Ένας νέος επαναστατικός ρομαντισμός

Ο όρος έχει περάσει στα ελληνικά ως «απο-ανάπτυξη» (γαλλικά decroissance). Δεν πρόκειται για μια οικονομική ιδέα. Αλλά για μια αντίληψη του κόσμου όπου η οικονομία δεν θα έχει πια την τελευταία λέξη.

Η αμφισβήτηση της ανάπτυξης δεν είναι κάτι καινούργιο. Στην πρώτη διεθνή σύνοδο για το ανθρώπινο περιβάλλον, που πραγματοποιήθηκε στη Στοκχόλμη το 1972, υπήρχε ήδη ένας προβληματισμός για την ανάγκη συμφιλίωσης των κοινωνικοοικονομικών δραστηριοτήτων του ανθρώπου με το περιβάλλον. Ακολούθησε η πετρελαϊκή κρίση, η αύξηση της ανεργίας, και η συζήτηση πήγε αλλού. Σήμερα, ορισμένοι διανοούμενοι επαναφέρουν το πρόβλημα της απεριόριστης ανάπτυξης, επιρρίπτοντάς της την ευθύνη για τις πέντε μεγάλες κρίσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα: την ενεργειακή, την κλιματική, την κοινωνική, την πολιτιστική και τη δημογραφική. Και προτείνουν τη μετάβαση της κοινωνίας της ανάπτυξης σε μια κοινωνία της «απο-ανάπτυξης».

Οι όροι «βιώσιμη» ή «αειφόρος» ανάπτυξη είναι παραπλανητικοί, λέει σε συνέντευξή του στη Λιμπερασιόν ο Ζαν-Κλωντ Μπεσόν-Ζιράρ, διευθυντής του περιοδικού Εντροπία. Αυτό που πρέπει να εγκαταλειφθεί δεν είναι ο τρόπος ανάπτυξης, αλλά η λογική της. Δεν μπορούμε βέβαια να μιλήσουμε για μείωση της ανάπτυξης στους ανθρώπους της Αιθιοπίας ή του Νταρφούρ που πεθαίνουν από την πείνα. Οφείλουμε όμως να τους εξηγήσουμε γιατί βρίσκονται σε αυτή την κατάσταση, ποιες είναι οι αντιφάσεις και οι αδικίες που γεννά το κυρίαρχο μοντέλο. Το ίδιο πρέπει να κάνουμε με τους Κινέζους και τους Ινδούς, οι οποίοι θα κληθούν σύντομα να πληρώσουν το κόστος της «υπερθέρμανσης» της οικονομίας τους. Όσο για τις ανεπτυγμένες χώρες, η περυσινή έκθεση Στερν που υπολογίζει σε 5 τρισεκατομμύρια δολάρια τις επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών και η ταινία του Αλ Γκορ μπορούν να συμβάλουν στη συνειδητοποίηση του μεγέθους του προβλήματος. Ο καταστροφικός κυκλώνας Κατρίνα, στη Λουιζιάνα, και ο φονικός καύσωνας του καλοκαιριού του 2003 είναι βέβαια πιο εύγλωττοι από οποιοδήποτε βιβλίο και οποιαδήποτε ταινία. Αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι μια συλλογική ανταρσία, που θα αναγκάσει τους κυβερνώντες να αλλάξουν ρότα.

Η «απο-ανάπτυξη» δεν αποτελεί ένα καινούργιο ιδεολογικό δόγμα, λέει ο 69χρονος αυτοδίδακτος ζωγράφος. Συνδέεται με τον «επαναστατικό ρομαντισμό» που πρέσβευαν άνθρωποι όπως ο Φουριέ, ο Μαρξ, ο Ένγκελς, ο Ερνστ Μπλοχ, ο Ζωρζ Μπατάιγ ή ο Βάλτερ Μπένζαμιν και κινήματα όπως ο εξπρεσιονισμός, ο σουρεαλισμός και ο σιτουασιονισμός. Η βασική ιδέα είναι η ενσωμάτωση της ποιητικής φαντασίας στις δραστηριότητες και τους προσανατολισμούς των ανθρώπων. Ο ρομαντισμός εξεγείρεται κατά της μηχανοποίησης, του αφηρημένου εξορθολογισμού και του ποσοτικού υπολογισμού των κοινωνικών σχέσεων. Ο δρόμος γι' αυτόν τον νέο επαναστατικό ρομαντισμό θα είναι βέβαια δύσκολος. Αλλά αξίζει τον κόπο. Η «απο-ανάπτυξη» ζητά μια νέα χρήση του χώρου και του χρόνου, όπου θα κυριαρχεί μια «ηθική της κατανομής, της δικαιοσύνης και της αδελφοσύνης».