Ο σοσιαλισμός της επιβίωσης

Τι είναι η δημοκρατία; Από πού έρχεται; Πού μπορεί να φτάσει; Τα ερωτήματα αυτά απασχολούν τον Μαρσέλ Γκωσέ εδώ και τριάντα χρόνια. Με την τετραλογία του «Ο ερχομός της δημοκρατίας» (εκδ. Gallimard), αποπειράται έναν απολογισμό.

Παρατήρηση πρώτη: βιώνουμε μια γενικευμένη φυγή προς τα εμπρός. Το βλέπουμε στην επίθεση που έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες στο Ιράκ με στόχο να διαμορφώσουν τη Μέση Ανατολή, αν όχι τον κόσμο, κατ΄ εικόνα και ομοίωσή τους. Το βλέπουμε στην κατάσταση των συνταξιούχων της ευρωπαϊκής ιστορίας, ή μάλλον της ευρωπαϊκής μετα-ιστορίας, στη διεύρυνση που έγινε στα τυφλά, στο ανεφάρμοστο Σύνταγμα που επεξεργάστηκαν οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών.

Παρατήρηση δεύτερη: αντίθετα με αυτό που έλεγε ο Λένιν και όλοι οι μαρξιστές της εποχής, η παγκοσμιοποίηση που συνέβη στα τέλη του 19ου αιώνα ήταν μια πολιτική παγκοσμιοποίηση. Η οικονομία ερχόταν σε δεύτερη μοίρα. Σήμερα, έχουμε βυθιστεί σε μια τελείως διαφορετική παγκοσμιοποίηση. Στην Ευρώπη, το πολιτικό διαλύεται μέσα στην παγκόσμια αγορά. Την ίδια ώρα, οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδίδονται σε έναν ιμπεριαλισμό που θυμίζει πολύ το παρελθόν. Οι ηγέτες τους, όμως, είναι οι άνθρωποι που έχουν καταλάβει λιγότερο απ΄ όλους αυτά που συμβαίνουν στο σημερινό κόσμο. Αν η Γερμανία ήταν το πρόβλημα του 20ού αιώνα, το πρόβλημα του 21ου αιώνα ίσως να αποδειχθεί οι Ηνωμένες Πολιτείες. Και οι λόγοι είναι σχεδόν οι ίδιοι: το όνειρο μιας αυτοκρατορίας σ΄ έναν κόσμο που δεν είναι πια φτιαγμένος για αυτοκρατορίες.

Παρατήρηση τρίτη: κατά βάθος, ζούμε σε μια κοινωνία του εγώ. Υπάρχουν πρωταγωνιστές, αλλά δεν υπάρχει συλλογική δράση. Η Ευρώπη έχει γίνει ο Κόσμος, αλλά η όψη της είναι λίγο χλωμή. Τι μπορεί να προτείνει σήμερα πέρα από την οικονομία ή την οικολογία; Μια πολύ οικολογική κοινωνία θα μπορούσε όμως να γίνει απεχθής. Υπάρχει ένας λανθάνων οικολογικός φασισμός. Η οικολογία έχει μια συμβολική αρετή επειδή επανεισάγει το θέμα της δύναμης που έχουμε πάνω στον εαυτό μας. Δεν απαντά όμως στο ερώτημα τι ανθρώπινη κοινότητα θέλουμε. Οι ιστορικές κοινότητες πολιτικής δράσης στην ιστορία της Ευρώπης λέγονται εθνικά κράτη. Αυτή την κληρονομιά πρέπει να επαναξιολογήσουμε. Έθνη δεν σημαίνει πόλεμος, αλλά ειρήνη, συνεργασία. Το ευρωπαϊκό θαύμα στηρίζεται στην ιδέα ότι μικροί και μεγάλοι μιλούν με την ίδια φωνή.

Κι όλους τους εκπροσωπεί άραγε ο Νικολά Σαρκοζί; Ο σημερινός πρόεδρος της Γαλλίας είναι ένας άνθρωπος της δράσης, λέει ο Γάλλος φιλόσοφος στο περιοδικό Μarianne. Πιστεύει όμως πως η δράση είναι δυνατή χωρίς μια στοιχειώδη ανάλυση για το πώς φτάσαμε εδώ και το πού θέλουμε να πάμε. Θέλει τη δράση για τη δράση. Θέλει να κινητοποιήσει τον κόσμο χωρίς καμιά προοπτική, μονάχα με την παρακίνηση να δουλεύουν περισσότερο για να κερδίζουν περισσότερα. Αλλά αυτό είναι κάπως στενόμυαλο. Έχουμε φτάσει στο πιο πρωτόγονο επίπεδο του σοσιαλισμού, στο σοσιαλισμό της βελτιωμένης επιβίωσης.