H κούραση της Eυρώπης

«Το σημαντικότερο πρόβλημα της Ευρώπης είναι η τεράστια αύξηση των ηλικιωμένων, και μια μέρα οι νέοι δεν θα μπορούν πια να το διαχειριστούν». Τζωρτζ Στάινερ

Για τον 77χρονο κοσμοπολίτη διανοούμενο, υπάρχουν τρία μέρη όπου αισθάνεσαι ότι βρίσκεσαι στην Ευρώπη. Το πρώτο είναι το Δουβλίνο, όπου ο μισός πληθυσμός είναι κάτω των 25 ετών. Το δεύτερο είναι η Βαρκελώνη: όταν περπατάς στις ramblas, η Ευρώπη αποκτά ένα νόημα. Και το τρίτο είναι το Μιλάνο: όταν κάθεσαι στην Galleria, έχεις την αίσθηση ότι μια μέρα η Ευρώπη θα ξαναγίνει νεανική και ενεργητική. Ο Κλάουντιο Μάγκρις προσθέτει την Τεργέστη και το καφέ Σαν Μάρκο, «αυτή την Κιβωτό του Νώε όπου υπάρχει χώρος για όλους, χωρίς προτιμήσεις και αποκλεισμούς, για το ζευγάρι που ψάχνει καταφύγιο όταν έξω βρέχει καταρρακτωδώς και για τους μεθυσμένους», όπως γράφει στους Μικρόκοσμους.

Πέρα από λίγα καφέ και μερικούς δρόμους, όμως, υπάρχει άραγε πραγματικά αυτό το μόρφωμα που λέγεται Ευρώπη; Για τον Στάινερ, όλα θα κριθούν τα επόμενα χρόνια από την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και από το κατά πόσον ο Πούτιν θα μπορέσει να ενσωματώσει τη Λευκορωσία και την Ουκρανία σε μια νέα ρωσική αυτοκρατορία. Αλλά η κούραση είναι ήδη ορατή. Κουβαλάμε στην πλάτη μας μια ιστορία δύο χιλιάδων χρόνων που ήταν σε μεγάλο βαθμό τραγική, λέει στη Στάμπα ο συγγραφέας του Θανάτου της Τραγωδίας. Τον περασμένο αιώνα ζήσαμε δύο εμφυλίους πολέμους, όσο κι αν είναι ταμπού να το λέμε. Ίσως η Ευρώπη να τελείωσε στην πραγματικότητα με το ξέσπασμα του πρώτου απ' αυτούς τους πολέμους, τον Αύγουστο του 1914. Ίσως πάλι να αυτοκτόνησε στη διάρκεια του δεύτερου πολέμου, όταν εξολόθρευσε τους Εβραίους. Κανείς δεν μας έχει υποσχεθεί ένα συμβόλαιο με την αιωνιότητα. Και μόνο το ότι μπορεί σήμερα να μιλάει ένας Γερμανός μ' να Γάλλο αποτελεί ένα θαύμα. Αλλά για τους νέους το μέλλον είναι δύσκολο. Στην Αμερική, παρά τα προβλήματα, η επόμενη εβδομάδα θα είναι πιο ενδιαφέρουσα απ' αυτήν. Στην Ευρώπη, δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε αυτή την αίσθηση με τεχνητό τρόπο.

Από το 1944 μέχρι το θάνατο του Ντεριντά, η Γαλλία κυριαρχούσε στον δυτικό πνευματικό κόσμο. Σήμερα, έχει βυθιστεί σε μια κρίση ταυτότητας. Στη Γερμανία κινούνται λίγα πράγματα, στην Ιταλία ένας Έκο δεν φέρνει την άνοιξη. H Ευρώπη έβγαλε έναν Πικάσο, έναν Μπέικον, αλλά μετά στέρεψε. Το 90% της μουσικής που μεταδίδεται από το BBC έχει γραφτεί πριν από το 1900. Ο Στάινερ έτρεφε κάποιες ελπίδες για την Ανατολική Ευρώπη. Πίστευε πως με το τέλος του σταλινισμού θα σημειωνόταν εκεί μια έκρηξη δημιουργικού ταλέντου. Αλλά διαψεύστηκε. Υπάρχει κι εκεί μεγάλη κούραση. Ύστερα από εβδομήντα χρόνια κόλασης, ίσως κάτι να έχει σπάσει και να μην μπορεί να ξανακολληθεί.