Η απομυθοποίηση του 1989

Αφιερώματα, συνεντεύξεις, λευκώματα, βιβλία, εκδηλώσεις: η Δύση γιορτάζει με μεγαλοπρέπεια τα 20 χρόνια από την πτώση του Τείχους. Την ίδια ώρα, οι άμεσα εμπλεκόμενοι απλώς αδιαφορούν.

Μια πρώτη γεύση πήραμε τον Νοέμβριο του 1999, όταν στις επετειακές εκδηλώσεις που έγιναν στο Βερολίνο έλαβαν μέρος πολύ λιγότεροι άνθρωποι απ΄ό,τι αναμενόταν. Στις μικρότερες πόλεις και την ύπαιθρο, η ημερομηνία αυτή λέει ακόμη λιγότερα πράγματα. Άλλωστε, η «πτώση του κομμουνισμού» τοποθετείται ανάλογα με τη χώρα σε διαφορετική χρονική στιγμή. Για τους Ρουμάνους, η πραγματική ρήξη έγινε το 1996, όταν η Δεξιά κέρδισε τις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές. Για τους πολίτες των χωρών της Βαλτικής, η χρονιά-κλειδί είναι το 1991, όταν χώρισαν τους λογαριασμούς τους με τους Ρώσους.

Οι «επαναστάσεις» της Ανατολικής Ευρώπης δεν ήταν αληθινά λαϊκά κινήματα, γράφει ο Γάλλος καθηγητής Ζερόμ Ερτό στο βιβλίο του «1989 στην Ανατολική Ευρώπη: μια αμφιλεγόμενη ανάμνηση» (Εκδ. L΄Αube). Οι διαδηλώσεις που έγιναν στην Ανατολική Γερμανία, τη Ρουμανία ή την Τσεχοσλοβακία δεν αφορούσαν παρά ένα μικρό μέρος του πληθυσμού. Την ίδια άποψη έχει και ο Στίβεν Κότκιν, καθηγητής Ιστορίας στο Πρίνστον. Στο βιβλίο του «Uncivil Society» τονίζει ότι ο βασικός λόγος για την πτώση του Τείχους δεν ήταν ούτε ο λαϊκός ξεσηκωμός ούτε η δυτική προπαγάνδα, αλλά η κόπωση και η απογοήτευση του κομμουνιστικού κατεστημένου (που περιγράφεται με το εύρημα του τίτλου, σε αντίθεση με τη civil society, την κοινωνία των πολιτών). Οι δορυφόροι της Μόσχας δανείζονταν από τη Δύση θεωρώντας ότι σύντομα θα αποζημιώνονταν χάρις στις εξαγωγές τους, για να διαπιστώσουν κάποια στιγμή ότι τα προϊόντα που κατασκεύαζαν δεν ενδιέφεραν κανέναν. Όταν ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» άρχισε να τρίζει, δεν χρειαζόταν πια παρά μια σπίθα για να καταρρεύσει: ένας πάστορας στη Ρουμανία ζήτησε από 40 ηλικιωμένους ενορίτες να διαμαρτυρηθούν για την εκδίωξή του από το σπίτι του, μερικοί φοιτητές της Θεολογίας συγκεντρώθηκαν σε μια εκκλησία της Λειψίας για να προσευχηθούν.

Στην Ανατολική Ευρώπη - λέει ο Ερτό στη Μοντ - τα γεγονότα του 1989 δεν έχουν δημιουργήσει μια κοινή μνήμη. Σε αυτό έχει συμβάλει σε ορισμένες περιπτώσεις και μια προσπάθεια αναθεώρησης της Ιστορίας. Ένα μέρος της πολωνικής Δεξιάς, για παράδειγμα, θεωρεί πως οι διαπραγματεύσεις του Μαρτίου 1989 ανάμεσα στο καθεστώς και την Αλληλεγγύη όχι μόνο δεν ήταν ο προάγγελος της ίδρυσης της πολωνικής δημοκρατίας, αλλά αντίθετα ήταν ένα είδος μυστικού συμφώνου για την παραμονή της κομμουνιστικής ελίτ στην εξουσία. Τον περασμένο Ιούνιο, ο πρόεδρος Κατσίνσκι προτίμησε να τιμήσει τη 13η επέτειο από την επίσκεψη του Πάπα παρά την 20ή επέτειο από την οργάνωση των πρώτων ημι-ελεύθερων εκλογών.

Ας μη μένουμε λοιπόν στις επετείους: ας δουλέψουμε λίγο περισσότερο για τη διεύρυνση της δημοκρατίας.