Μια επιτυχηµένη παράσταση

Ο τίτλος του βιβλίου «∆ικαιοσύνη για τους σκαντζόχοιρους» παραπέµπει στη διάκριση που έκανε κάποτε ο Αϊζάια Μπερλίν, βασιζόµενος σε µια αρχαία ελληνική παραβολή, ανάµεσα στις αλεπούδες και τους σκαντζόχοιρους. Οι πρώτες γνωρίζουν πολλά πράγµατα και πετάγονται από τη µια ιδέα στην άλλη. Οι δεύτεροι γνωρίζουν ένα πράγµα, και σηµαντικό. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν στοχαστές όπως ο Αριστοτέλης, ο Σαίξπηρ και ο ίδιος ο Μπερλίν, στη δεύτερη ο Μαρξ, ο Νίτσε και ο Πλάτων.

Ο Ρόναλντ Ντουόρκιν είναι σκαντζόχοιρος. «Ο Μπερλίν παραδεχόταν ότι υπάρχουν αλήθειες, αλλά πίστευε ότι συγκρούονται µεταξύ τους», λέει ο 79χρονος βρετανός φιλόσοφος στην Γκάρντιαν µε αφορµή την έκδοση του βιβλίου του µε τον παραπάνω τίτλο. «Νοµίζω πως αυτό είναι λάθος. Οι αλήθειες δεν συγκρούονται στο πεδίο των αξιών, όπως δεν συγκρούονται στο πεδίο της επιστήµης». Είναι γεγονός ότι όλοι – ιστορικοί, καλλιτέχνες, δικηγόροι, κριτικοί και φιλόσοφοι – επιδίδονται σε ερµηνείες. Οµως αυτές οι ερµηνείες είναι ή σωστές ή λανθασµένες. «∆εν µπορώ να ακούω κάποιον να λέει, “είναι σωστό να παντρεύονται οι οµοφυλόφιλοι, αλλά αυτό είναι προσωπική µου άποψη”. ∆ηλαδή πώς θα σας φαινόταν να καταδίκαζε ένας δικαστής κάποιον σε ισόβια και να έλεγε πως άλλοι δικαστές µπορεί να έχουν διαφορετική, εξίσου σεβαστή άποψη;».

Αντίθετα µε τους περισσότερους σηµερινούς φιλοσόφους της ηθικής, που αρέσκονται στην αυτοθυσία, ο Ντουόρκιν πιστεύει στη δυναµική έκφραση των απόψεων και των επιθυµιών. «Εχουµε ευθύνη να ζούµε καλά. Η πρόκληση που αντιµετωπίζουµε είναι να συµπεριφερόµαστε σαν να σεβόµαστε τον εαυτό µας. Το να περνάµε καλά δεν είναι αρκετό». Ας πούµε ότι ένα πλοίο βουλιάζει και καλούµαι να αποφασίσω αν θα σώσω το δικό µου παιδί ήένα ξένο. Ενας ωφελιµιστής – που θεωρεί ότι ηθικά ουσιαστικό είναι η µεγιστοποίηση της ευτυχίας του µεγαλύτερου δυνατού αριθµού ανθρώπων – θα πει ότι δεν έχει σηµασία αν θα πνιγεί το δικό µου παιδί ή κάποιο άλλο. Το σύστηµα του Ντουόρκιν, όµως, πιστεύει ότι δικαιολογηµένα θα σώσω το δικό µου παιδί. Γιατί; «Επειδή είναι το δικό µου! Επειδή είναι µέρος της ζωής µου, για την οποία αναλαµβάνω την ευθύνη».

Μια τέτοια εύνοια δεν µπορεί να λειτουργήσει σε πολιτικό επίπεδο: δεν µπορείς να απαλλάξεις κάποιον από τους φόρους επειδή είναι γιος σου. Σε ηθικό επίπεδο, όµως, αυτό είναι δυνατό: µπορείς να σώσεις κάποιον επειδή είναι το παιδί σου και ταυτόχρονα να σέβεσαι τις ζωές των άλλων. «Κάθε άνθρωπος πρέπει να παίρνει τη ζωή του στα σοβαρά: πρέπει να δεχθεί ότι είναι σηµαντικό η ζωή του να είναι µια επιτυχηµένη παράσταση και όχι µια χαµένη ευκαιρία». Το µυστικό είναι η αξιοπρέπεια. «Χωρίς αξιοπρέπεια, οι ζωές µας δεν είναι παρά αναλαµπές συγκεκριµένης διάρκειας. Αν όµως καταφέρουµε να ζήσουµε µια καλή ζωή, δηµιουργούµε κάτι µεγαλύτερο. Γράφουµε µια υποσηµείωση στη θνησιµότητά µας. Καθιστούµε τις ζωές µας µικρά διαµάντια στην άµµο του Σύµπαντος».