Σύγκρουση για τον Αριστοτέλη

Περιέργως, το θέμα δεν το έχουν πάρει ακόμη χαμπάρι οι Έλληνες ιστορικοί, ώστε να αρχίσει κι εδώ, στο λίκνο του πολιτισμού, μια παθιασμένη συζήτηση. Στη Γαλλία, πάντως, γίνεται κόλαση: υπομνήματα, κόντρα υπομνήματα, επιθέσεις, προσβολές, απειλές. Ένας από τους μεγαλύτερους Γάλλους ιστορικούς, ο Ζακ Λε Γκοφ, έφτασε να εκφράσει δημοσίως τη λύπη του για όλον αυτόν τον παροξυσμό και την υποστήριξή του προς τον στόχο των επιθέσεων, παρόλο που βρίσκει τη θέση του «ενδιαφέρουσα, αλλά συζητήσιμη».

Ο στόχος λέγεται Σιλβέν Γκουγκενέμ. Και η θέση του, την οποία αναλύει στο βιβλίο του «Ο Αριστοτέλης στο Μont Saint-Μichel», είναι ότι η γνώση της αρχαίας Ελλάδας μεταδόθηκε στη Δύση με άμεσο, «εσωτερικό» τρόπο, και όχι με τη μεσολάβηση των Αράβων. Σε όλη τη σκοτεινή περίοδο του Μεσαίωνα υπήρχε ένα αδιάκοπο ρεύμα μεταφράσεων των ελληνικών κειμένων από ανθρώπους που ζούσαν στα μοναστήρια. Επιπλέον, η αρχαία Ελλάδα αντιπροσώπευε έναν κόσμο ξένο προς το Ισλάμ και από τη γνώση των αρχαίων Ελλήνων περνούσε στα αραβικά μόνο ό,τι δεν απειλούσε τη θρησκεία.

Όταν οι Διαστάσεις αναφέρθηκαν στο βιβλίο αυτό, πριν από μερικές εβδομάδες, δεν είχε ξεκινήσει ακόμη ο θόρυβος. Όσο περνούσαν οι μέρες, όμως, τόσο οξυνόταν η αντιπαράθεση ανάμεσα στους υπέρμαχους της ευρωπαϊκής «ταυτότητας» και τους υπερασπιστές των πολυ-πολιτισμικών αξιών. Όπως επισημαίνει το περιοδικό Μarianne, δεν θα είχε ασφαλώς δημιουργηθεί σκάνδαλο αν η συγκεκριμένη θέση είχε εκφραστεί από έναν αδαή και είχε κυκλοφορήσει από έναν περιθωριακό εκδοτικό οίκο. Όμως ο Γκουγκενέμ είναι ένας έγκυρος μεσαιωνολόγος, που διδάσκει στην Εcole Νormale Superieure της Λυών. Και το βιβλίο του κυκλοφόρησε από τις γνωστές Εκδόσεις Seuil, στο πλαίσιο της σημαντικής σειράς «Το ιστορικό σύμπαν».

Πολλά από τα επιχειρήματά του, βέβαια, είναι «ενδιαφέροντα, αλλά συζητήσιμα». Ο Ιάκωβος της Βενετίας ίσως και να μην πάτησε ποτέ το πόδι του στο αββαείο του Μont SaintΜichel, όπου φέρεται να μετέφρασε στα λατινικά τα σημαντικότερα έργα του Αριστοτέλη πολλές δεκαετίες πριν τα έργα αυτά επιστρέψουν στη Δύση μέσα από τα σχόλια του Αβερρόη. Η άποψη ότι οι Άραβες δεν μπορεί να μετέδωσαν στη Δύση την αρχαία ελληνική γνώση γιατί δεν την είχαν ούτε οι ίδιοι αφομοιώσει- και δεν την είχαν αφομοιώσει επειδή ερχόταν σε αντίθεση με την απόλυτη αλήθεια του Κορανίου- διαπνέεται από μια ευδιάκριτη ισλαμοφοβία. Άλλωστε, η ανάπτυξη των μαθηματικών δείχνει ότι οι Άραβες μπορούσαν θαυμάσια να πάρουν τις αποστάσεις τους από την πίστη. Όλα αυτά όμως δεν δικαιολογούν τις υστερικές επιθέσεις από «ιστορικά ευπρεπείς» συγγραφείς που απορρίπτουν εξ ορισμού οποιαδήποτε αμφισβήτηση των δογμάτων που ισχύουν. Η ελευθερία του λόγου- το επισημαίνουμε συχνά στον αραβικό κόσμο- αποτελεί κατάκτηση της Δύσης και είναι αδιαπραγμάτευτη.