Ο νέος ατομισμός

Οι δύο μεγάλες σχολές σκέψης του εικοστού αιώνα ήταν ο φιλελευθερισμός και ο μαρξισμός. Αλλά τώρα έχουμε περάσει σε ένα νέο στάδιο, η κοινωνική πραγματικότητα έχει αλλάξει.

Τα δύο αυτά ρεύματα, λέει ο Γάλλος κοινωνιολόγος Αλαίν Τουραίν σε συνέντευξή του στην Ελ Παΐς, αποτελούσαν δύο τρόπους αντίληψης του συστήματος, δύο αντιπάλους με αρκετά κοινά σημεία όπως η πίστη στον εκβιομηχανισμό και η ιδέα της προόδου. Ο εκβιομηχανισμός δεν βρίσκεται όμως πια στο κέντρο της κοινωνίας. Ταυτοχρόνως, έχουμε περάσει από το κοινωνικό στο πολιτιστικό, όπως ακριβώς κατά τον 19ο αιώνα είχαμε περάσει από το πολιτικό στο κοινωνικό. Τα μεγάλα προβλήματα της σημερινής εποχής είναι τα δικαιώματα των γυναικών, η πολιτιστική διαφορετικότητα, η οικολογία. Εξέχων μελετητής των κοινωνικών κινημάτων, με έμφαση στη Γαλλία και τη Λατινική Αμερική, ο 84χρονος Τουραίν βλέπει σε αυτές τις νέες τάσεις τόσο θετικά όσο και αρνητικά χαρακτηριστικά. Πολιτιστικό χαρακτήρα- τονίζει- έχουν τόσο τα δημιουργικά όσο και τα καταστροφικά κινήματα της εποχής μας. Ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τη θρησκεία ως τρόπο ρήξης με το σύστημα κυριαρχίας από το οποίο υπέφερε πάντα ο αραβικός κόσμος. Το πρόβλημα όμως είναι ότι σε αυτές τις κοινωνίες (και όχι μόνο σε αυτές, προσθέτουμε εμείς) δεν έχει υπάρξει διαχωρισμός μεταξύ θρησκείας και κράτους. Και στο βάθος κάθε θρησκείας, στην ίδια την έννοια του ιερού, υπάρχει μια ολοκληρωτική πλευρά.

Ως αντίβαρο στον πειρασμό του ολοκληρωτισμού, ο Τουραίν προτείνει την έννοια της συνείδησης του πολίτη, που αποτελεί τη θεμελιώδη έκφραση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφού μπορεί κάποιος να πει ότι θέλει να διατηρήσει την πολιτιστική, θρησκευτική ή γλωσσική του ταυτότητα υπό τον όρο να το κάνει στους κόλπους μιας κοινωνίας που δεν είναι μόνο το άθροισμα διαφορετικών ταυτοτήτων, αλλά ταυτοτήτων με κοινά οικουμενικά γνωρίσματα. Στο όνομα αυτής της συνείδησης απαγορεύτηκε η ισλαμική μαντίλα στα δημόσια σχολεία της Γαλλίας. Και θα προταθεί σήμερα η απαγόρευση της μπούρκας σε όλους τους δημόσιους χώρους της χώρας- αλλά όχι και στους δρόμους.

Το κλειδί της νέας σκέψης για την κοινωνία που προτείνει όμως ο Τουραίν είναι η εξής διαπίστωση: απέναντι σε μια κοινωνία που καταστρέφεται από την παγκοσμιοποίηση και την ανεξέλεγκτη οικονομία βρίσκεται η στάση των ανθρώπων, των ομάδων, των λαών, που διακηρύσσουν ότι το ανθρώπινο ον ορίζεται από το δικαίωμά του να έχει δικαιώματα. Από τη Νέα Υόρκη μέχρι την Ινδία και το Μεξικό, οι πολίτες ζητούν το ίδιο πράγμα: να τους σέβονται και να μην τους εξευτελίζουν. Ο νέος αυτός ατομισμός, που δεν έχει καμιά σχέση με τον ατομισμό που προτείνει η καταναλωτική κοινωνία, στηρίζεται στη συνείδηση του πολίτη. Αν η Αριστερά θέλει να αναγεννηθεί, αυτόν τον ατομισμό πρέπει να κάνει σημαία της.