Εξίσου ωμός με τον Στάλιν

Αν τον Λένιν τον είχε διαδεχθεί ο Τρότσκι, και όχι ο Στάλιν, η ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης θα ήταν άραγε διαφορετική; Θα είχαν αποτραπεί οι στημένες δίκες, οι λιμοί και ο τρόμος; Θα είχε εγκαθιδρυθεί ένας «σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο» εξήντα χρόνια πριν από τον Γκορμπατσόφ;

Τα ερωτήματα αυτά δεν θα απαντηθούν ποτέ με βεβαιότητα. Ο Τρότσκι όχι μόνο δεν κυβέρνησε ποτέ τη χώρα του, αλλά το 1927 εκδιώχθηκε από το Κομμουνιστικό Κόμμα, το 1929 εξορίστηκε, το 1936 καταδικάστηκε σε θάνατο και το 1940 άφησε την τελευταία του πνοή στο Μεξικό όταν ο Ραμόν Μερκαντέρ του έχωσε ένα τσεκούρι στο κεφάλι. Η μοναδική μέχρι σήμερα μεγάλη βιογραφία του, που γράφτηκε από τον Βρετανό μαρξιστή Ισαάκ Ντόιτσερ και κυκλοφόρησε σε τρεις τόμους από το 1954 μέχρι το 1963, παρουσιάζει τον Τρότσκι ως έναν λαμπρό επαναστάτη που, αν τον άφηναν, θα είχε αλλάξει τον ρου της Ιστορίας. Μια καινούργια βιογραφία διαλύει αυτόν τον μύθο. Και δείχνει ότι ο Τρότσκι δεν ήταν λιγότερο ωμός από τον άνθρωπο που διέταξε τη δολοφονία του.

Όπως γράφει ο Ρόμπερτ Σέρβις στο βιβλίο του «Τρότσκι: μια βιογραφία» (εκδ. Μacmillan), ο Τρότσκι είχε αναμφισβήτητα μεγάλο πολιτικό θάρρος. Ήταν επίσης ένας από τους μεγαλύτερους ρήτορες του 20ού αιώνα. Το χρήμα και η πολυτέλεια δεν του έλεγαν τίποτα. Εδώ όμως εξαντλούνται τα προτερήματά του. Ήδη από το 1922 ζητούσε να δικαστούν και να καταδικαστούν με συνοπτικές διαδικασίες οι πολιτικοί αντίπαλοι του καθεστώτος (κάτι που θα έκανε την επόμενη δεκαετία ο Στάλιν με πολύ οργανωμένο τρόπο). Ως αρχηγός του Κόκκινου Στρατού, υποστήριζε τις συνοπτικές εκτελέσεις και τη σύλληψη ομήρων. «Πρέπει να πέσουν κεφάλια, πρέπει να χυθεί αίμα», είπε στους ναύτες της Κροστάνδης. «Η δύναμη της Γαλλικής Επανάστασης βρισκόταν σ΄ εκείνο το μηχάνημα που κόνταινε τους εχθρούς του λαού κατά ένα κεφάλι. Ένα τέτοιο μηχάνημα πρέπει να υπάρχει σε κάθε πόλη».

Μερικές φορές ήταν σαν να συναγωνίζονται ο Τρότσκι με τον Στάλιν για τον τίτλο του πιο βίαιου κομισάριου, γράφει ο Σέρβις. Πώς λοιπόν επέτρεψε ο πρώτος στον δεύτερο να τον νικήσει τόσο εύκολα στη μάχη για τη σοβιετική ηγεσία; Η απάντηση είναι ότι ο Τρότσκι ήταν απολύτως ανίκανος να συγκροτήσει συμμαχίες στο Πολιτικό Γραφείο. Όταν βαριόταν τον σύντροφο που μιλούσε, έβγαζε επιδεικτικά και διάβαζε ένα βιβλίο του αγαπημένου του συγγραφέα, του Ζορζ Σιμενόν. Η απόλυτη αδιαφορία του για τον τρόπο που σκέπτονταν οι άλλοι έκανε τον Τζερζίνσκι και τον Μενζίνσκι, τους αρχηγούς της μυστικής αστυνομίας, να υποστηρίξουν τον Στάλιν, που τους υποσχόταν ρητά ότι θα συνέχιζαν να εξοντώνουν τους αντιπάλους τους ανενόχλητοι.

Όπως ο Λένιν, και αντίθετα με τον Στάλιν, ο Τρότσκι απέφευγε να σκοτώνει ανθρώπους με τους οποίους είχε καλές σχέσεις. Μικρό το καλό: οι άνθρωποι αυτοί ήταν τόσο λίγοι...