Ο άνθρωπος που απελευθέρωσε τους τρελούς

Ένας άνδρας που, με μόνο όπλο το ένστικτό του και την καρδιά του, εφευρίσκει έναν νέο τρόπο για την αντιμετώπιση της τρέλας. Μια ιστορική καμπή στην ιστορία της ψυχιατρικής. Ένα συγκλονιστικό βιβλίο.

Όλα ξεκίνησαν την ημέρα που ένας νεαρός Αλσατός, ο Ζαν-Μπατίστ Πυσέν, άκουσε έναν ψυχοπαθή στην αυλή του ψυχιατρείου του Μπισέτρ να ουρλιάζει σπαρακτικά. Ο Πυσέν είχε υπάρξει κι αυτός τρόφιμος του ψυχιατρείου, δεν ξέρουμε ακριβώς πότε, δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί. «Σε πλησίασα χωρίς να ξέρω στην αρχή ότι κατευθυνόμουν προς το μέρος σου, χωρίς να ξέρω ότι θα καταλάμβανες δύο χρόνια από τη ζωή μου» γράφει η Μαρί Ντιντιέ. «Όταν άκουσες εκείνη την κραυγή, ανακάλυψες μέσα σου κάτι εκτυφλωτικό, μυστικό, που δεν μαθαίνεται ούτε στα σχολεία ούτε στα πανεπιστήμια, που ήταν φιμωμένο για καιρό, που θα αναστάτωνε τη ζωή σου και τόσες άλλες ζωές. Θα μπορούσες να είσαι ίδιος μ' εκείνους τους τρελούς. Θα μπορούσαν εκείνοι να είναι ίδιοι με σένα».

Το 1771 ο Πυσέν διορίζεται φύλακας αυτού του ιδρύματος, «που μυρίζει ούρα, κόπρανα, πύον, εμετό και σαπισμένο αίμα». Εννιά χρόνια αργότερα θα αναλάβει διοικητική θέση και θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τις πιο βαριές περιπτώσεις των εγκλείστων, ανθρώπους με αλυσοδεμένα χέρια, πόδια και λαιμούς, απελπισμένους κι εξευτελισμένους, καταδικασμένους σε αργό θάνατο. Είναι οι «παράφρονες» κι εκείνος είναι ο διοικητής τους. Δεν διαθέτει καμιά παιδεία, δεν γνωρίζει καμιά θεραπεία, έχει όμως θέληση, ψυχή και πάνω απ' όλα αγάπη. «Είναι αξιοσημείωτο ότι οι πιο κινητικοί τρελοί είναι εκείνοι για τους οποίους υπάρχουν μεγαλύτερες ελπίδες θεραπείας» παρατηρεί στις σημειώσεις του. Ύστερα έρχεται η Γαλλική Επανάσταση. Κάποιος δόκτωρ Γκιλοτέν θα δοκιμάσει στο Μπισέτρ τη νέα του εφεύρεση. Αλλά ο Πυσέν δεν χάνει το θάρρος του. Κι όταν ο αρχίατρος Φιλίπ Πινέλ φτάνει την 11η Σεπτεμβρίου 1793 στο ψυχιατρείο, θα εντυπωσιαστεί από μια άλλη επανάσταση, που αργότερα θα αποκαλέσει «ηθική θεραπεία».

Από εκείνη τη στιγμή η ιστορία θα επιταχυνθεί. Τον Σεπτέμβριο του 1794 ο πατέρας της σύγχρονης ψυχιατρικής θα διαβάσει στην Εταιρεία Φυσικής Ιστορίας το Δοκίμιο για τη Μανία. Ο ψυχοπαθής δεν θεωρείται πλέον ζώο, αλλά άρρωστος. H τρέλα δεν είναι ανίατη, αλλά μπορεί να θεραπευτεί μέσα από μια ψυχοδυναμική σχέση του ασθενούς με τον γιατρό. Τον επόμενο Ιανουάριο ο Πινέλ διορίζεται αρχίατρος στη Σαλπετριέρ, το μεγαλύτερο νοσοκομείο της Ευρώπης. Εκεί θα τον συναντήσει επτά χρόνια αργότερα ο Πυσέν, αφού προηγουμένως έχει λάβει μια ιστορική απόφαση: την κατάργηση των αλυσίδων. Γιατρός και η ίδια, η Μαρί Ντιντιέ διηγείται αυτή την ιστορία στο νέο της βιβλίο «Μέσα στη νύχτα του Μπισέτρ» (εκδ. Gallimard). Σπάνια, πολύ σπάνια, γράφει ο βιβλιοκριτικός της Μοντ, πέφτει κανείς σ' ένα βιβλίο τόσο συνταρακτικό.