Η αποθέωση του κύκλου

Ένας από τους γνωστότερους πίνακες του Βασίλι Καντίνσκι, που εκτίθεται αυτές τις ημέρες στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ της Νέας Υόρκης, έχει τον μάλλον πεζό τίτλο «Διάφοροι Κύκλοι». Την εποχή που τον φιλοτεχνούσε, το 1926, ο Ρώσος ζωγράφος είχε αρχίσει να μαζεύει επιστημονικές εγκυκλοπαίδειες και επιθεωρήσεις. Ίσως από εκεί άρχισε να αγαπά τόσο πολύ τον κύκλο, που «είναι ταυτόχρονα σταθερός και ασταθής», «σκληρός και μαλακός», «μια μοναδική ένταση που κουβαλάει μέσα της αμέτρητες εντάσεις». Τον αγάπησε τόσο πολύ, ώστε εκτόπισε από την πρώτη θέση της φαντασίας του το έμβλημα της ρωσικής του νιότης, το άλογο.

Είναι αλήθεια ότι η ζωή του καλλιτέχνη ακολούθησε μια κυκλική μορφή: γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1866 και πέθανε τον ίδιο μήνα του 1944. Εμπνεόμενη ίσως από το ότι πάλι Δεκέμβριο έχουμε, η Νάταλι Άνγκιερ των Νιου Γιορκ Τάιμς θέλησε να τιμήσει τον Καντίνσκι υμνώντας τον κύκλο και τη σφαίρα. Ο ήλιος είναι μια γιγαντιαία σχεδόν τέλεια σφαίρα που ακτινοβολεί ενέργεια, γύρω από την οποία κινούνται σε τροχιά στρογγυλοί πλανήτες. Στρογγυλός σαν γυάλινος βόλος είναι ο βολβός του ματιού, όπως βέβαια και το γυναικείο στήθος με τη ρώγα του. Τα ωάρια τόσο του ανθρώπου όσο και των άλλων ειδών δεν έχουν καθόλου σχήμα αυγού: είναι σφαιρικά, κι άμα δεις τα ανθρώπινα ωάρια στο μικροσκόπιο μοιάζουν με ήρεμους ήλιους που έχουν πίσω τους στεφάνες του Καντίνσκι.

«Η σφαίρα είναι ο πιο συμπαγής τρόπος για να πάρει μορφή ένα αντικείμενο», λέει ο Ντένις Ντάτον, ένας θεωρητικός της εξέλιξης στο Πανεπιστήμιο του Καντέρμπερι. Όταν οι σταγόνες της βροχής γεννιούνται στα σύννεφα δεν έχουν απιοειδή μορφή όπως τα δάκρυα στα κόμικς, αλλά θυμίζουν περισσότερο υγρές υδρογείους. Μόνο την ώρα που πέφτουν χάνουν τη συμμετρία τους, με το κάτω μέρος να γίνεται πιο επίπεδο ενώ η κορυφή παραμένει στρογγυλή. Άλλες φορές η στρογγυλότητα είναι απλώς θέμα Φυσικής. «Το σχήμα οποιουδήποτε αντικειμένου προκύπτει από την ισορροπία μεταξύ δύο αντίθετων δυνάμεων», τονίζει ο Λάρι Λίμποβιτς από το Αtlantic University της Φλόριντας. «Ένα αντικείμενο είναι στρογγυλό όταν αυτές οι δυνάμεις είναι ισοτροπικές, δηλαδή το αποτέλεσμά τους είναι το ίδιο σε όλες τις κατευθύνσεις».

Η σφαίρα είναι επίσης σκληρή. Αν θέλει κάποιος να κατασκευάσει μια δεξαμενή χρησιμοποιώντας τα ελάχιστα δυνατά υλικά, πρέπει να την κάνει σφαιρική. Αυτός είναι και ο λόγος που όταν μαγειρεύουμε ένα λουκάνικο Φρανκφούρτης, σκίζεται πάντα κατά μήκος. Το καμπύλο μέρος έχει την αντοχή μιας σφαίρας, ενώ ο άξονας ενός παραλληλεπιπέδου. Ο ανταγωνισμός είναι άνισος.

Άγνωστο αν ο Καντίνσκι είχε όλα αυτά στο μυαλό του. Για κείνον, παρατηρεί η επιμελήτρια της έκθεσης Τρέισι Μπάσκοφ, ο κύκλος ήταν πάνω απ΄ όλα μέρος μιας «γλώσσας του σύμπαντος».