Είδη υπό εξαφάνιση

Λιγότερες ειδήσεις, λιγότερη σκέψη, λιγότερη στράτευση, λιγότερος χρόνος για επαλήθευση των πληροφοριών: αυτή είναι η ετυμηγορία ενός Βρετανού δημοσιογράφου για την κατάσταση του Τύπου στη χώρα του. Μόνο στη χώρα του;

O Νικ Ντέηβις ξεκίνησε την έρευνά του από τον περίφημο «ιό της χιλιετίας». Τεράστια ποσά δαπανήθηκαν στο γύρισμα του αιώνα για την αντιμετώπιση αυτής της φανταστικής απειλής, με τις εφημερίδες να συναγωνίζονται για μήνες σε τρομολάγνους τίτλους. «Οι τράπεζες μπορεί να καταρρεύσουν», έγραφε η Γκάρντιαν, «Ασθενείς σε κρατικά νοσοκομεία μπορεί να πεθάνουν», πλειοδοτούσε η Τέλεγκραφ. Τελικά δεν συνέβη φυσικά τίποτα. Και οι χώρες που αδιαφόρησαν για το θέμα, όπως η Ρωσία, δεν είχαν κανένα πρόβλημα. Γιατί προκλήθηκε όμως αυτός ο πανικός; Πώς εξηγείται αυτή η τερατώδης άγνοια;

Όπως γράφει ο Ντέηβις στο βιβλίο του «Flat Εarth Νews» (εκδ. Chatto and Windus), το σχήμα είναι πάντα το ίδιο. Μια ιστορία μοιάζει αληθινή. Στη συνέχεια γίνεται ευρέως αποδεκτή ως αληθινή, παρ΄ όλο που μπορεί να ξεχειλίζει από ψεύδη και προπαγάνδα. Οι εφημερίδες τη δημοσιεύουν και την αναδημοσιεύουν, χαρακτηρίζοντας ταυτόχρονα «αιρετικό» όποιον εκφράζει επιφυλάξεις. Η επαλήθευση θεωρείται πολυτέλεια. Άλλωστε οι πηγές των περισσοτέρων δημοσιευμάτων είναι είτε τα δελτία Τύπου (60%) είτε το Ρress Αssociation, το κυριότερο ειδησεογραφικό πρακτορείο της Βρετανίας (20%). Πρωταθλητές εδώ είναι οι Τάιμς, για τους οποίους διαπιστώθηκε ότι το 69% των δημοσιευμάτων τους στηρίζονται σε τηλεγραφήματα πρακτορείων...

Συμπέρασμα: η καρδιά της σύγχρονης δημοσιογραφίας είναι το γρήγορο αναμάσημα μη ελεγμένου υλικού από δεύτερο χέρι, που σε μεγάλο βαθμό αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των πολιτικών ή εμπορικών συμφερόντων εκείνων που το χορηγούν. Ποιος φταίει γι΄ αυτήν την κατάσταση; Οι κακοί διευθυντές; Οι αδίστακτοι πολιτικοί; Όχι, απαντά ο Ντέηβις. Ο κυριότερος ένοχος είναι οι εμπορικές πιέσεις που ασκούνται για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη μείωση του κόστους. Τα άρθρα πρέπει να είναι φτηνά, δηλαδή να γράφονται γρήγορα. Να είναι «ασφαλή», δηλαδή να μην ενέχουν τον κίνδυνο μιας αγωγής ή μιας διαμαρτυρίας από το ισραηλινό λόμπι. Να μην αμφισβητούν κοινά αποδεκτές ιδέες. Να μην έχουν πολύπλοκη δομή. Να λένε στον αναγνώστη αυτά που θέλει να διαβάσει. Και, πάνω απ΄ όλα, να παρουσιάζουν και τις δύο πλευρές κάθε θέματος: με τον τρόπο αυτόν δεν υποχρεώνεσαι ποτέ να απολογηθείς, αφού ποτέ δεν έχεις πάρει θέση.

Ο Τζον Λάντσεστερ παραθέτει στο London Review of Βooks δύο ακόμη στοιχεία που συμπληρώνουν τη ζοφερή εικόνα. Το 1970, to CΒS είχε μόνο στη Ρώμη τρεις ανταποκριτές πλήρους απασχόλησης. Το 2006, όλα τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, έντυπα και ηλεκτρονικά, είχαν όλους κι όλους 141 ξένους ανταποκριτές σε όλο τον κόσμο. Στη σημερινή Βρετανία, 47.800 άνθρωποι απασχολούνται στις δημόσιες σχέσεις έναντι 45.000 που εργάζονται στα μέσα ενημέρωσης. Σε τέτοιες συνθήκες, όροι όπως ακρίβεια, ανεξαρτησία ή επαλήθευση αποτελούν είδη υπό εξαφάνιση.