Ένας πρόσκαιρος εθνικός ήρωας

Για να αξιολογηθεί ένας πίνακας, έλεγε, πρέπει να περάσουν τουλάχιστον δύο αιώνες. Με αυτή την έννοια, είναι ακόμη νωρίς για να τον κρίνουμε.

Τον έλεγαν Αντουάν Βιρτς και ήταν ένας αμφιλεγόμενος ζωγράφος. Στις Βρυξέλλες και στην Αμβέρσα τον λάτρευαν. Όταν τα έργα του παρουσιάζονταν στη Ρώμη, χαρακτηριζόταν «γίγαντας της τέχνης». Αλλά στο Παρίσι οι κριτικοί ήταν πιο αυστηροί μαζί του. Και η βία των σκηνών από τις ομηρικές του μάχες λέγεται ότι έκανε τα παιδιά να σκάνε από το κλάμα. Σε κάθε περίπτωση, η χρονική στιγμή που διατύπωσε την πρότασή του προς τη βελγική κυβέρνηση δεν θα μπορούσε να είναι καλύτερη: το Βέλγιο είχε κερδίσει την ανεξαρτησία του πριν από είκοσι μόλις χρόνια και είχε ανάγκη από εθνικούς ήρωες. Ο υπουργός Εσωτερικών δέχθηκε έτσι να χρηματοδοτήσει την κατασκευή ενός «μεγάλου, άνετου και καλά φωτισμένου στούντιο» που θα φιλοξενούσε τα έργα του καλλιτέχνη μετά τον θάνατό του. Ίσως να πίστεψε και τον ισχυρισμό τού Βιρτς ότι ήταν ισάξιος του Ρούμπενς.

Η απόφασή του φάνηκε αρχικά να δικαιώνεται. Το 1927, περίπου εξήντα χρόνια μετά τον θάνατο του Βιρτς, το στούντιό του δέχθηκε 46.000 επισκέπτες. Οι Βέλγοι φιλότεχνοι φαίνεται ότι έβλεπαν με μεγάλο θαυμασμό πίνακες σαν τον επονομαζόμενο «Πείνα, Τρέλα και Έγκλημα», όπου μια φτωχή αγρότισσα εικονίζεται να κρατά ένα ματωμένο μαχαίρι καθώς το πόδι του δολοφονημένου της βρέφους ξεπροβάλλει από μια κατσαρόλα. Αλλά ο θαυμασμός αυτός με τα χρόνια άρχισε να υποχωρεί. Τα τελευταία χρόνια, το Wiertz Μuseum δέχεται κάπου δέκα επισκέπτες την ημέρα, πολλοί από τους οποίους είναι μαθητές. Και η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη να συνεχίσει να χρηματοδοτεί τη λειτουργία του: το 1866, το βελγικό Κοινοβούλιο δέχθηκε ομόφωνα την απαίτηση του καλλιτέχνη να παραμείνουν τα 220 έργα του αιωνίως κρεμασμένα στους τοίχους του μουσείου...

Το επεισόδιο αυτό, γράφει ο Εκόνομιστ, είναι ιδιαίτερα διδακτικό για τους σημερινούς πολιτικούς, ιδιαίτερα σε μια εποχή που προβληματικές επιχειρήσεις ενισχύονται με πολλά δισεκατομμύρια για να ξεπεράσουν την κρίση. Πρώτον, οι εθνικοί ήρωες πολλές φορές δεν διαρκούν όσο νομίζουν οι πολιτικοί ή οι δημοσιογράφοι της εποχής τους. Δεύτερον, όταν το κράτος εκτοπίζει την αγορά και αναλαμβάνει την ευθύνη για μια επιχείρηση, είτε πρόκειται για μια τράπεζα είτε για μια αυτοκινητοβιομηχανία ή έναν απλό ζωγράφο, είναι δύσκολο στη συνέχεια να απεμπλακεί. Και οι εκκλήσεις για «εθνική υπερηφάνεια» πρέπει να αντιμετωπίζονται με επιφύλαξη. Όταν το 1839 ο Βιρτς έτυχε αρνητικής υποδοχής στο Παρίσι, απηύθυνε έκκληση προς τις Βρυξέλλες να ξεσηκωθούν και να γίνουν πρωτεύουσα της Ευρώπης, αφήνοντας στο Παρίσι τον ρόλο μιας «επαρχιακής πόλης». Οι αρχές των Βρυξελλών έσπευσαν να τον παρασημοφορήσουν. Αλλά σήμερα δύσκολα βρίσκεις έναν Βέλγο- για να μην πούμε έναν Ευρωπαίο- που τον γνωρίζει.