Ξεκαθάρισμα λογαριασμών

O Ιγκνάτσιο Σιλόνε, ένας πρώην κομμουνιστής που στη συνέχεια έγινε αντικομμουνιστής, είπε κάποτε στον Ιταλό κομμουνιστή ηγέτη Παλμίρο Τολιάτι ότι η τελευταία μάχη του 20ού αιώνα θα δινόταν ανάμεσα στα στρατόπεδα που εκπροσωπούσαν οι δυο τους, και ότι μια μέρα θα έπρεπε να γραφτεί ένα βιβλίο με το θέμα αυτό. Η μάχη αυτή έγινε πράγματι. Τον νικητή τον γνωρίζουμε όλοι. Κι αν στο νέο του πόνημα ο Τόνυ Τζουντ δεν κάνει ακριβώς έναν απολογισμό αυτής της μάχης, το βέβαιο είναι ότι ξεκαθαρίζει μερικούς παλιούς λογαριασμούς.

Πρώτα απ΄ όλα με τους διανοούμενους. «Ο Έρικ Χόμπσμπωμ είναι ο πιο προικισμένος ιστορικός της εποχής μας· κατά κάποιον τρόπο, όμως, στη διάρκεια του τρόμου και της ντροπής κοιμόταν», γράφει ο Τζουντ στο βιβλίο του Επανεκτιμήσεις.Σκέψεις για τον Ξεχασμένο Εικοστό Αιώνα (Εκδ. Τhe Ρenguin Ρress). Πολύ αυστηρός είναι και με τον Αλτουσέρ. Με μεγάλη τρυφερότητα, αντίθετα, μιλά για τον Πρίμο Λέβι, ενώ ενθουσιώδεις είναι οι αναφορές του στη Χάνα Άρεντ. Όσο για τους σημερινούς «φιλελεύθερους» διανοούμενους, δεν μπορεί να καταλάβει πώς συναίνεσαν στην καταστροφική εξωτερική πολιτική του Μπους.

Ύστερα έρχεται η σειρά των πολιτικών. Ο συγγραφέας, που γεννήθηκε στη Βρετανία από οικογένεια Εβραίων προσφύγων αλλά σήμερα ζει και διδάσκει στη Νέα Υόρκη, δεν κρύβει την περιφρόνησή του για τον Τόνυ Μπλερ. Εκφράζει τη λύπη του για τη «χαμένη δεκαπενταετία» που μεσολάβησε ανάμεσα στην πτώση του Τείχους και τον πόλεμο του Ιράκ, επιρρίπτοντας την ευθύνη στους ανθρώπους που κυβερνούσαν ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού. Τις πιο πικρές παρατηρήσεις του, όμως, τις επιφυλάσσει για το Ισραήλ. Την εποχή του πολέμου του 1967, γράφει, όλοι συμφωνούσαν με τον υπουργό Εξωτερικών του Ισραήλ Αμπά Εμπάν όταν έλεγε ότι «ποτέ άλλοτε δεν τιμούσαν και δεν σέβονταν το Ισραήλ όλες οι χώρες του κόσμου». Σήμερα θα ήταν αδύνατο να ειπωθεί κάτι τέτοιο. Η επιμονή του ισραηλινού λόμπι να χαρακτηρίζει «αντισημίτη» όποιον ασκεί κριτική στο Ισραήλ έχει κάνει κακό στους Εβραίους, αφού ο πραγματικός αντισημιτισμός δεν λαμβάνεται πλέον σοβαρά υπόψη. Κάπως έτσι έφτασε το Ισραήλ να μην έχει πλέον άλλους φίλους εκτός από την Αμερική.

Παρατηρώντας τον σημερινό κόσμο, ο Τόνυ Τζουντ εντοπίζει και ένα ενδιαφέρον πρόσφατο φαινόμενο: ένα μείγμα νοσταλγίας, επετειακών εκδηλώσεων, κατασκευασμένων παραδόσεων και μιας «βιομηχανίας της κληρονομιάς». Με άλλα λόγια, μια μόδα του ρετρό. Εξαιρετικά χρήσιμο για όποιον θέλει να μελετήσει αυτή την τάση είναι το επτάτομο συλλογικό έργο για την εθνική μνήμη που έχει επιμεληθεί ο Γάλλος ιστορικός Πιερ Νορά και έχει τίτλο «Οι Τόποι της Μνήμης». Εξίσου διδακτική βέβαια είναι, από πολλές απόψεις, και η ιστορία του Μακεδονικού...