Ανταλλαγή ιδεών

«Ο σκοπός των βιβλίων είναι να καταπολεµούν τη µοναξιά»: η φράση αυτή του Ντέιβιντ Φόστερ Ουάλας βρίσκεται στην αρχή µιας συνέντευξης που έδωσε στον συγγραφέα Ντέιβιντ Λίπσκι και κυκλοφόρησε πρόσφατα µε τη µορφή βιβλίου.

Μ' έναν µαγικό τρόπο, όποιος διαβάζει αυτό το βιβλίο µε τη βοήθεια του ηλεκτρονικού αναγνώστη Κindle της Αmazon διαπιστώνει ότι η συγκεκριµένη φράση είναι υπογραµµισµένη. Οχι επειδή επέλεξε να το κάνει ο συγγραφέας ή ο εκδοτικός οίκος, αλλά επειδή ξεχώρισαν αυτή τη φράση πολλοί αναγνώστες. Η Αmazon αποκαλεί αυτή τη λειτουργία «δηµοφιλή αποσπάσµατα». Με λίγα λόγια, παρατηρεί ο Στίβεν Τζόνσον στους Νιου Γιορκ Τάιµς, όταν κλείνουµε την τηλεόραση και καθόµαστε στον καναπέ να διαβάσουµε, διαπιστώνουµε ότι ξεφυλλίζουν µαζί µας το ίδιο βιβλίο και κάποιοι - όχι και τόσο - αόρατοι αναγνώστες. Σε λίγο καιρό ίσως να µπορούµε και να τους συναντάµε και να ανταλλάσσουµε απόψεις µαζί τους. Η εκτίµηση του Ουάλας δικαιώνεται, αν και µε διαφορετικό τρόπο από εκείνον που φανταζόταν.

Είναι αλήθεια ότι µπορεί κανείς να απενεργοποιήσει τη συγκεκριµένη λειτουργία. Οπως φυσικά µπορεί να διαβάσει το βιβλίο του στην παραδοσιακή, χάρτινη µορφή του, φροντίζοντας να επικρατεί γύρω του απόλυτη ησυχία. Για να συνεχίσει να προοδεύει η κοινωνία όπως συµβαίνει από την εποχή του Γουτεµβέργιου, η ανάγνωση πρέπει να είναι µοναχική και ήσυχη, υποστηρίζει ο Νίκολας Καρ στο νέο του βιβλίο « Ρηχά νερά » (Shallows). Οι νέες µορφές των µέσων επικοινωνίας αλλοιώνουν τον τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλος. Η υποχώρηση του «γραµµικού, λογοτεχνικού νου», που ήταν ανέκαθεν στο επίκεντρο της τέχνης, της επιστήµης και της κοινωνίας, θα έχει ολέθριες επιπτώσεις στον πολιτισµό µας.

Είναι τα πράγµατα τόσο άσχηµα; Οχι αναγκαστικά, αντιλέγει ο αρθρογράφος των Νιου Γιορκ Τάιµς. Σε τελευταία ανάλυση, η ανταλλαγή ιδεών είναι µια πιο γόνιµη διαδικασία από τον µοναχικό στοχασµό. Πολλές από τις µεγάλες ιδέες που συνέβαλαν τους τελευταίους αιώνες στην πρόοδο του πολιτισµού προέκυψαν από την αντιπαράθεση διαφορετικών προσεγγίσεων και ευαισθησιών. Και οι περισσότερες τεχνολογικές και επιστηµονικές καινοτοµίες προέκυψαν σε πολύβουα αστικά κέντρα. Οχι πως η µοναξιά είναι εχθρός της προόδου - κάθε άλλο. Οι καλές ιδέες όµως γεννιούνται συχνά και στα δίκτυα.

Η ηλεκτρική διέγερση της οθόνης µειώνει την ικανότητά µας να συγκεντρωθούµε; Μάλλον, έτσι τουλάχιστον λένε οι επιστηµονικές έρευνες. Η επέκταση των ηλεκτρονικών αναγνωστών µάς κάνει να διαβάζουµε λιγότερα µακροσκελή κείµενα; Πιθανότατα. Από την άλλη πλευρά, όµως, διαβάζουµε και γράφουµε περισσότερο απ' ό,τι την εποχή που µεσουρανούσε η τηλεόραση. Και η ταχύτητα µε την οποία παρακολουθούµε τη διαδροµή µιας ιδέας ή ανακαλύπτουµε νέες πλευρές ενός προβλήµατος έχει αυξηθεί µε γεωµετρική πρόοδο. Ο απολογισµός είναι θετικός.