Συντάξεις δύο ταχυτήτων

Όχι, η κοινωνική προστασία δεν πρέπει να περάσει σε ιδιωτικά χέρια. Ναι, το κράτος πρόνοιας μπορεί να επιβιώσει. Αρκεί να αλλάξει αποστολή. Να πάψει να αποζημιώνει και να αρχίσει να επενδύει.

Δύο είναι τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις σημερινές ευρωπαϊκές κοινωνίες: η ταχεία γήρανση του πληθυσμού και η μαζική ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας. Την επόμενη δεκαετία, το κόστος των συντάξεων υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί κατά 50% και η φροντίδα των ηλικιωμένων ανθρώπων θα απαιτήσει το 2% του ΑΕΠ. Από πού θα βρεθούν αυτά τα χρήματα; Και πώς θα εξασφαλιστεί η δίκαιη κατανομή αυτού του κόστους μεταξύ των γενεών; Οι κυβερνήσεις απαντούν με διάφορα κατασταλτικά μέτρα, το σημαντικότερο των οποίων είναι η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Όμως αυτό δεν μπορεί να ισχύσει με ενιαίο τρόπο για όλους τους εργαζόμενους. Τα στελέχη δεν έχουν το ίδιο προσδόκιμο ζωής με τους εργάτες. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει μια διαφοροποίηση. Ο Δανός κοινωνιολόγος Γκόστα Έσπινγκ-Άντερσεν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης και συγγραφέας πολλών βιβλίων, προτείνει η ηλικία στην οποία συνταξιοδοτείται κάποιος να αποφασίζεται σε συνάρτηση με το εισόδημα που έχει λάβει στη διάρκεια της ζωής του. Οι χαμηλά αμειβόμενοι, αφού θα πεθάνουν νωρίτερα, πρέπει και να βγουν στη σύνταξη νωρίτερα.

Το κυριότερο πρόβλημα με τη δεύτερη κοινωνική επανάσταση, δηλαδή την αλλαγή του ρόλου της γυναίκας, είναι πως έχει μείνει ημιτελής. Οι γυναίκες με πανεπιστημιακή μόρφωση έχουν «αρσενικοποιήσει» τη σταδιοδρομία τους, ενώ η απασχόληση των γυναικών με χαμηλότερο επίπεδο έχει αναπτυχθεί πολύ λιγότερο. Η εξέλιξη αυτή έχει οδηγήσει σε μια νέα κοινωνική πόλωση ανάμεσα στα νοικοκυριά με δύο υψηλά εισοδήματα και σ΄ εκείνα όπου ο κίνδυνος της φτώχειας είναι υψηλός. Για να κλείσει αυτή η ψαλίδα, λέει ο Έσπινγκ-Άντερσεν στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, πρέπει να γίνει πιο ελκυστική η εργασία των γυναικών με χαμηλή ειδίκευση: θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να απασχολούνται σε δημόσιες υπηρεσίες επιφορτισμένες με τη φροντίδα μικρών παιδιών ή ηλικιωμένων. Πρέπει επίσης να ενισχυθεί η θέση των γυναικών στους κόλπους της οικογένειας, είτε με φοροαπαλλαγές είτε με επιδοτήσεις.

Κάποτε πιστεύαμε ότι η ενίσχυση της παραγωγικής βάσης της κοινωνίας επιτυγχάνεται με τον εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης. Αλλά οι τελευταίες κοινωνιολογικές έρευνες δείχνουν ότι η αποτυχία στο σχολείο οφείλεται λιγότερο στο εκπαιδευτικό σύστημα και περισσότερο στο οικογενειακό περιβάλλον. Να γιατί μια στρατηγική κοινωνικής επένδυσης πρέπει να εφαρμόζεται όσο το δυνατόν νωρίτερα στη ζωή των ατόμων. Το Urban Ιnstitute των Ηνωμένων Πολιτειών υπολόγισε ότι το κοινωνικό κόστος της παιδικής φτώχειας ανέρχεται στο 4% του ΑΕΠ. Και ότι όσο περισσότερα επενδύει το κράτος στην παιδική ηλικία, τόσο λιγότερα θα χρειαστεί να πληρώσει αργότερα σε επιδόματα ανεργίας ή σε προγράμματα κατά της εγκληματικότητας.