Σαν να πήγε στην Οδησσό

«Θα σε περιµένω», του είπε, καθώς τον οδηγούσαν στις φυλακές Λουµπιάνκα της Μόσχας. «Θα είναι σαν να πήγες στην Οδησσό, µόνο που δεν θα ανταλλάσσουµε επιστολές».

Οταν η Αντονίνα Πιράσκοβα γνώρισε τον Ισαάκ Μπάµπελ, το 1932, ο ρώσος συγγραφέας βρισκόταν στην ακµή της λογοτεχνικής σταδιοδροµίας του. Είχε γίνει γνωστός µε το «Κόκκινο Ιππικό» (1926), µια εξιστόρηση των όσων έζησε όταν ακολούθησε ως πολεµικός ανταποκριτής για τρεις µήνες το ιππικό του Κόκκινου Στρατού στην Πολωνία, κατά τη διάρκεια του Ρωσικού Εµφυλίου Πολέµου. Εκεί είδε χωριά να καίγονται, εκκλησίες και συναγωγές να γκρεµίζονται, ανθρώπους να εκτοπίζονται ή να συνθλίβονται από τα άλογα. Και όλα αυτά, συχνά χωρίς κανένα λόγο. «Ο Μπάµπελ ρίχνει λάσπη στους καλύτερους κοµµουνιστές διοικητές», είπε ο κοζάκος διοικητής του όταν διάβασε το βιβλίο. Μα αυτό ακριβώς ήθελε να κάνει.

Την ίδια χρονιά εκδόθηκαν και οι «Ιστορίες της Οδησσού», µερικές από τις οποίες είχε ανακαλύψει ο Μαξίµ Γκόρκι ήδη από το 1916. Εκεί έγραφε για τις προσπάθειες της γενέτειράς του να αποτινάξει το παλιό σύστηµα και να δηµιουργήσει ένα καινούργιο, καθώς και να ενώσει εθνότητες και θρησκείες που είχαν έλθει νωρίτερα σε σύγκρουση. Η διαφορά του µε τον Λένιν και τον Στάλιν, που υποστήριζαν ότι δεν µπορείς να κτίσεις µια νέα κοινωνία χωρίς να καταστρέψεις την παλιά, ήταν η επιµονή του να περιγράφει αυτά που χάνονταν στον δρόµο. Κάπου εκεί συνάντησε την Πιράσκοβα. Είχε στείλει ήδη τη γυναίκα του και το παιδί του στο Παρίσι για λόγους ασφαλείας. Και έτσι εκείνη έγινε η σύντροφός του στη Μόσχα και την Οδησσό. Εζησαν µαζί για πέντε χρόνια. Το 1937 γεννήθηκε η κόρη τους, η Λίδια. Και το καλοκαίρι του 1939, όταν ήρθε η µυστική αστυνοµία να τον συλλάβει, η Πιράσκοβα ανησυχούσε ότι στη φυλακή κανείς δεν θα του πηγαίνει το πρωινό του τσάι.

Ο Μπάµπελ κατηγορήθηκε ως πράκτορας της Γαλλίας και της Αυστρίας και εκτελέστηκε το 1940. Το έγκληµά του, γράφει στους «Νιου Γιορκ Τάιµς» ο καθηγητής Διεθνών Υποθέσεων στο Πανεπιστήµιο Τζορτζτάουν Τσαρλς Κινγκ, δεν ήταν τόσο η ανταρσία ή η διαφωνία όσο ο σκεπτικισµός. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν, η Πιράσκοβα προσπάθησε να διατηρήσει ζωντανή τη µνήµη του και να ανακαλύψει τους πραγµατικούς λόγους της φυλάκισης και της εκτέλεσής του. Μέχρι τον περασµένο µήνα, οπότε πέθανε σε ηλικία 101 ετών, ήταν ο τελευταίος σύνδεσµος µε µια διαφορετική Ρωσία, µια Ρωσία που εκτιµούσε το πρωτότυπο και ασυνήθιστο και έβλεπε µε δυσπιστία τις «εθνικές αφηγήσεις». Τώρα που η χώρα αυτή ανακτά την παγκόσµια επιρροή της, τα χρόνια που πέρασε η Πιράσκοβα µε τον Μπάµπελ υπενθυµίζουν τους δρόµους που η Ρωσία επέλεξε να µην ακολουθήσει.