Τι χρωστά η Ευρώπη στο Ισλάμ

Ιάκωβος της Βενετίας: Έλληνας ή Ιταλός λόγιος που, αφού έζησε στην Κωνσταντινούπολη, εργάστηκε στο αββαείο του Μont-Saint-Μichel από το 1127 μέχρι τον θάνατό του, το 1150Εκεί, μετέφρασε στα λατινικά τα σημαντικότερα έργα του Αριστοτέλη.

Αφού εξαφανίστηκε από την Ευρώπη, η γνώση της αρχαίας Ελλάδας - φιλοσοφία, ιατρική, μαθηματικά, αστρονομία- βρήκε καταφύγιο στον μουσουλμανικό κόσμο, ο οποίος τη μετέφρασε στα αραβικά, τη διέδωσε και στη συνέχεια τη διοχέτευσε και πάλι στη Δύση, οδηγώντας στην αναγέννησή της: αυτή είναι εδώ και σαράντα χρόνια η κυρίαρχη άποψη για την πολιτιστική σχέση του δυτικού με τον μουσουλμανικό κόσμο. Ένας Γάλλος ιστορικός έρχεται τώρα να αμφισβητήσει αυτή την άποψη και να υποστηρίξει πως η Ευρώπη δεν χρωστά τις γνώσεις της στο Ισλάμ.

Όπως γράφει ο Σιλβέν Γκουγκενέμ στο βιβλίο του «Ο Αριστοτέλης στο ΜontSaint-Μichel. Οι Ελληνικές Ρίζες της χριστιανικής Ευρώπης» (Εκδ. Seuil), δεν υπήρξε ποτέ πλήρης ρήξη των δεσμών ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη χριστιανική Ευρώπη του πρώιμου Μεσαίωνα. Ελληνικά χειρόγραφα, έστω και λιγοστά, κυκλοφορούσαν στα μοναστήρια, όπου υπήρχαν άνθρωποι ικανοί να τα διαβάσουν. Επιπλέον, στη Σικελία και τη Βόρεια Ιταλία είχαν μείνει πυρήνες ελληνόφωνου πληθυσμού: στο Σαλέρνο δημιουργήθηκε μια σχολή ιατρικής ανεξάρτητη από τον αραβομουσουλμανικό κόσμο. Αρκετές δεκαετίες προτού άνθρωποι σαν τον Ζεράρ ντε Κρεμόν αναζητήσουν στην Ισπανία ή την Ιταλία τις αραβικές εκδοχές των ελληνικών κειμένων, ο Ιάκωβος της Βενετίας είχε μεταφράσει στο αββαείο του Μont-Saint-Μichel, στη Βορειοδυτική Γαλλία, μερικά από τα σημαντικότερα έργα του Αριστοτέλη.

Αλλά και οι μεταφράσεις στα αραβικά δεν έγιναν από μουσουλμάνους. Ακόμη και μεγάλοι θαυμαστές της Ελλάδας όπως ο Αβικέννας ή ο Αβερρόης δεν ήξεραν λέξη ελληνικά: διάβαζαν τα κείμενα από μεταφράσεις στα αραβικά που είχαν επιμεληθεί Αραμαίοι χριστιανοί όπως ο Χουνάιν ιμπν-Ισχάκ, γνωστός ως «πρίγκιπας των μεταφράσεων». Η αρχαία Ελλάδα αντιπροσώπευε έναν κόσμο ξένο προς το Ισλάμ, γράφει ο Γκουγκενέμ. Από τη γνώση των αρχαίων Ελλήνων περνούσε στα αραβικά μονάχα ό,τι δεν απειλούσε τη θρησκεία. Η ελληνική φιλοσοφία, λογοτεχνία και τραγωδία δεν έγιναν ποτέ δεκτές από τον μουσουλμανικό πολιτισμό. Η επιρροή του Αριστοτέλη περιορίστηκε στους τομείς της λογικής και των φυσικών επιστημών. Ούτε η Μεταφυσική ούτε η Πολιτική μεταφράστηκε ποτέ στα αραβικά. Το Ισλάμ δεν «εξελληνίστηκε» ποτέ.

Όχι, ο ισλαμικός κόσμος του Μεσαίωνα δεν προσέφερε στη σκοτεινή Ευρώπη τα μέσα της επέκτασής της. Η Δύση δεν έλαβε τη γνώση ως δώρο, την αναζήτησε, καθώς συμπλήρωνε τα κείμενα που είχε ήδη στη διάθεσή της. Εκείνη, και μόνο εκείνη, την αξιοποίησε επιστημονικά και πολιτικά. Ο ευρωπαϊκός πολιτισμός δεν χρωστά τίποτα ουσιαστικό στο Ισλάμ. Το βιβλίο του Γκουγκενέμ είναι ακριβές και τεκμηριωμένο, γράφει ο Ροζέ-Πωλ Ντρουα στη Μοντ. Πάνω απ΄ όλα, όμως, είναι θαρραλέο γιατί επανατοποθετεί την Ιστορία στη σωστή τροχιά.