Αστοί όλου του κόσμου, ενωθείτε!

Ιδού ο πραγματικός ορισμός της παγκοσμιοποίησης: το μέλλον των ελευθεριών και της δημοκρατίας στον πλανήτη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μεσαίες τάξεις της Κίνας, της Ινδίας και της Βραζιλίας.

Η τελευταία δεκαετία χαρακτηρίζεται από ένα αδιαμφισβήτητο στοιχείο: την αλματώδη άνοδο της μεσαίας τάξης στις αναδυόμενες οικονομίες. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ, πάνω από 1,84 δισ. άνθρωποι ζουν σήμερα σε νοικοκυριά που έχουν κατά κεφαλήν εισόδημα από 10 ώς 100 δολάρια την ημέρα. Η αύξηση σε σχέση με το 2000, όταν ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 1,36 δισεκατομμύρια, φτάνει το 35%. Η αντίστοιχη αύξηση για την περίοδο 1992-2000 ήταν μόλις 11,5%, δηλαδή τρεις φορές μικρότερη.

Χρησιμοποιώντας άλλες παραμέτρους, ορισμένοι αναλυτές υπολογίζουν ότι ο μισός πληθυσμός του πλανήτη ανήκει σήμερα στη μεσαία τάξη. Παρατηρείται όμως κάτι παράδοξο. Αντίθετα με αυτό που συνέβαινε τους περασμένους αιώνες στη Δύση, όπου η μεσαία τάξη ήταν ο μοχλός της ανάπτυξης της δημοκρατίας, οι μεσαίες τάξεις σε χώρες όπως η Ρωσία ή η Κίνα μοιάζει να ενδιαφέρονται περισσότερο για τη σταθερότητα παρά για την ελευθερία. Και είναι διατεθειμένες να ανεχθούν αυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα στον βαθμό που τους προσφέρουν αυτήν τη σταθερότητα. Κάπως έτσι εξηγείται το γεγονός ότι, με βάση τα στοιχεία του ιδρύματος Freedom Ηouse, ο αριθμός των δημοκρατιών στον πλανήτη είναι σήμερα 116, ίδιος με το 1995, όταν υπήρχαν στον κόσμο 600 εκατομμύρια λιγότεροι αστοί.

«Οι νέες μεσαίες τάξεις στις αναδυόμενες χώρες είναι εύθραυστες και φοβούνται την αστάθεια», λέει στην Ελ Παΐς ο Βρετανός ιστορικός Λόρενς Τζέιμς, συγγραφέας της Ιστορίας της Μεσαίας Τάξης. «Αποδέχονται έτσι αυταρχικά καθεστώτα που προσφέρουν τάξη, υπό τον όρο η διαφθορά και η πελατειοκρατία να μην είναι τόσο μεγάλες ώστε να εμποδίζουν την κοινωνική εξέλιξη των αστών, τον ανταγωνισμό με ίσους όρους και την εξασφάλιση ενός καλύτερου μέλλοντος για τα παιδιά τους». Κάθε χώρα έχει βέβαια τα δικά της χαρακτηριστικά. Όπως σημειώνει όμως ο Τζέιμς, οι δημόσιοι υπάλληλοι της Κίνας, της Ρωσίας ή του Βιετνάμ αισθάνονται σήμερα όπως αισθάνονταν οι Ισπανοί κατά τη δεκαετία του ΄70. Με μια μεγάλη διαφορά: δεν έχουν στις αποσκευές τους την κληρονομιά της αρχαίας ελληνικής σκέψης και του ρωμαϊκού δικαίου.

«Η οικονομική ανάπτυξη παίζει θεμελιώδη ρόλο, αλλά δεν εγγυάται από μόνη της τη δημοκρατία. Σημασία έχει και η πολιτιστική αποσκευή», τονίζει ο Ρίτσαρντ Ουίλκι, υποδιευθυντής του Ρew Global Αttitudes Ρroject. Άλλοι διαφωνούν. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Χόμι Χάρας, που εργάζεται στο Βrookings Ιnstitution και συνέταξε την προαναφερθείσα έκθεση του ΟΟΣΑ, το βασικό κίνητρο για τους αγώνες είναι το υλικό συμφέρον. «Οι μεσαίες τάξεις που αγωνίστηκαν στο παρελθόν δεν το έκαναν στο όνομα κάποιων αφηρημένων ιδεών, αλλά διεκδικώντας συγκεκριμένα οφέλη».

Ένα είναι σίγουρο: όπως είπε πριν από λίγες μέρες ο Χαβιέρ Σολάνα στη Βαρκελώνη, το κέντρο βάρους του πλανήτη μας μετακινείται ταχύτατα. Η αποδυτικοποίηση είναι εμφανής.