Οι βάρβαροι δεν θα έλθουν ποτέ

«Μόνο ο Ναπολέων έχει κάνει περισσότερα από μένα. Αλλά εγώ είμαι σαφώς ψηλότερος». Σίλβιο Μπερλουσκόνι, Φεβρουάριος 2006

Στο βιβλίο του «H Πολιτική του Φόβου», ο Φρανκ Φουρέντι αναλύει ένα συναίσθημα που καταβροχθίζει την πολιτική και τις εναλλακτικές λύσεις που προσφέρει η δημοκρατία. Ο πολίτης που θέλει να δοκιμάσει ένα νέο κυβερνητικό σχήμα και ένα διαφορετικό πρόγραμμα αντιμετωπίζεται με καχυποψία, οι αντιπαραθέσεις αποκτούν ακραία μορφή και η πολιτική αρκείται να καλλιεργεί τους φόβους από τους οποίους τρέφεται: φόβος της γρίπης των πτηνών, των μολυσμένων τροφών ή της τρομοκρατίας, φόβος των βίαιων διαδηλώσεων αλλά και των καθημερινών πολιτικών συγκεντρώσεων. H κοινωνία χωρίζεται σε διάφορες ομάδες, που όλες είναι παθητικές και ευάλωτες. Το αποτέλεσμα είναι η «υποβάθμιση της αντικειμενικότητας», ο κονφορμισμός, η αίσθηση αδυναμίας, το κατέβασμα του πήχυ. Ακόμη και το body politics προσαρμόζεται σε αυτή τη λογική. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, σημειώνει η Μπάρμπαρα Σπινέλλι στη Στάμπα, έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο να αγγίζει με τα χέρια του όσους είναι δίπλα του όταν τον παίρνουν οι κάμερες, όπως κάνει κανείς για να προστατεύσει ένα τρομοκρατημένο παιδί.

Προϊόν αυτής της κουλτούρας του φόβου είναι αυτό που ο κοινωνιολόγος Σίμουρ Λίπσετ ονόμασε το 1958 «εξτρεμισμό του κέντρου». Οι εξτρεμιστές του κέντρου είναι εξωτερικά μετριοπαθείς. Στην πραγματικότητα, θεωρούν την πολιτική κάτι πολύ επισφαλές για να το ασκούν οι πολιτικοί, πιστεύουν πως οι διαιρέσεις σε μια κοινωνία δεν μπορούν να επιλυθούν και προσπαθούν να κυβερνήσουν όχι με συναίνεση, αλλά με διατάγματα. Κατά την άποψή τους, οι πρωθυπουργοί πρέπει να περιβάλλονται από κηδεμόνες που θα διασφαλίζουν τη συνέχεια και την τάξη. Οι δημοκρατικές εναλλαγές απαγορεύονται γιατί είναι επικίνδυνες.

H θανάτωση της πολιτικής δεν είναι ένα καινούργιο εργαλείο στα χέρια των κυβερνώντων, σημειώνει η Σπινέλλι. Ο πρόεδρος Μπους το έχει χρησιμοποιήσει επανειλημμένα: το δόγμα των προληπτικών πολέμων είναι μια μηχανή του φόβου που αιχμαλωτίζει τα μυαλά πριν ακόμη ο κίνδυνος πάρει σάρκα και οστά. Ο Νικολά Σαρκοζί κτίζει τη δική του σταδιοδρομία πάνω στον πανικό. H χρήση του φόβου στην Ιταλία, όμως, είναι ψυχαναγκαστική και πλήττει με πολύ πιο αποτελεσματικό τρόπο τον ιστό από τον οποίο είναι φτιαγμένη η δημοκρατική πολιτική: τον ελεύθερο διάλογο μεταξύ των πολιτών, την ψύχραιμη επιλογή μεταξύ προγραμμάτων, τη συμφιλίωση ανταγωνιστικών συμφερόντων. Κάθε υπόσχεση αλλαγής παρουσιάζεται ως συνταγή για το χάος και όποιος δίνει τέτοιες υποσχέσεις εμφανίζεται ως βάρβαρος με μια τεράστια δύναμη. H αλήθεια είναι βέβαια ότι οι βάρβαροι αυτοί δεν θα έλθουν ποτέ, όπως στο ποίημα του Καβάφη, για τον απλό λόγο ότι αυτοί που θα έλθουν δεν είναι βάρβαροι. Και για όποιον έκανε σημαία του τον φόβο, αυτό είναι μεγάλο κρίμα, γιατί οι βάρβαροι δεν ήταν γι' αυτόν το πρόβλημα αλλά η λύση - έστω «μια κάποια λύση».