Οι Tαλιμπάν των Bαλκανίων

Τους Ταλιμπάν τους γνωρίζουμε καλά. Είναι εκείνοι οι φανατικοί που κυβερνούσαν μέχρι πρότινος το Αφγανιστάν τρομοκρατώντας τις γυναίκες, που ονειρεύονταν μαζί με τον μπιν Λάντεν την εγκαθίδρυση ενός παγκόσμιου Χαλιφάτου και που έχουν αρχίσει τελευταία να ξανακάνουν την εμφάνισή τους με επιθέσεις εναντίον Αμερικανών στρατιωτών. Σύμφωνα με τον Πρέντραγκ Ματβέγεβιτς, όμως, υπάρχουν και κάποιοι άλλοι «Ταλιμπάν»: όλοι εκείνοι οι «διανοούμενοι», Κροάτες, Σέρβοι και Μουσουλμάνοι, που προπαγάνδιζαν το μίσος και τον εμφύλιο σπαραγμό στα μαύρα χρόνια της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Ο συγγραφέας τούς περιέγραφε και τους κατονόμαζε σ' ένα βιβλίο του που κυκλοφόρησε πριν από τέσσερα χρόνια στην Τεργέστη και στο Ζάγκρεμπ με τίτλο «Οι δικοί μας Ταλιμπάν». Ένας απ' αυτούς, ο Κροάτης Μίλε Πεσόρντα, προσέφυγε στη Δικαιοσύνη. Και αυτή την εβδομάδα ένα δικαστήριο του Ζάγκρεμπ καταδίκασε τον Ματβέγεβιτς σε πέντε μήνες φυλακή για «δυσφήμηση και συκοφαντία».

Ο συγγραφέας αποφάσισε να μην κάνει έφεση, ώστε να μη νομιμοποιήσει την ποινή. Όπως γράφει ο Κλάουντιο Μάγκρις στην Κοριέρε ντέλα Σέρα, θα μπορούσαν να το κάνουν στη θέση του οι ίδιοι οι Ταλιμπάν, τριπλά θιγμένοι από το βιβλίο, από τον μηνυτή κι από το δικαστήριο. Αλλά η σχέση τους με τα βιβλία δεν είναι πολύ καλή, και σε κάθε περίπτωση είναι πολύ απασχολημένοι. H απόφαση φαίνεται έτσι να είναι τελεσίδικη, κι ας την κατήγγειλαν πολλοί στην Κροατία, με πρώτο τον πρωθυπουργό Ίβο Σαναντέρ που φοβάται τις επιπτώσεις στην ευρωπαϊκή πορεία της χώρας του (ήδη άρχισαν οι παρομοιώσεις ανάμεσα στην καταδίκη του Ματβέγεβιτς και στην περίπτωση του Ορχάν Παμούκ που δικάζεται τον ερχόμενο μήνα στην Τουρκία για τις γνωστές δηλώσεις του περί της αρμενικής γενοκτονίας). Πέρα απ' όλα αυτά, όμως, η υπόθεση αναδεικνύει για άλλη μια φορά τον πρωταγωνιστικό ρόλο των διανοουμένων στην υπόθαλψη του μίσους. H πένα, σημειώνει ο Μάγκρις, δεν είναι από μόνη της ούτε πιο ευγενής ούτε πιο ωμή από άλλα εργαλεία της ανθρώπινης εργασίας και κανείς, ακόμη κι αν έχει γράψει ένα αριστούργημα, δεν μπορεί να είναι σίγουρος ότι δεν θα διαπράξει μια μέρα μια μεγάλη βαρβαρότητα. Πολλοί από τους μεγαλύτερους συγγραφείς του 20ού αιώνα ήταν φασίστες, ναζιστές ή σταλινικοί. Μπορούμε να κατανοήσουμε τη διαδρομή τους και να συνεχίσουμε να αγαπάμε τα βιβλία τους. Πρέπει όμως να έχουμε υπόψη μας ότι από πολιτική καταλάβαιναν συχνά λιγότερα κι από τον θυρωρό τους. Κι ότι μαζί με τις ευαισθησίες, κατοικούσαν στην ψυχή τους τα πιο ταπεινά ένστικτα.

Ο εθνικισμός είναι ένα γόνιμο θερμοκήπιο της βίας. H ιδιαιτερότητα, γράφει κάπου ο Ματβέγεβιτς, δεν αποτελεί αξία. Αξία συνιστά μόνο αυτό που ξέρουμε να κάνουμε, είτε είμαστε άνδρες είτε γυναίκες, Κροάτες ή Πορτογάλοι, λευκοί ή μαύροι.