Πώς γέμισε ο κόσμος καταθλιπτικούς

Στις αρχές της δεκαετίας του ΄60, τα κρούσματα κατάθλιψης που είχαν διαγνωστεί παγκοσμίως ήταν 50 ανά εκατομμύριο. Τρεις δεκαετίες αργότερα, είχαν φτάσει τα 100.000 ανά εκατομμύριο. Τι άλλαξε: οι συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων ή η διάγνωση;

Για πολλούς ερευνητές, τα αποτελέσματα της μελέτης που έδειξε ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι εξίσου αποτελεσματικά με τα ψευδοφάρμακα δεν είναι κάτι το καινούργιο. Μελέτες με ανάλογα αποτελέσματα έχουν γίνει και στο παρελθόν, χωρίς να τύχουν ιδιαίτερης προβολής. Η διαφορά τώρα είναι ότι ελήφθησαν υπόψη και κλινικές δοκιμές τις οποίες οι εταιρείες είχαν μεν χρηματοδοτήσει, αλλά στη συνέχεια επέλεξαν να μη δημοσιοποιήσουν επειδή δεν τις συνέφεραν τα συμπεράσματά τους. Όταν πάνω από τα δύο τρίτα των μελετών χρηματοδοτούνται από τις βιομηχανίες, δεν είναι περίεργο ότι μαθαίνουμε μόνο ένα μικρό μέρος της αλήθειας. Για να συμπληρωθεί όμως η εικόνα της κατάθλιψης, δεν αρκεί η αμφισβήτηση των φαρμάκων που χορηγούνται για την αντιμετώπισή της. Πρέπει να αμφισβητηθεί και η διάγνωσή της. Πρέπει να απαντηθεί το ερώτημα γιατί μέσα σε τριάντα χρόνια ο κόσμος γέμισε καταθλιπτικούς.

Όπως γράφει στην Γκάρντιαν ο Ντάριαν Λίντερ, συγγραφέας του βιβλίου «Το Νέο Μαύρο: Θρήνος, Μελαγχολία και Κατάθλιψη» (εκδ. Ηamish Ηamilton), το σημείο καμπής ήταν η διαπίστωση ότι ηρεμιστικά φάρμακα όπως το Λίμπριουμ και το Βάλιουμ προκαλούν εθισμό. Για μια στιγμή, μια ολόκληρη αγορά απειλήθηκε με κατάρρευση. Το άγχος, εξαιτίας του οποίου έπαιρναν αυτά τα φάρμακα εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, έπρεπε επειγόντως να αντικατασταθεί με κάτι άλλο, και γι΄ αυτό το άλλο να βρεθούν νέα φάρμακα. Δεν ήταν απλό: μετά το σκάνδαλο της θαλιδομίδης, στις αρχές της δεκαετίας του ΄60, όλα τα νέα φάρμακα πρέπει να αναφέρουν την περιεκτικότητά τους, το διάστημα για το οποίο ενδείκνυται η χορήγησή τους και το προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Χρειάζονται δοκιμές που να αποδεικνύουν ότι είναι πιο αποτελεσματικά από τα ψευδοφάρμακα. Χρειάζεται, πάνω απ΄ όλα, να πειστεί η κοινή γνώμη για την αναγκαιότητά τους.

Κάπως έτσι επαναπροσδιορίστηκε ο όρος «κατάθλιψη». Αν τα νέα φάρμακα που ήθελαν να προωθήσουν οι εταιρείες επηρέαζαν τη διάθεση, την όρεξη και τον ύπνο, τότε και η κατάθλιψη έπρεπε να συνιστά ένα πρόβλημα διάθεσης, όρεξης και ύπνου. Παράλληλα, έπρεπε με κάθε τρόπο να υποβαθμιστεί η απλή ιδέα ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στα επιφανειακά συμπτώματα και τα βαθύτερα αίτια. Γιατί αν επικρατούσε αυτή η ιδέα, πώς θα μπορούσε για παράδειγμα να δικαιολογηθεί η χορήγηση ενός αντικαταθλιπτικού σε κάποιον που έχασε ένα αγαπημένο του πρόσωπο; Στην περίπτωση αυτή, ένα φάρμακο θα κατόρθωνε ίσως να απαλύνει τον πόνο, όχι όμως και να κάνει πολύ περισσότερα πράγματα.

Τώρα μαθαίνουμε ότι το ίδιο θα πετύχαινε κι ένα placebo. Γιατί λοιπόν να μη στρέψουν εκεί το ενδιαφέρον τους οι εταιρείες; Τα ψευδοφάρμακα είναι πιο φτηνά, πιο ανώδυνα και σίγουρα δεν προκαλούν εθισμό.