Μια αντι-ουτοπική επανάσταση

Επί μισό τουλάχιστον αιώνα, η Σοβιετική Ενωση αρνιόταν τις ευθύνες της κι έλεγε ψέματα. Και τώρα, η ρωσική κρατική τηλεόραση μεταδίδει την ταινία του Βάιντα για τη σφαγή στο Κατίν δύο φορές μέσα σε δέκα ημέρες.

O Ανταμ Μίχνικ, ένας πολωνός διανοούμενος που φυλακίστηκε έξι φορές από τα ανδρείκελα της Μόσχας, είπε κάποτε στον Ρότζερ Κόεν των Νιου Γιορκ Τάιμς: «Οποιος υπέστη, σε κάποιο επίπεδο, αυτόν τον εξευτελισμό θέλει να εκδικηθεί. Ξέρω όλα τα ψέματα που ειπώθηκαν. Είδα ανθρώπους να σκοτώνονται. Ξέρω όμως επίσης ότι η αντεκδίκηση δεν έχει τέλος. Και η έμμονη ιδέα μου είναι ότι πρέπει να κάνουμε μια επανάσταση που δεν θα μοιάζει με τη γαλλική ή τη ρωσική, αλλά περισσότερο με την αμερικανική, με την έννοια ότι δεν θα είναι εναντίον κάποιων πραγμάτων, αλλά υπέρ. Μια επανάσταση με στόχο ένα σύνταγμα, όχι έναν παράδεισο. Μια αντι-ουτοπική επανάσταση. Γιατί οι ουτοπίες οδηγούν σε γκιλοτίνες και σε γκουλάγκ».

Μετά την τραγωδία του περασμένου Σαββάτου, ο αμερικανός δημοσιογράφος τηλεφώνησε στον Μίχνικ, που εδώ και χρόνια εκδίδει την επιτυχημένη εφημερίδα Gazeta Wyborcza, και ζήτησε την αντίδρασή του. «Το Κατίν είναι ο τόπος θανάτου της πολωνικής ιντελιγκέντσιας», απάντησε εκείνος. «Αυτή είναι μια τρομερή εθνική τραγωδία. Μέσα στη θλίψη μου, όμως, είμαι αισιόδοξος επειδή η ηχηρή και σοφή δήλωση του Πούτιν άνοιξε μια νέα φάση στις πολωνορωσικές σχέσεις, και επειδή εμείς οι Πολωνοί δείχνουμε ότι μπορούμε να είμαστε υπεύθυνοι και σταθεροί».

Περισσότερο κι από τις δηλώσεις του για τα κυνικά ψέματα των ολοκληρωτικών καθεστώτων, η παρουσία του ρώσου πρωθυπουργού στις εκδηλώσεις τιμής για τους 22.000 πολωνούς αξιωματικούς που εκτελέστηκαν το 1940 από σοβιετικούς στρατιώτες αποτελεί πράγματι απόδειξη ότι καμιά συμφιλίωση, καμιά ειρήνευση, δεν είναι αδύνατη. Λίγες χώρες έχουν υποφέρει όσο η Πολωνία τα τελευταία εβδομήντα χρόνια. Οπως έγραψε κάποτε η εθνική της ποιήτρια, η Βισουάβα Ζιμπόρσκα, εδώ «η Ιστορία μετρά τους σκελετούς της σε αριθμούς με πολλά μηδενικά». Κι όμως, αυτή η χώρα κατάφερε να κατακτήσει την ειρήνη και τη σταθερότητα. Και να απαντήσει στον θάνατο ανθρώπων όπως ο πρόεδρός της, αλλά και η θρυλική ακτιβίστρια του Γκντανσκ Ανα Βαλεντίνοβιτς, με ψυχραιμία και αξιοπρέπεια.

Το 1943, ο βρετανός υπουργός Εξωτερικών αναρωτιόταν πώς είναι δυνατόν, αν μια μέρα τεκμηριωθεί η ρωσική ενοχή, να περιμένει κανείς να ζήσουν ειρηνικά οι Πολωνοί δίπλα στους Ρώσους. Να που διαψεύδεται. Σύμφωνα με τον Κόεν, αυτό δείχνει ότι και οι Ισραηλινοί μπορεί μια μέρα να συμφιλιωθούν με τους Παλαιστίνιους. Οπως και ότι τίποτα δεν εμποδίζει να εκπληρωθούν τα όνειρα των ανθρώπων που ξεχύνονται στους δρόμους της Μπανγκόκ, του Μπισκέκ, της Τεχεράνης. Πόσες εθνικές τραγωδίες πρέπει όμως να συμβούν για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο;