H επικαιρότητα του Tζων Στιούαρτ Mιλ

«Οι πράξεις είναι ορθές στο βαθμό που τείνουν να μεγιστοποιούν την ευτυχία και εσφαλμένες στο βαθμό που τείνουν να προκαλούν ό,τι αντίκειται σε αυτή». Τζων Στιούαρτ Μιλ, «Ωφελιμισμός», εκδ. Πόλις, μετάφραση Φιλήμων Παιονίδης.

Δύο είναι οι βασικές έννοιες που ανέπτυξε ο μεγάλος βρετανός φιλόσοφος του 19ου αιώνα: ο ωφελιμισμός και η ελευθερία. Σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι ακολουθούσαν παθητικά τους κανόνες που πίστευαν ότι τους είχε στείλει ο Θεός, ο Μιλ υποστήριξε ότι μοναδικό κριτήριο για να αξιολογηθεί ο ηθικός χαρακτήρας μιας πράξης είναι η αύξηση της συλλογικής ευτυχίας και η μείωση του συλλογικού πόνου. Και ο καλύτερος τρόπος να μεγιστοποιηθεί η ανθρώπινη ευτυχία είναι να μεγιστοποιηθεί η ανθρώπινη ελευθερία. Πρέπει να υπάρχει απόλυτη ελευθερία ανάπτυξης της ανθρώπινης φύσης προς απεριόριστες, ακόμη και αλληλοσυγκρουόμενες κατευθύνσεις. Δεν υπάρχει μία και μόνη μορφή ευτυχίας που περιμένει να την ανακαλύψουμε. Μόνο μέσα από τον διαρκή πειραματισμό μπορεί κάθε άνθρωπος να φτάσει στη δική του, προσωπική ευτυχία.

Οι αρχές αυτές είναι ιδιαίτερα επίκαιρες στην εποχή μας, όπου οι κοινωνίες είναι οργανωμένες με σχεδόν αποκλειστικό στόχο την αύξηση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Ο ωφελιμιστής φιλόσοφος Ρίτσαρντ Λάγιαρντ, τιμώντας με τον δικό του τρόπο τα 200 χρόνια από τη γέννηση του Μιλ, σημείωσε πρόσφατα ότι παρόλο που η Βρετανία διπλασίασε τον τελευταίο μισό αιώνα τον εθνικό της πλούτο, οι Βρετανοί δεν δηλώνουν σήμερα πιο ευτυχισμένοι. Γιατί; Επειδή ο άνθρωπος είναι σαν τον πίθηκο: αντλεί την ευτυχία του από τον σεβασμό που τρέφουν απέναντί του οι άλλοι. Όταν οι ανισότητες αυξάνονται, όταν βλέπουμε τους πλούσιους να απομακρύνονται όλο και περισσότερο από τον μέσο όρο, αισθανόμαστε ανασφαλείς και δυστυχείς. Μήπως λοιπόν πρέπει να μελετήσουμε την πρόταση του Μιλ για ανακατανομή του πλούτου και επιβολή ενός υψηλού φόρου κληρονομιάς που θα εμποδίζει την ανάπτυξη μιας τάξης «ανάξιων πλουσίων»; Μήπως πρέπει να επιδιώξουμε τη μεγιστοποίηση της Ακαθάριστης Εθνικής Ευτυχίας;

Εξίσου πολύτιμες είναι οι θέσεις του βρετανού φιλοσόφου για την ισότητα και την ελευθερία. Δεν είναι τυχαίο ότι γενναίες μουσουλμάνες, όπως η σομαλικής καταγωγής ολλανδή βουλευτής Αγιαάν Χίρσι Άλι, συνιστούν στις ομόθρησκές τους να διαβάσουν την «Υποταγή των γυναικών». Κάθε φορά που κάποιος πολιτικός προσπαθεί να επιβάλει περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης, γράφει ο Γιόχαν Χάρι στην Ιντιπέντεντ, το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε είναι να διαβάσουμε μερικές σελίδες από το «Περί ελευθερίας». Ο Μιλ ήξερε ότι η βάση της ελευθερίας είναι η σύγκρουση. Ένας από τους λόγους που ο χριστιανισμός έχασε (στη Βρετανία, τουλάχιστον) τη δύναμή του να καταπιέζει και να τρομοκρατεί είναι ότι αποτέλεσε αντικείμενο κριτικής και σάτιρας. Ο μόνος τρόπος να χάσει το ισλάμ τον καταπιεστικό του χαρακτήρα, ιδίως στις γυναίκες και τους ομοφυλόφιλους, είναι να υποστεί κάτι αντίστοιχο. Ακόμη και μέσα από κακόγουστα σκίτσα.