Μια ψευδαίσθηση που διαρκεί

Κάθε κίνημα έχει και τον φιλόσοφό του. Οι νεοσυντηρητικοί, ας πούμε, είχαν υιοθετήσει - και κακοποιήσει- τον Λίο Στράους. Τα επόμενα χρόνια θα διαβάζουμε για έναν άλλο φιλόσοφο, που έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

Τ΄ όνομά του είναι Ράινχολντ Νίμπουρ (1892-1971). Ήταν ένας προτεστάντης θεολόγος, που μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο προειδοποιούσε τους Αμερικανούς πολιτικούς να μη θεωρούν ότι αποτελούν ένα εκλεκτό έθνος. Ένας προφήτης, που χαρακτήριζε θανάσιμη απειλή για τις Ηνωμένες Πολιτείες το όνειρο της παραποίησης της Ιστορίας, «ένα όνειρο που γεννιέται από έναν παράδοξο συνδυασμό αλαζονείας και ναρκισσισμού». Ένας χριστιανός που εξέφραζε την κατηγορηματική του αντίθεση στον πολιτικό μεσσιανισμό.

Τις τελευταίες δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολούθησαν την αντίθετη πορεία. Οδηγός των ηγετών τους δεν ήταν ο Νίμπουρ, αλλά ο πρώην κυβερνήτης της Μασαχουσέτης Τζον Γουίνθροπ, που το 1629 έδειξε στους Πουριτανούς εποίκους την «πόλη πάνω στον λόφο». Η Αμερική έπρεπε να επεκτείνεται διαρκώς, χωρίς να κάνει κάθε τόσο τον λογαριασμό, χωρίς να επιχειρεί έναν απολογισμό, χωρίς να μετρά τις δυνάμεις της. Στις 5 Ιουλίου του 1979, ο Τζίμυ Κάρτερ τόλμησε να πει στους συμπατριώτες του ότι πρέπει να αλλάξουν, να μειώσουν την εξάρτησή τους από το πετρέλαιο, να αποταμιεύουν περισσότερα απ΄ όσα καταναλώνουν. Η απάντηση ήλθε τέσσερις μήνες αργότερα από τον Ρόναλντ Ρίγκαν, που ανακοινώνοντας την υποψηφιότητά του υποσχέθηκε συνέχιση των ελλειμμάτων, των αλόγιστων στρατιωτικών δαπανών και της αυτοκρατορικής ισχύος. Ο Τιτανικός δεν διατρέχει κανένα κίνδυνο, είπε στους Αμερικανούς, κι εκείνοι τον πίστεψαν.

«Deficits don΄t matter», απάντησε και ο Ντικ Τσέινι, όταν τον ρώτησαν κάποτε για τους πολέμους που είχε ξεκινήσει ο πρόεδρος Μπους χωρίς να ζητήσει θυσίες, αλλά μειώνοντας αντίθετα τους φόρους. Τα ελλείμματα δεν έχουν σημασία. Η Μain Street τον πίστεψε, και γι΄ αυτό δεν είναι εντελώς άμοιρη ευθυνών για την τελευταία κρίση. Η σιωπηρή πλειοψηφία πίστεψε ότι, ακριβώς επειδή είναι ένα εκλεκτό έθνος, ένα έθνος που το προστατεύει μια ανώτερη δύναμη, μπορεί να καταναλώνει επ΄ άπειρον περισσότερα απ΄ όσα παράγει. Ήταν ειλικρινής, έτσι, η έκπληξή της όταν είδε τον Τιτανικό να προσκρούει πάνω σε ξέρα. Κι ήταν λογικό να συμπεράνει ότι δεν αρκεί να αλλάξει στολή ο καπετάνιος για να σωθεί το πλοίο.

Αν και θαυμαστής του Ράινχολντ Νίμπουρ και βαθύς γνώστης του έργου του, ο νεοεκλεγείς πρόεδρος δεν πήρε κατά την προεκλογική εκστρατεία σαφείς αποστάσεις από την έννοια του «εκλεκτού έθνους». Για λόγους τακτικής, ασφαλώς: οι αντίπαλοί του τον χαρακτήριζαν προδότη και χωρίς αυτό. Για λόγους, επίσης, προσωπικής ιστορίας: όπως επανέλαβε την Παρασκευή στην πρώτη του συνέντευξη Τύπου, «μόνο σ΄ αυτή τη χώρα θα μπορούσε να γίνει πρόεδρος ένας ημίαιμος σαν κι εμένα». Αλλά τώρα τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν, οι σοβαροί και υπεύθυνοι άνθρωποι δεν μπορούν να κυβερνούν με ψευδαισθήσεις.