Σαν τις γυναίκες που δεν φλερτάραμε ποτέ

«Ένα βιβλίο που δεν γράφτηκε ποτέ είναι κάτι παραπάνω από ένα κενό. Είναι μια από τις ζωές που δεν μπορέσαμε να ζήσουμε. Ένα από τα ταξίδια που δεν μπορέσαμε να κάνουμε. Είναι το βιβλίο που ίσως να μας είχε επιτρέψει να αποτύχουμε καλύτερα».

Η αίθουσα στο Μιλάνο όπου παρουσιάστηκε την περασμένη Παρασκευή το τελευταίο βιβλίο του Τζωρτζ Στάινερ με τίτλο «Τα βιβλία που δεν έγραψα», ήταν κατάμεστη. Ο συγγραφέας, κοντά στα ογδόντα πια, μιλούσε με πάθος για όλα εκείνα τα θέματα που δεν έχει προλάβει (ακόμη) να πιάσει, τον ρόλο του φθόνου στη λογοτεχνία, τις γλώσσες του έρωτα, την εμμονή της ιδιωτικότητας, την εβραϊκή ταυτότητα, την αγάπη για τα ζώα όταν ξεπερνά την αγάπη για τους ανθρώπους. «Το βιβλίο που δεν γράφτηκε συνοδεύει εκείνα που, αν και το θέλαμε, δεν έχουν ολοκληρωθεί σαν μια δραστήρια σκιά, είρων και ταυτόχρονα θλιμμένη. Η φιλοσοφία διδάσκει ότι η άρνηση παίζει αποφασιστικό ρόλο, οι συνέπειές της είναι απρόβλεπτες...».

Ο Κλάουντιο Μάγκρις, που ήταν κι αυτός εκεί για να τιμήσει τον κοσμοπολίτη συνάδελφό του, παρομοίασε τα βιβλία που δεν γράψαμε με τις γυναίκες που θελήσαμε, που θα μπορούσαμε να έχουμε φλερτάρει, αλλά που για μια σειρά από λόγους δεν το κάναμε. «Δεν πρόκειται φυσικά για έναν κατάλογο των γυναικών με τις οποίες δεν ερωτοτροπήσαμε ποτέ. Αλλά για εκείνες που κατέχουν μια θέση στη μνήμη μας. Που μετανιώσαμε για το ότι δεν τολμήσαμε, ίσως επειδή μπορεί και να τα είχαμε καταφέρει». Είναι σαν εκείνο το ταξίδι στον Βόρειο Πόλο που μας δόθηκε κάποτε η ευκαιρία να κάνουμε, αλλά την τελευταία στιγμή κάτι χάλασε. Τα μέρη που δεν έχουμε πάει είναι χιλιάδες, ο Βόρειος Πόλος δεν είναι το πιο προφανές, κι όμως αυτή η χαμένη εμπειρία έχει μείνει στη μνήμη μας.

«Στα 18 μου», πήρε τη σκυτάλη ο τρίτος εκ των ομιλητών, ο Ουμπέρτο Εκο, «ήθελα να γράψω ένα βιβλίο για τον Αβελάρδο. Είχα διαβάσει πολύ, είχα γράψει αρκετές σελίδες, αλλά δεν ολοκλήρωσα ποτέ το βιβλίο. Ίσως επειδή έπρεπε να ταυτιστώ με τον φιλόσοφο- κι εκείνος ήταν ευνουχισμένος». Ένα άλλο βιβλίο που ονειρευόταν πάντα να γράψει είναι οι «Αναμνήσεις ενός πιανίστα του πιάνο-μπαρ». Ή «Η τελευταία ημέρα του Ιούδα». Ή η αφήγηση εκείνης της νύχτας που έριξαν μια γυμνή πόρνη στο δωμάτιο του Θωμά του Ακινάτη για να τον δοκιμάσουν. Κι εκείνος, αντί να της πει με ήρεμο τρόπο να φύγει, την κυνήγησε με βίαιο τρόπο, γιατί όσο ήταν ακόμη νέος πλημμύριζε από πάθη... Αστειευόμενος, ο Έκο κατηγόρησε τον Στάινερ ότι τον αντιγράφει- προηγούμενος όμως κατά δέκα χρόνια. Αυτός που προηγείται όλων, βέβαια, είναι ο Μπόρχες. «Η δόξα μου», είχε πει ο μέγας Αργεντίνος, «δεν είναι τα βιβλία που έχω γράψει, αλλά εκείνα που έχω διαβάσει».