Το τσίμπημα της φτώχειας

Φανταστείτε να σας τσιμπάει μια μέλισσα. Πονάτε, αλλά βάζετε μια αλοιφή και περνάει. Φανταστείτε τώρα να σας τσιμπάνε άλλες έξι μέλισσες. Χάνετε το φως σας. Ε, αυτό που αισθάνεστε είναι κάτι σαν κι αυτό που νιώθουν οι φτωχοί.

Oι οικονομολόγοι βασανίζονταν ανέκαθεν από ένα ερώτημα: γιατί ένα μεγάλο μέρος των φτωχών συμπεριφέρονται κατά τρόπο που είναι βέβαιο ότι διασφαλίζει τη διαιώνιση της φτώχειας τους; Γιατί ένας φτωχός, που θα έπρεπε κανονικά να αγωνίζεται για να κερδίσει όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα, έχει μεγαλύτερες πιθανότητες από τον πλούσιο να χάσει τη δουλειά του, να κάνει παιδιά σε νεαρή ηλικία, να διαπράξει ένα έγκλημα ή να πέσει στα ναρκωτικά; Οι απαντήσεις ποικίλλουν. Για τους συντηρητικούς οικονομολόγους, οι φτωχοί στερούνται των πνευματικών προσόντων για να κάνουν τις σωστές επιλογές. Για τους φιλελεύθερους, φταίνε οι φυλετικές προκαταλήψεις και οι συνθήκες διαβίωσης. Οι νεο-συντηρητικοί ρίχνουν την ευθύνη στα προγράμματα κατά της φτώχειας, που ενθαρρύνουν τους φτωχούς να παραμένουν φτωχοί.

Ο φιλόσοφος Τσαρλς Καρέλις, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τζωρτζ Ουάσινγκτον και συγγραφέας του βιβλίου «Η διαιώνιση της φτώχειας: γιατί οι οικονομικές θεωρίες των πλουσίων δεν μπορούν να βοηθήσουν τους φτωχούς», έχει μια τελείως διαφορετική προσέγγιση. Κατά την άποψή του, η παραδοσιακή οικονομική θεωρία δεν μπορεί να εφαρμοστεί στους φτωχούς. Η φτώχεια έχει περισσότερο να κάνει με το ότι τα προβλήματα είναι πολλά, παρά με το ότι τα αγαθά είναι λίγα. Εδώ βρίσκεται ο παραλληλισμός με το τσίμπημα της μέλισσας. Κάποιος που τον τσιμπάει μια μέλισσα έχει κάθε λόγο να περιποιηθεί την πληγή του. Κάποιος που τον τσιμπάνε έξι μέλισσες δεν έχει κίνητρο να ασχοληθεί με το ένα τσίμπημα, γιατί θα συνεχίσουν να τον πονάνε τα άλλα πέντε. Η σχέση της φτώχειας με τον πλούτο δεν είναι κάτι σαν το κρύο και το ζεστό ή το ψηλό και το κοντό. Πρόκειται για δύο θεμελιωδώς διαφορετικές εμπειρίες. Κάπου ανάμεσα στις δύο καταστάσεις, ο άνθρωπος παύει να ασχολείται με τα αγαθά που του λείπουν και στρέφει την προσοχή του στα προβλήματα που πρέπει να λύσει.

Για να κατανοήσουμε την προσέγγιση του Καρέλις, γράφει η Μπόστον Γκλόουμπ, αρκεί να σκεφτούμε μερικές καθημερινές καταστάσεις. Αν το αυτοκίνητό μας έχει αρκετές γρατζουνιές και αποκτήσει άλλη μία, είναι λιγότερο πιθανό να πάμε να το φτιάξουμε απ΄ ό,τι την πρώτη φορά που το γρατζουνίσαμε. Όταν ο νεροχύτης είναι γεμάτος άπλυτα πιάτα, το να πλύνουμε μερικά απ΄ αυτά μοιάζει πολύ πιο δύσκολο απ΄ ό,τι αν είχαμε να πλύνουμε εξαρχής λίγα πιάτα. Όταν ο φτωχός έχει να πληρώσει πολλούς λογαριασμούς, ξέρει πως όσο σκληρά κι αν δουλέψει, πάλι θα του μείνουν αρκετοί απλήρωτοι. Να γιατί τα προγράμματα που αποσκοπούν στη βελτίωση της «ηθικής» των φτωχών συνήθως δεν έχουν αποτελέσματα. Το καλύτερο κίνητρο για να αναζητήσουν δουλειά είναι να λύσουν μερικά από τα προβλήματά τους. Δηλαδή να πάρουν χρήματα στο χέρι.