Λουκάνικα και μπίρα

Στις 9 Νοεμβρίου θα συμπληρωθούν είκοσι χρόνια από την πτώση του Τείχους. Αλλά η πρώτη «τρύπα» είχε γίνει λίγους μήνες νωρίτερα.

Ήταν Πρωτομαγιά του 1989. Μπροστά στη δυσαρέσκεια του λαού, οι κομμουνιστές που κυβερνούσαν την Ουγγαρία είχαν καταργήσει την καθιερωμένη παρέλαση, αντικαθιστώντας την με ένα είδος λαϊκού πικνίκ. Ο πρωθυπουργός Μίκλος Νέμεθ, ένας μεταρρυθμιστής οικονομολόγος, ήταν υποχρεωμένος να παραστεί. Κι εκεί, μέσα στο τσουχτερό κρύο, άκουσε τον σκληροπυρηνικό γραμματέα του κόμματος Κάρολι Γκρος να εξαπολύει δριμεία επίθεση εναντίον του, κατηγορώντας τον ότι θέλει να εγκαθιδρύσει στη χώρα μια δυτικού τύπου δημοκρατία, με ελεύθερες εκλογές, ελεύθερη αγορά και καπιταλισμό. «Μόνο που δεν με έφτυσε», θα έλεγε αργότερα ο Νέμεθ. Καθώς απομακρύνονταν παίρνοντας ο καθένας τον δρόμο του, ο πρωθυπουργός γύρισε και είπε στον γραμματέα: «Σήμερα ίσως να είναι η ημέρα σου. Αλλά κι η δική μου δεν θα αργήσει!».

Κάτι ήξερε. Όπως γράφει στο «Νιούζουικ» ο Μάικλ Μέγιερ, που τη χρονιά εκείνη ήταν επικεφαλής του γραφείου του περιοδικού στη Γερμανία και την Ανατολική, τα ουγγρικά στρατεύματα προέβησαν την επομένη σε μια αδιανόητη κίνηση: άρχισαν να κόβουν τα συρματοπλέγματα που χώριζαν την Ουγγαρία από την Αυστρία και να γκρεμίζουν τους πυλώνες που διοχέτευαν στα σύρματα ηλεκτρικό ρεύμα υψηλής τάσης. «Οι Ούγγροι ξηλώνουν το σιδηρούν παραπέτασμα», θα σημείωναν την επομένη «ΤΑ ΝΕΑ», παραθέτοντας δήλωση εκπροσώπου του ουγγρικού υπουργείου Εξωτερικών σύμφωνα με τον οποίο επρόκειτο για το τέλος μιας εποχής στις σχέσεις της Ουγγαρίας με τη Δύση. Ήταν κάτι που ο Νέμεθ και η κυβέρνησή του ετοίμαζαν από καιρό. Λίγες ημέρες νωρίτερα, άλλωστε, είχαν καλέσει τα διεθνή μέσα ενημέρωσης στα σύνορα για να παρακολουθήσουν ένα «έκτακτο γεγονός». Κι εκεί, στα τέσσερα σημεία των συνόρων που ξεκινούσε η κατεδάφιση του «παραπετάσματος», οι Ούγγροι στρατιώτες κερνούσαν τους δημοσιογράφους λουκάνικα και μπίρα.

«Μα τι ετοιμάζουν αυτοί οι Ούγγροι;» αναρωτήθηκε το επόμενο πρωί στη συνεδρίαση του Πολιτικού Γραφείου ο ηγέτης της Ανατολικής Γερμανίας Έριχ Χόνεκερ. Ήταν προφανές.
Η απόφαση του Νέμεθ να ξηλώσει τα συρματοπλέγματα ήταν μια ανοιχτή πρόσκληση προς τους Ανατολικογερμανούς πολίτες, που έκαναν παραδοσιακά διακοπές στην Ουγγαρία, να περάσουν στη Δύση. Εκατομμύρια Ούγγροι είχαν αρχίσει ήδη να κάνουν το ίδιο, επωφελούμενοι από έναν φιλελεύθερο νόμο που είχε ψηφιστεί την προηγούμενη χρονιά από το κοινοβούλιο. Στις 19 Αυγούστου, ύστερα από ένα «πανευρωπαϊκό πικνίκ» στη Βουδαπέστη, σημειώθηκε η πρώτη έξοδος μερικών εκατοντάδων Ανατολικογερμανών προς την ελευθερία. Και ένα μήνα αργότερα ακολούθησε η Μεγάλη Δραπέτευση. Το Τείχος δεν μπορούσε να αντέξει ακόμη πολύ.

«Δεν το περιμέναμε», ομολόγησαν αρκετοί ειδικοί. Ακόμη και ο Φρανσουά Μιτεράν αιφνιδιάστηκε. Αλλά οι ενδείξεις υπήρχαν μήνες πριν, όσοι δεν φορούσαν ιδεολογικές παρωπίδες είχαν αρχίσει να τις αποκωδικοποιούν.