Η τέχνη της εξόδου

«Ο άνθρωπος του πολιτισμού δεν έχει άλλη αποστολή από το να καταλάβει και να προσπαθήσει να κάνει τους άλλους να καταλάβουν»: αυτόν τον ορισμό του διανοούμενου παραθέτει ο Νορμπέρτο Μπόμπιο στο βιβλίο του Πολιτική και πολιτισμός. Και σ' αυτόν τον ορισμό ήταν πάντα πιστός ο πολυγραφότατος συμπατριώτης του Κλάουντιο Μάγκρις. Το τελευταίο του βιβλίο, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Garzanti με τίτλο Livelli di guardia, είναι μια επιλογή άρθρων του που δημοσιεύτηκαν στην «Κοριέρε ντέλα Σέρα» από το 2006 ως τον περασμένο Σεπτέμβριο. Ενα επίκαιρο έργο, που κινείται από την οικονομία ως τη θρησκεία, από τη δημοκρατία ως το δίκαιο, από τη διπλωματία ως τη βία. Μια ανάλυση των όσων είχαν συμβεί και μια προαναγγελία των όσων θα συνέβαιναν στη συνέχεια.

Οπως, για παράδειγμα, εκείνες οι σελίδες από τον Αύγουστο του 2008 για τη «σπάνια τέχνη της εξόδου από τη σκηνή». Δεν είναι θέμα ηλικίας, λέει ο τριεστίνος συγγραφέας σε συνέντευξή του στη «Ρεπούμπλικα». Στο κάτω κάτω, ένας πολιτικός σαν τον Ντε Γκολ καταλάβαινε περισσότερα πράγματα από πολλούς νεότερους συγκαιρινούς του. Φτάνει όμως κάποια στιγμή που καταλαβαίνει κανείς ότι ο χρόνος του ολοκληρώθηκε, η μπογιά του τελείωσε, και αρχίζει να μαζεύει τα πανιά. Ρώτησαν κάποτε τον σέρβο συγγραφέα Ντανίλο Κις τι γράφει. «On a déjà écrit!» («Εγραψαν ήδη»), απάντησε. Το να παραμερίζεις είναι επώδυνο μόνο για όποιον ανέλαβε ένα έργο μόνο και μόνο για να μην αφήσει χώρο σε ανθρώπους που δεν συμπαθεί.

Ο Μάγκρις αναφέρεται ασφαλώς στον Μπερλουσκόνι. Θα μπορούσε ενδεχομένως να αναφέρεται και στον Παπανδρέου. Σχολιάζοντας πάντως την πολιτική του βασικού πρωταγωνιστή αυτής της κρίσης, της Ανγκελα Μέρκελ, παρατηρεί ότι «δόξα τω Θεώ, δεν είναι δεδομένο πως η πολιτική πρέπει να είναι ποπ», με άλλα λόγια αιχμάλωτη της εικόνας και του κοινού. Ποπ - τονίζει - είναι μια οικονομική κατάσταση που στερείται πνευματικής, ηθικής και πολιτικής επίγνωσης. Στην Ιταλία υπήρξε για πολλά χρόνια σύγχυση ανάμεσα στη δημόσια και την ιδιωτική ζωή. Οπως ο Μαρξ μιλούσε για «λούμπεν προλεταριάτο», έτσι και στην Ιταλία υπάρχει μια «λούμπεν αστική τάξη», που είναι τόσο ανεπαρκής ώστε δεν μπορεί καν να χαρακτηριστεί «αστική» με την κλασική έννοια του όρου. Η θεραπεία από αυτή την αρρώστια θα είναι δύσκολη. Μπορεί κανείς να αλλάξει ξαφνικά ζωή, όπως συνέβη στον Απόστολο Παύλο όταν έπεσε από το άλογο, αλλά κάποιος που του αρέσει να σκαλίζει τη μύτη του θα δυσκολευτεί πολύ να απαλλαγεί από αυτή τη συνήθεια.

Αλλοι ονειρεύονται αξιώματα και άλλοι πλούτη. Ο 72χρονος Μάγκρις ονειρεύεται ένα πραγματικό ευρωπαϊκό κράτος, εφοδιασμένο με ένα λειτουργικό Σύνταγμα. Η ευρωπαϊκή κρίση, τονίζει, αποδεικνύει την αλληλεξάρτηση των χωρών, όπως στο εσωτερικό μιας χώρας κάθε πόλη εξαρτάται από τις άλλες. Κατά συνέπεια, είτε η κρίση αυτή θα αναγκάσει τους Ευρωπαίους να ενωθούν είτε θα οδηγήσει στην καταστροφή.