Ευλογία ή δηλητήριο;

«Εκεί όπου δεν υπάρχει Θεός, τα πάντα επιτρέπονται», έλεγε ο Ντοστογιέφσκι. Η συντηρητική Αμερικανίδα δημοσιογράφος Λώρα Σλέσινγκερ προχωρεί ένα βήμα παραπάνω, υποστηρίζοντας ότι η ηθική συμπεριφορά προϋποθέτει την πίστη στον Θεό. Η άποψη αυτή ενισχύεται από διάφορες έρευνες που δείχνουν ότι οι θρήσκοι είναι καλύτεροι άνθρωποι. Γίνονται πιο εύκολα αιμοδότες, για παράδειγμα. Δίνουν πιο πρόθυμα ελεημοσύνη. Λένε πιο δύσκολα ψέματα. Ενδεχομένως τα κίνητρά τους να μην είναι απολύτως ειλικρινή: υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η συμπεριφορά αυτή οφείλεται στο ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν στον Θεό έχουν τη βεβαιότητα πως διαρκώς κάποιος τους παρακολουθεί. Όπως και να έχει το πράγμα, αυτό τους κάνει χαρούμενους. Σύμφωνα με έρευνα που έγινε το 2004, ένας θρήσκος έχει διπλάσιες πιθανότητες να δηλώσει ευτυχισμένος με τη ζωή του από έναν άθεο, κι ένας άθεος διπλάσιες πιθανότητες να αισθάνεται ότι είναι αποτυχημένος.

Αν ισχύουν τα παραπάνω, τότε δικαιώνεται εκείνος ο παρουσιαστής του καναλιού Fox που είπε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες- μια από τις πιο θρήσκες χώρες της Δύσης- είναι «η καλύτερη χώρα που έχει χαρίσει ο Θεός στον άνθρωπο». Να όμως που άλλες έρευνες αντικρούουν αυτή την άποψη. Στο καινούργιο του βιβλίο «Κοινωνία χωρίς Θεό», ο Φιλ Τσούκερμαν εξετάζει δύο κατ΄ εξοχήν άθεους λαούς: τους Δανούς και τους Σουηδούς. Οι άνθρωποι αυτοί ούτε πηγαίνουν στην εκκλησία ούτε προσεύχονται στον ιδιωτικό τους χώρο. Δεν πιστεύουν στον Θεό, στην Κόλαση και στον Παράδεισο. Παρά ταύτα, έχουν άριστες σχέσεις μεταξύ τους, πιστεύουν στην κοινωνική ισότητα και στις χώρες τους τα κρούσματα φόνων και βιασμών είναι πολύ λιγότερα απ΄ ό,τι στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Ανάλογο συμπέρασμα έβγαλε το 2005 και ο Γκρέγκορι Πολ από την εξέταση 18 δημοκρατιών: οι πιο άθεες κοινωνίες έχουν τις λιγότερες δολοφονίες, αυτοκτονίες, αμβλώσεις και εφηβικές εγκυμοσύνες.

Πώς εξηγείται αυτή η αντίφαση; Όπως γράφει στο ηλεκτρονικό περιοδικό Σλέιτ ο Πωλ Μπλουμ, καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, η θετική επίδραση της θρησκείας δεν εξηγείται τόσο από την αίσθηση της διαρκούς παρακολούθησης όσο από την πεποίθηση των πιστών ότι ανήκουν σε μία κοινότητα. Πολλές έρευνες έχουν δείξει ότι ο εθελοντικός συγχρωτισμός με άλλους ανθρώπους μάς κάνει εξυπνότερους, υγιέστερους, ασφαλέστερους και πλουσιότερους. Αυτό ακριβώς είναι και το μυστικό των Σκανδιναβών: έχουν ισχυρές κοινότητες. Μπορεί να είναι άθεοι, αλλά δηλώνουν χριστιανοί: παντρεύονται στην εκκλησία, βαφτίζουν τα παιδιά τους και δωρίζουν μέρος του εισοδήματός τους στην εκκλησία. Οι Αμερικανοί άθεοι, αντίθετα, είναι συνήθως αποκλεισμένοι από την κοινοτική ζωή. Μήπως, λοιπόν, αυτός είναι ο πραγματικός λόγος που αισθάνονται δυσαρεστημένοι από τον εαυτό τους και τη ζωή τους;

«Η θρησκεία δηλητηριάζει τα πάντα», λέει ο Κρίστοφερ Χίτσενς. Ίσως το ρήμα που χρησιμοποιεί να είναι βαρύ- αλλά επί της ουσίας μάλλον έχει δίκιο.