Το ηφαίστειο και ο άβακας

Κάποιες φορές, μια σύμπτωση δίνει τροφή για βαθύ και ουσιαστικό προβληματισμό. Ενώ ο γάλλος οικονομολόγος και κοινωνιολόγος Ζακ Αταλί περίμενε μάταια την περασμένη εβδομάδα ένα αεροπλάνο για να τον μεταφέρει από τη Νέα Υόρκη στο Παρίσι, ένας φίλος τού σύστησε ένα χρηματιστή που περίμενε- μάταια κι αυτός- να ταξιδέψει για τη Βοστώνη. Ηταν ο αμερικανός διαχειριστής κεφαλαίων Τζον Πόλσον, που έγινε πάμπλουτος ποντάροντας στην κατάρρευση της Ουόλ Στριτ, ενώ στη συνέχεια «έπαιξε» εκτενώς και πάνω στην αποδόμηση της αξιοπιστίας της Ελλάδας.

Λίγες ώρες μετά τη γνωριμία αυτή, ο Αταλί πληροφορήθηκε από τις ειδήσεις το καλύτερο από τα κόλπα του Πόλσον. Υστερα από παραγγελία της Goldman Sachs, κατασκεύασε ένα επενδυτικό προϊόν (το Αbacus 2007 ΑC1) όπου ήταν επίτηδες συγκεντρωμένα τα πιο επισφαλή στεγαστικά δάνεια που είχαν χορηγηθεί σε Αμερικανούς. Στη συνέχεια άρχισε να αγοράζει μαζικά συμβόλαια παραγώγων προϊόντων (CDS) συνδεδεμένα με το Αbacus και να στοιχηματίζει στην πτώση τους. Κάπως έτσι όχι μόνο κέρδισε πολλά δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά απέκτησε και τη φήμη του γκουρού της οικονομίας! Την ίδια ώρα, η Goldman Sachs πουλούσε το «πακέτο» σε τράπεζες και ασφαλιστικά ταμεία, αποκρύπτοντάς τους ότι ήταν κατασκευασμένο για να αποτύχει. Το αποτέλεσμα ήταν οι επενδυτές αυτοί να χάσουν γύρω στο ένα δισεκατομμύριο δολάρια και να παρέμβει η αμερικανική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (SΕC).

Το ισλανδικό ηφαίστειο και ο αμερικανικός άβακας- σημειώνει ο Αταλίανήκουν σε δύο διαφορετικούς κόσμους: το πρώτο στον πραγματικό κόσμο, το δεύτερο στον εικονικό. Το πρώτο λειτουργεί ανεξάρτητα από τον άνθρωπο, το δεύτερο κατασκευάστηκε καθ΄ ολοκληρία από αυτόν. Και τα δύο, όμως, παραπέμπουν στην ίδια πραγματικότητα: μια πραγματικότητα όπου ένα φαινομενικά περιθωριακό γεγονός έχει σοβαρές οικουμενικές συνέπειες. Το ηφαίστειο θα επιταχύνει την κάθοδο στην κόλαση των αεροπορικών εταιρειών και θα επηρεάσει σημαντικά την ευρωπαϊκή ανάπτυξη. Ο άβακας θα επιταχύνει την κάθοδο στην κόλαση των αμερικανικών τραπεζών και θα επηρεάσει σημαντικά τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Και στις δύο περιπτώσεις, βέβαια, αυτός που θα πληρώσει είναι ο φορολογούμενος.

Το μάθημα είναι επίσης κοινό. Πρέπει να δημιουργηθεί το ταχύτερο δυνατό ένας παγκόσμιος μηχανισμός μετεωρολογικής και ηφαιστειακής ειδοποίησης, ώστε να αποφευχθεί επανάληψη του χάους που επικράτησε τις προηγούμενες ημέρες στα αεροδρόμια. Και πρέπει να δημιουργηθεί ένας παγκόσμιος μηχανισμός χρηματοπιστωτικού ελέγχου, ώστε να αποτραπεί επανάληψη των σκανδάλων που οδήγησαν στον πλουτισμό των ολίγων και τη χρεοκοπία των πολλών. Μέχρι τότε, βέβαια, κάποιες ευθύνες πρέπει να αποδοθούν. Και στους Παραγωγούς του Μελ Μπρουκς στήθηκε μια μεγάλη απάτη, αλλά οι πρωταγωνιστές κατέληξαν στη φυλακή.