Η μάχη των ιδεών

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η πρωτότυπη εκδοχή της νεωτερικότητας. Η Γαλλία δεν είναι παρά ένα υποτιτλισμένο αντίγραφο».

Αυτά έλεγε ένας από τους γνωστότερους φιλοσόφους της Γαλλίας, ο Ζαν Μπωντριγιάρ, που πέθανε τον περασμένο Μάρτιο σε ηλικία 77 ετών. Ο Μπωντριγιάρ δεν έκρυβε τις επιφυλάξεις του για την αμερικανική κουλτούρα. Αναγνώριζε όμως ότι τα τελευταία χρόνια, αν όχι τις τελευταίες δεκαετίες, οι καινούργιες ιδέες έρχονται από την Αμερική, όχι από την Ευρώπη. Και σίγουρα όχι από τη Γαλλία, που η τελευταία συμβολή της στη μάχη των ιδεών χρονολογείται από την εξέγερση του ΄68. Οι Ευρωπαίοι διανοούμενοι δεν έχουν πεθάνει: ο λόγος του Γιούργκεν Χάμπερμας εξακολουθεί να βαραίνει, τα αμφιθέατρα όπου μιλά ο Σλαβόι Ζίζεκ είναι πάντοτε γεμάτα. Ωστόσο το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί στην Αμερική.

Σύμφωνα με τον Τζέημς Χάρκιν, που το βιβλίο του «Μεγάλες Ιδέες: Ο Ουσιαστικός Οδηγός για τη Σύγχρονη Σκέψη» κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα από τις Εκδόσεις Αtlantic Βooks, μια από τις εξηγήσεις αυτής της μετατόπισης είναι η γενναιοδωρία που δείχνουν τα πανεπιστήμια και τα think tanks της Αμερικής. Ο Τσαρλς Μάρεϊ, ένας αμφιλεγόμενος καθηγητής που έγινε γνωστός από το βιβλίο του «Η καμπύλη του Μπελ», χρηματοδοτήθηκε από το Αmerican Εnterprise Ιnstitute για να κάνει μια αξιολόγηση των 4.000 διανοητών που έχουν περάσει από την ανθρώπινη ιστορία. Η έρευνά του κράτησε πέντε χρόνια και οδήγησε σε ένα ογκώδες βιβλίο, που ενδιαφέρει μόνο ένα ειδικό κοινό. Αυτό όμως είναι δευτερεύον. Θα μπορούσε ποτέ ένα ευρωπαϊκό ίδρυμα να διαθέσει τόσους πόρους για ένα τόσο φιλόδοξο εγχείρημα;

Η κυριαρχία της Αμερικής στο παγκόσμιο τοπίο των ιδεών δεν είναι όμως μόνο θέμα χρημάτων, γράφει ο Χάρκιν στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς. Οι Αμερικανοί συγγραφείς και δημοσιογράφοι έχουν αποκτήσει την ικανότητα να εκλαϊκεύουν πολύπλοκες ιδέες και να τις κάνουν προσιτές στο ευρύ κοινό. Το βιβλίο Freakonomics έγινε επιτυχία σε όλο τον κόσμο γιατί οι συγγραφείς του κατορθώνουν να κάνουν «σέξι» μια επιστήμη που είναι κατά γενική ομολογία βαρετή: την οικονομία. Τα μακροσκελή άρθρα ιατρικού περιεχομένου που δημοσιεύονται στο περιοδικό Νιου Γιόρκερ είναι πάντοτε συναρπαστικά. Η εφημερίδα Νιου Γιορκ Τάιμς έχει καθιερώσει ένα ειδικό ετήσιο ένθετο, όπου παρουσιάζονται οι καλύτερες ιδέες στον κόσμο. Μετράει βέβαια και το γεγονός ότι στη χώρα αυτή αντιμετωπίζουν τη δημοσιογραφία με μεγαλύτερη σοβαρότητα από ό,τι αλλού.

Θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς ότι οι Αμερικανοί διανοούμενοι είναι επιπόλαιοι, οι προσεγγίσεις τους επιφανειακές, οι αναλύσεις τους απλουστευτικές. Ακόμη κι έτσι, δεν παύουν να είναι χρήσιμοι: εισάγουν τον αναγνώστη σε ένα θέμα και τον ενθαρρύνουν να διαβάσει περισσότερο γι΄ αυτό. Με αυτήν άλλωστε τη μέθοδο, που έφερε το όνομα OΚόσμος της Σοφίας, δεν είχε προκαλέσει και ο Γιοστάιν Γκώρντερ το ενδιαφέρον των νέων της Ευρώπης για τη φιλοσοφία;