Ανοιχτή πληγή

Αυτό που έγινε την περασμένη εβδομάδα σε μια κινηματογραφική αίθουσα της Μόσχας θύμισε στους μεγαλύτερους την εποχή της περεστρόικα, όταν ταινίες απαγορευμένες για πολλές δεκαετίες προβάλλονταν επιτέλους μπροστά σε ένα προνομιούχο κοινό. Η Ένωση Σκηνοθετών της Ρωσίας είχε καλέσει 1.000 ανθρώπους να παρακολουθήσουν την προβολή της ταινίας «Κατύν» του Αντρέι Βάιντα, που δεν έχει λάβει ακόμη άδεια να προβληθεί στους κινηματογράφους και ίσως να μη λάβει ποτέ. Αφού γέμισε ασφυκτικά η αίθουσα, δόθηκε άδεια να μπουν και οι 500 άνθρωποι που διαπληκτίζονταν απ΄ έξω, οι οποίοι κάθησαν στο πάτωμα. Κι όλοι μαζί, συγκλονισμένοι, παρακολούθησαν πώς η ΝΚVD (όπως λέγονταν οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες πριν μετονομαστούν σε ΚGΒ) εκτέλεσε 4.421 Πολωνούς αξιωματικούς και στρατιώτες την άνοιξη του 1940 σε ένα δάσος του Σμολένσκ. Αν υπολογιστούν και τα θύματα αναλόγων επιχειρήσεων σε περιοχές που ανήκουν σήμερα στη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, ο συνολικός αριθμός των νεκρών Πολωνών στρατιωτικών φτάνει τους 21.587.

Ο Βάιντα ήταν παρών στην προβολή. Κι όταν τελείωσε, εξέφρασε δύο ευχές. Η πρώτη ήταν να αποκτήσει πρόσβαση στα έγγραφα που αφορούν τον πατέρα του, ο οποίος ήταν ένα από τα θύματα εκείνης της σφαγής. Και η δεύτερη, να προβληθεί η ταινία στους κινηματογράφους και την τηλεόραση. «Συγκλονιστήκαμε όσο κι εσείς», δήλωσε η Λιουντμίλα Αλεξέγιεβα, βετεράνα ακτιβίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κρατώντας το χέρι του Πολωνού σκηνοθέτη. «Άλλωστε, οι δήμιοι ήταν δικοί μας».

Η Μόσχα αναγνώρισε τα γεγονότα του Κατύν μόλις το 1990, χαρακτηρίζοντάς τα «κατάχρηση εξουσίας». Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, θεωρώντας ότι όλοι οι δράστες του εγκλήματος είχαν πλέον πεθάνει, η στρατιωτική εισαγγελία της Ρωσίας κήρυξε το τέλος των ερευ νών και χαρακτήρισε απόρρητο μεγάλο μέρος του περιεχομένου τους. Όλες οι προσπάθειες της οργάνωσης Μνήμη να αποκατασταθούν τα θύματα προσέκρουσαν σε τείχος. Το 2005 το πολωνικό κοινοβούλιο ζήτησε να χαρακτηριστεί η σφαγή του Κατύν «πράξη γενοκτονίας», ενώ συγγενείς των θυμάτων κατέφυγαν με ανάλογο αίτημα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αλλά η πληγή παραμένει ανοιχτή.

Όπως λέει στο περιοδικό Frontpagemagazine η καθηγήτρια Άννα Τσεντσιάλα, συγγραφέας του βιβλίου «Κατύν: Ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία», ο κυριότερος λόγος για την αρνητική στάση των Ρώσων είναι ότι το Κατύν κηλιδώνει την ηρωική εικόνα που έχει σχηματιστεί για τους Ρώσους οι οποίοι πολέμησαν κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σημαντικό ρόλο παίζει και η σημερινή στάση του Κρεμλίνου απέναντι στον Στάλιν: ήταν ένας μεγάλος ηγέτης, που αναγκάστηκε να κάνει ορισμένα οδυνηρά πράγματα για το καλό του έθνους. Τα εκατομμύρια των Σοβιετικών πολιτών που εκτελέστηκαν ή πέθαναν από την πείνα στα γκουλάγκ ήταν οι «παράπλευρες απώλειες».