Η οικολογία είναι ανατρεπτική

Η χρονιά που τελειώνει, ανήκει αναμφισβήτητα στην οικολογία. Όχι μόνο επειδή λειώνουν οι πάγοι, αφανίζονται τα είδη, τελειώνουν οι διαθέσιμοι φυσικοί πόροι. Αλλά επειδή πρώτη φορά αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την επερχόμενη καταστροφή.

Πρώτα απ' όλα ένας ορισμός, ο λιγότερο επιστημονικός. Σύμφωνα με τον Αντρέ Γκορζ, οικολογία είναι η ανησυχία για το περιβάλλον, το οποίο καθορίζει την ποιότητα της ζωής και την ποιότητα ενός πολιτισμού. Οι πρώτες μεγάλες διαδηλώσεις όπου εκφραζόταν αυτή η ανησυχία έγιναν στη Βόρεια Αμερική, ύστερα στην Ιαπωνία, στη Γερμανία, για να διαδοθούν στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ευρώπη. Επρόκειτο για κινήματα διαμαρτυρίας κατά της ιδιοποίησης της δημόσιας γης από βιομηχανίες, αεροδρόμια ή αυτοκινητόδρομους. Η αντίσταση των κατοίκων σε αυτή την εισβολή δεν αποτελούσε μια απλή «υπεράσπιση της φύσης», αλλά μια μάχη κατά της καταστροφής ενός κοινού αγαθού από ιδιωτικές δυνάμεις, υποστηριζόμενες από το κράτος, που στερούσαν τους πληθυσμούς από το δικαίωμά τους να επιλέγουν πώς θα ζουν μαζί, πώς θα παράγουν και πώς θα καταναλώνουν.

Με αυτή την έννοια, λέει ο ιδρυτής της πολιτικής οικολογίας στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, η οικολογία είναι κατ' ανάγκην αντικαπιταλιστική και ανατρεπτική. Η οικονομία την οποία ονειρεύεται είναι ριζικά διαφορετική από τη σημερινή, μια οικονομία όπου πρώτιστος στόχος δεν είναι το κέρδος και όπου ο πλούτος δεν εκφράζεται ούτε μετριέται με νομισματικούς όρους. Τη δεκαετία του '20 και στη συνέχεια τη δεκαετία του '50, η ανάγκη της βιομηχανίας να παράγει περισσότερο υπερίσχυσε της ανάγκης των πολιτών να καταναλώνουν περισσότερο και οδήγησε στην ανάπτυξη μιας παιδαγωγίας - μάρκετινγκ, διαφήμιση - που δημιουργεί καινούργιες ανάγκες. Αντί το κεφάλαιο να τεθεί στην υπηρεσία της παραγωγής και της κατανάλωσης, συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Ο δεσμός ανάμεσα στη δημιουργία αξίας και στη δημιουργία πλούτου έσπασε. Οι συλλογικές υπηρεσίες υπονομεύτηκαν, στον βαθμό που επιβραδύνουν ή εμποδίζουν τον ατομικό καταναλωτισμό. Η οικολογία, αντίθετα, υποστηρίζει ότι στη βάση κάθε κοινωνίας και κάθε οικονομίας υπάρχει μια μη-οικονομία, φτιαγμένη από αγαθά που δεν μπορούν να ανταλλαγούν με τίποτα, από προσφορές χωρίς αντάλλαγμα, από δωρεάν μορφές επικοινωνίας όπως αυτές που γίνονται μέσω του Διαδικτύου.

Αυτά έλεγε ο Γκορζ πριν από τριάντα χρόνια, τα ίδια λέει και σήμερα, στα 83 του. Ούτε την άποψή του για την πυρηνική ενέργεια έχει αναθεωρήσει. Η μορφή αυτή - σημειώνει - απαιτεί γιγαντιαίες εγκαταστάσεις και εργοστάσια ισοτοπικού διαχωρισμού και επεξεργασίας των αποβλήτων που είναι επικίνδυνα και ευάλωτα. Με άλλα λόγια, χρειάζεται ένα ισχυρό και σταθερό κράτος, μια αξιόπιστη αστυνομία, μια διαρκής επιτήρηση του πληθυσμού και μια μυστικότητα: όλα τα συστατικά μιας ολοκληρωτικής εκτροπής. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αντίθετα, στηρίζονται στην τοπική παραγωγή και δεν υποδουλώνουν τους χρήστες. Είναι αλήθεια πως δεν επαρκούν για τη λειτουργία μεγάλων βιομηχανικών συγκροτημάτων. Αλλά είναι επίσης αλήθεια ότι αυτά τα συγκροτήματα δεν συμβιβάζονται με τις ριζικές αλλαγές που απαιτούνται για την επιβίωση της ανθρωπότητας.