Όλες οι πόρτες ανοιχτές

O Σιανγκ Γιου ήταν ένας Κινέζος στρατηγός τον τρίτο αιώνα π.Χ. που διέσχισε με τους στρατιώτες του τον ποταμό Γιανγκτζέ και εισέβαλε σε εχθρικά εδάφη. Για να αποκλείσει οποιαδήποτε περίπτωση υποχώρησης, προχώρησε τότε σε μια κίνηση που προκάλεσε την αντίδραση πολλών στρατιωτών: κατέστρεψε τις καραβάνες τους και έκαψε τα πλοία με τα οποία είχαν φτάσει. Οι στρατιώτες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να προχωρήσουν και να νικήσουν. Και ο στρατηγός τους δικαιώθηκε.

Η επιλογή του Σιανγκ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «απρόβλεπτα ορθολογική», γράφουν οι Νιου Γιορκ Τάιμς. Η στάση των περισσότερων ανθρώπων, αντίθετα, είναι «προβλέψιμα ανορθολογική»: αυτός είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Αμερικανού καθηγητή Νταν Αριέλι, ο οποίος προσπαθεί να καταλάβει γιατί διστάζουμε να περιορίζουμε τις εναλλακτικές μας λύσεις, γιατί φοβόμαστε να κλείνουμε πόρτες. Το καινούργιο μας κινητό έχει μια δυνατότητα που αποκλείεται να χρησιμοποιήσουμε ποτέ αφού δεν ξέρουμε καν πώς λειτουργεί- κι όμως πειστήκαμε να πληρώσουμε επιπλέον για να την αποκτήσουμε. Εκείνος ο παλιός γνωστός μάς έχει ταράξει στα τηλέφωνα, αλλά δεν μας πάει να του πούμε ότι μας ενοχλεί. Η μικρή έχει εξαντληθεί από τα μαθήματα μπαλέτου, γαλλικών και πιάνου που κάνει μετά το σχολείο, αλλά δεν δεχόμαστε να σταματήσει κάτι απ΄αυτά μήπως και της χρειαστεί στο μέλλον. Όλες οι επιλογές πρέπει να είναι ανοιχτές, κι όσο περισσότερες είναι τόσο το καλύτερο.

Ο Αριέλι, που διδάσκει οικονομία της συμπεριφοράς στο ΜΙΤ, έβαλε τους φοιτητές του να παίξουν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι (tierneylab. blogs. nytimes. com), όπου ανοίγεις πόρτες και κερδίζεις χρήματα. Κάθε φορά που μπαίνεις σε ένα καινούργιο δωμάτιο, κάποιες πόρτες ανοίγουν και κάποιες κλείνουν. Η καλύτερη στρατηγική είναι να αγνοείς τις πόρτες που κλείνουν, να ελέγχεις γρήγορα τις επιλογές που έχεις και να καταλήγεις στην πιο προσοδοφόρα. Ακόμα κι όταν οι φοιτητές έμαθαν καλά το παιχνίδι, όμως, επέμεναν να ξανανοίγουν πόρτες που είχαν κλείσει, με αποτέλεσμα να χάνουν χρόνο και χρήμα. Ήθελαν να έχουν όσο το δυνατόν περισσότερες πόρτες ανοιχτές. Δεν τους ένοιαζε το μακροπρόθεσμο κέρδος: ο πόνος από το κλείσιμο μιας πόρτας ήταν αφόρητος.

«Πολλοί από μας δουλεύουμε περισσότερο απ΄ όσο χρειάζεται χωρίς να καταλαβαίνουμε ότι χάνουμε τα παιδικά χρόνια των παιδιών μας», γράφει ο Αριέλι. «Μερικές φορές οι πόρτες κλείνουν σιγά σιγά και δεν καταλαβαίνουμε για πότε εξαφανίζονται». Υπάρχει λύση; Ο Αμερικανός καθηγητής προτείνει φάρμακα όπως ο γάμος, όπου κλείνεις πόρτες και ανακοινώνεις και στους άλλους ότι έκλεισες πόρτες. Για όσους δεν πείθονται από τέτοιες μεθόδους, και τους εκφράζει περισσότερο εκείνο το σπαρακτικό «Did you ever go clear?» του Λέοναρντ Κόεν, υπάρχει βέβαια πάντα το παράδειγμα του Κινέζου στρατηγού.