Η αβάν-γκαρντ της ελευθερίας

Στις 4 Δεκεμβρίου 1989, έναν μήνα σχεδόν μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, πέντε γυναίκες χτύπησαν την πόρτα της Στάζι, στην Ερφούρτη. «Μπορούμε να περάσουμε;» ρώτησαν.

Μέσα στη γενική σύγχυση που επικρατούσε εκείνες τις ημέρες, οι γυναίκες κατόρθωσαν όχι μόνο να μπουν στα γραφεία της ανατολικογερμανικής μυστικής αστυνομίας, αλλά και να τα καταλάβουν. «Δεν ξέραμε τίποτα, ούτε πού βρίσκονταν τα αρχεία. Ήταν σαν φάρσα», θυμάται μία από τις γυναίκες, η Βερένα Κισέλκα, που ο πατέρας της είχε φυλακιστεί επειδή βοηθούσε ανθρώπους να διαφύγουν από τη χώρα. Οι γυναίκες δεν ήξεραν καν αν οι δυνάμεις της τάξης θα στρέφονταν εναντίον τους. Το βέβαιο είναι πως όταν το επεισόδιο αυτό έγινε γνωστό, ακολούθησαν και άλλες καταλήψεις, με αποτέλεσμα να επισπευτεί η πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος και να αποτραπεί η καταστροφή εκατομμυρίων αρχείων της Στάζι.

Οι πέντε μαχητικές γυναίκες παρουσίασαν χθες το βράδυ στη Δρέσδη μια παράσταση με τίτλο «Τέχνη και Εξουσία», ενταγμένη στην έκθεση «Οhne Uns» (Χωρίς Εμάς) που θα διαρκέσει μέχρι τις 17 Ιανουαρίου. Επικεφαλής των γυναικών ήταν μια άλλη πρώην διαφωνούσα, η Γκαμπριέλε Στέτζερ, που έμεινε έναν χρόνο στη φυλακή επειδή υπέγραψε μια επιστολή υποστήριξης προς τον εξόριστο συνθέτη Βολφ Μπίρμαν. Μετά την αποφυλάκισή της, ίδρυσε μαζί με την Κισέλκα και μερικές ακόμη γυναίκες μια καλλιτεχνική ομάδα που έγινε γνωστή ως Εxterra ΧΧ και άρχισε να χρησιμοποιεί τη φωτογραφία για να εκφράζει τη δυσαρέσκειά της. Οι γυναίκες οργάνωναν επιδείξεις μόδας, γύριζαν ταινίες και παρουσίαζαν διάφορα χάπενινγκ, χρησιμοποιώντας για κοστούμια αντικείμενα όπως κεραίες τηλεοράσεων. Οι εκδηλώσεις γίνονταν συνήθως σε σπίτια- αφού η χρησιμοποίηση δημόσιων χώρων απαγορευόταν- και η ανταπόκριση ήταν ενθουσιώδης: οι Ανατολικογερμανοί εκμεταλλεύονταν οποιαδήποτε ευκαιρία για να εκφραστούν εκτός των επίσημων καναλιών και η μόδα προσέφερε την ιδανική διέξοδο.

Όπως γράφουν οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, η Εxterra ΧΧ δεν τα έβαλε μόνο με τον κρατικό μηχανισμό, αλλά και με τους ανδροκρατούμενους κύκλους διαφωνούντων λογοτεχνών που ήταν γεμάτοι με πληροφοριοδότες της Στάζι. Αντίθετα, καμιά από τις γυναίκες δεν έγινε καταδότης. Αν και η ομάδα δεν είχε αμιγώς πολιτικό χαρακτήρα, ορισμένα μέλη της εντάχθηκαν στην οργάνωση «Γυναίκες για την Αλλαγή» που τον Οκτώβριο του 1989 έστειλε μια ανοιχτή επιστολή προς τον Έριχ Χόνεκερ, ζητώντας του να πραγματοποιήσει μεταρρυθμίσεις για να σωθεί η χώρα. Δύο μήνες αργότερα ακολούθησε η κατάληψη της Στάζι. Μετά την ενοποίηση της Γερμανίας, η Στέτζερ και η Κισέλκα ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους. Η πρώτη το ΄ριξε στο γράψιμο, η δεύτερη στα ταξίδια. Και οι δύο όμως δεν έπαψαν να ερευνούν σε βάθος τις εμπειρίες τους με τη Στάζι. Χθες συναντήθηκαν ξανά και αντιπαρέβαλαν τις εμπειρίες τους. «Προσπάθησαν να καταργήσουν το μέλλον μου», είπε κάποτε η Κισέλκα. Ε, λοιπόν, δεν τα κατάφεραν.