Το μαύρο κουτί του 20ού αιώνα

Ο ίδιος θεωρούσε πάντα ότι στον βασικό στόχο που είχε θέσει απέτυχε. Αλλά ο βιογράφος του πιστεύει ότι έγραψε την ιστορία μιας νίκης.

Το όνομά του ήταν Γιαν Κοζιελέφσκι, αλλά έμεινε στην ιστορία με το ψευδώνυμο που πήρε στην πολωνική αντίσταση: Γιαν Κάρσκι. Γεννήθηκε το 1914 στο Λοτζ. Όταν οι ναζί εισέβαλαν στην Πολωνία, τέτοιες μέρες πριν από 70 χρόνια, πέρασε στην αντίσταση. Συνελήφθη, απελάθηκε από τους Σοβιετικούς (με βάση το Σύμφωνο ΜολότοφΡίμπεντροπ), δραπέτευσε, και έγινε ο σύνδεσμος της αντίστασης με την εξόριστη κυβέρνηση του στρατηγού Σικόρσκι. Τον Μάιο του 1940 συνελήφθη από την Γκεστάπο, βασανίστηκε, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει, αλλά τελικά κατόρθωσε να διαφύγει. Στα τέλη Αυγούστου του 1942 είχε μια συνάντηση που θα του άλλαζε τη ζωή. Δύο ηγέτες της εβραϊκής αντίστασης στη Βαρσοβία του ζήτησαν να μεταφέρει στους Συμμάχους το εξής λακωνικό μήνυμα: «Κάντε κάτι, αμέσως. Η ναζιστική Γερμανία θα ηττηθεί, η Πολωνία θα σταθεί ξανά στα πόδια της, αλλά εμείς, οι Εβραίοι, δεν θα είμαστε πια εκεί».

Τα δύο επόμενα χρόνια, και αφού μπήκε δύο φορές στο γκέτο της Βαρσοβίας, ο Κάρσκι προσπάθησε να μεταφέρει αυτό το μήνυμα σε όποιον ηγέτη μπόρεσε να συναντήσει, από τον Ρούσβελτ μέχρι τους επικεφαλής των εβραϊκών κοινοτήτων. Ματαίως. Όλοι τον άκουγαν, αλλά κανείς δεν έκανε κάτι. «Για μένα, ο Κάρσκι δεν ήταν μάρτυρας τόσο του Ολοκαυτώματος, όσο της παθητικότητας των Συμμάχων, που χωρίς αμφιβολία έφτασε μέχρι τη συνενοχή», λέει στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ ο συγγραφέας Γιανίκ Χενέλ, που το τελευταίο του βιβλίο τιτλοφορείται απλώς Γιαν Κάρσκι (Εκδ. L΄Ιnfini/ Gallimard). «Όταν τον γνώρισα, έθεσα αμέσως στον εαυτό μου το ερώτημα του Σαρτρ: τι μπορεί να γνωρίζει κανείς για έναν άνθρωπο; Πιστεύω ότι ο Κάρσκι κατείχε το μαύρο κουτί της ιστορίας του 20ού αιώνα, την απόδειξη ότι η εξολόθρευση των Εβραίων στην Ευρώπη δεν είναι ένα θέμα που αφορά μόνο τους Εβραίους, αλλά θέτει σε αμφισβήτηση την ίδια την ιδέα της ανθρώπινης φύσης».

Από τον Μάρτιο ώς τον Αύγουστο του 1944, ενώ η ναζιστική βιομηχανία επιταχυνόταν, ο Κάρσκι υπαγόρευσε σε ένα βιβλίο όσα είδε. Κι ύστερα σώπασε. Δίδαξε για μερικά χρόνια σ΄ ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο. Και μέχρι τον θάνατό του, το 2000, η μοναδική φορά που ξαναμίλησε για το Ολοκαύτωμα ήταν στο ομώνυμο οκτάωρο ντοκιμαντέρ του Κλοντ Λανζμάν ( Shoah ). Εκεί τον είδε ο Χενέλ. Και η πρώτη σκέψη που του πέρασε από το μυαλό ήταν ότι «αυτός ο άνθρωπος δεν πρέπει να έχει ξανακοιμηθεί μετά το 1945». Τότε ήταν που αποφάσισε να γίνει ο «αγγελιαφόρος του αγγελιαφόρου». Και να γράψει αυτή τη βιογραφία για να υπενθυμίσει ότι η Ιστορία δεν είναι μονοσήμαντη. Να επισημάνει ότι οι Σύμμαχοι επέτρεψαν το Ολοκαύτωμα για μια σειρά από λόγους. Και να τιμήσει τη μνήμη του ανθρώπου που προσπάθησε να το σταματήσει.