Η σαρία οδήγησε στην υπανάπτυξη

Πριν από 300 χρόνια, τα παζάρια της Μέσης Ανατολής ήταν γεµάτα µε πολυτελή προϊόντα και ανθρώπους που προέβλεπαν το µέλλον. Μουσουλµάνοι έµποροι µετέφεραν την πίστη τους και την τέχνη τους σε όλα τα µέρη του πλανήτη. Στα τέλη της δεκαετίας του 1770, ο άγγλος ιστορικός και βουλευτής Εντουαρντ Γκίµπον φανταζόταν την ισλαµική θεολογία να διδάσκεται στην Οξφόρδη. Ολόκληρη η περιοχή έσφυζε από δυναµισµό και τίποτα δεν έµοιαζε ικανό να σταµατήσει την οικονοµική της ανάπτυξη. Και ξαφνικά, η πορεία αυτή αντιστράφηκε και η Μέση Ανατολή βυθίστηκε στην υπανάπτυξη. Τι πήγε στραβά;

Στην πραγµατικότητα, οι ισορροπίες είχαν διαταραχθεί πολύ νωρίτερα. Οπως επισηµαίνει ο «Εκόνοµιστ», η αναλογία της Μέσης Ανατολής στο παγκόσµιο ΑΕΠ µειώθηκε από 10% το 1000 (έναντι 9% της Ευρώπης) σε 2%το 1700 (έναντι 22% της Ευρώπης).Πολλές εξηγήσεις έχουν δοθεί γι’ αυτό το φαινόµενο, µεταξύ των οποίων η αποικιοκρατία και ο συντηρητισµός των λαών. Για τον Τιµούρ Κουράν όµως, έναν τουρκοαµερικανό καθηγητή ισλαµικών σπουδών στο Duke University, η πραγµατική αιτία της υπανάπτυξης είναι η σαρία.

Οταν πρωτοεφαρµόστηκε, ο ισλαµικός νόµος οδήγησε στη δηµιουργία αποτελεσµατικών και σύγχρονων για την εποχή θεσµών. Στη συνέχεια όµως δεν προσαρµόστηκε στις ανάγκες και το µέγεθος των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Στο βιβλίο του «Η µακρά απόκλιση», ο Κουράν παραθέτει µερικά βασικά στοιχεία αυτού του νόµου που αποθάρρυναν την οικονοµική ανάπτυξη. Ενα από αυτά ήταν η ενθάρρυνση των επιχειρηµατικών σχέσεων έξω από την οικογένεια και τους συγγενείς. ∆ύο ξένοι µπορούσαν να συγκροτήσουν µια συνεργασία βασισµένη στο αµοιβαίο συµφέρον, η οποία αναγνωριζόταν από τα δικαστήρια. Το κακό ήταν ότι η ισλαµική αυτή συνεργασία µπορούσε να λυθεί αυθαιρέτως από τον ένα εταίρο. Οπως και ότι η συνεργασία τερµατιζόταν αυτοµάτως µε τον θάνατο ενός εταίρου, και το κέρδος ή η ζηµιά µεταβιβαζόταν αποκλειστικά στον άλλο.Η γυναίκα ή τα παιδιά του µακαρίτη δεν µπορούσαν ούτε να τον κληρονοµήσουν ούτε να πάρουν τη θέση του.

Ολα αυτά σηµαίνουν ότι οι επιχειρηµατικές συνεργασίες που θα µπορούσε θεωρητικά να διαρκέσουν πολλές γενιές δεν κρατούσαν συνήθως πάνω από µερικούς µήνες. Το πρόβληµα περιπλεκόταν από τους νόµους για την κληρονοµιά, βασικός στόχος των οποίων ήταν να µη συγκεντρωθεί ο πλούτος σε λίγα χέρια. Αυτό είχε όµως ως αποτέλεσµα οι αυτοκρατορίες επιτυχηµένων εµπόρων να κατατεµαχίζονται µετά τον θάνατό τους, και όλα να πρέπει να ξεκινήσουν από την αρχή. Η απαγόρευση της τοκογλυφίας καθιστούσε πολύ δύσκολο τον δανεισµό. Και η θανατική ποινή που προβλεπόταν για την αποστασία σήµαινε ότι οι µουσουλµάνοι δεν τολµούσαν να συνεργαστούν µε µη µουσουλµάνους. Ηταν λάθος λοιπόν η επιµονή του Ισλάµ στην ισότιµη κατανοµή του πλούτου και η δυσπιστία απέναντι στο µονοπωλιακό κεφάλαιο; Η συζήτηση αυτή είναι µεγάλη, γράφει ο Ζιαουντίν Σαρντάρ στην «Ιντιπέντεντ». Πρέπει όµως οι µουσουλµάνοι κάποτε να την κάνουν.