Η ψυχή του καπιταλισμού

Η διαπίστωση είναι γενική: ο καπιταλισμός έχει ξεφύγει. Δεν είναι τόσο ότι διέρχεται κρίση. Είναι ότι δεν υπηρετεί πια τον κεντρικό του ρόλο: να παρέχει ευκαιρίες και να ανταμείβει την αξία, την εργασία και το ταλέντο. Εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια ευνοεί μονάχα τους προνομιούχους. Αντί να απελευθερώνει δυνάμεις, τις φυλακίζει. Αντί να ενθαρρύνει το καινούργιο, το πνίγει. Αντί για δύναμη δημιουργίας, έχει γίνει δύναμη καταστροφής.

Μια σειρά από σοβαρά έντυπα βάλθηκαν να μελετήσουν αυτό το φαινόμενο, να διερευνήσουν την εξέλιξή του και να προτείνουν λύσεις. Το περιοδικό ΤΙΜΕ επισημαίνει ότι χωρίς μια βαθειά μεταρρύθμιση, ο καπιταλισμός βρίσκεται σε κίνδυνο καθώς αποξενώνει τους πληθυσμούς σε όλο τον πλανήτη. Πρέπει λοιπόν να αποκατασταθεί αυτό που έσβησε η παγκοσμιοποίηση, να ξαναβρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στις οικονομικές και πολιτικές εξουσίες και να αποδοθούν ευθύνες στους διοικητές των τραπεζών και των επιχειρήσεων. Οι κίνδυνοι που αναλήφθηκαν χωρίς να δοθούν εξηγήσεις και οι αστρονομικές αμοιβές που δόθηκαν και εξακολουθούν να δίνονται χωρίς καμιά δικαιολογία «καταστρέφουν την ηθική αιτιολόγηση της ύπαρξης ενός καπιταλιστικού συστήματος που στηρίζεται στην αξία».

Η σημερινή εκδοχή του καπιταλισμού πρέπει να εγκαταλειφθεί, καθώς αποδείχθηκε όχι μόνο ασταθής αλλά και άδικη, παρατηρούν από την πλευρά τους οι Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, που ξεκίνησαν εδώ και τρεις εβδομάδες μια σειρά με τίτλο «Ο καπιταλισμός σε κρίση». Η αύξηση των ανισοτήτων απειλεί τα θεμέλια των δημοκρατιών μας. Ακόμη κι οι Αμερικανοί έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους: μόλις το 50% έχει σήμερα μια θετική ιδέα για τον καπιταλισμό. «Η σύγχρονη οικονομία μοιάζει να έχει δύο λωρίδες κυκλοφορίας», έγραψε ένας από τους σχολιαστές της εφημερίδας, ο Τζον Πλέντερ. «Η μία είναι πολύ γρήγορη και προορίζεται για τους πολύ πλούσιους. Η άλλη, που αφορά όλους τους υπόλοιπους, είναι μπλοκαρισμένη».

Η σύγκριση του αμερικανικού μοντέλου με το γερμανικό είναι πλέον ξεπερασμένη, γράφει ο Εκόνομιστ στο προηγούμενο τεύχος του με τίτλο «Η άνοδος του κρατικού καπιταλισμού». Αυτό που θριαμβεύει είναι το συγκεντρωτικό μοντέλο της Κίνας. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι: υπάρχει ακόμη μια δημιουργική σχέση ανάμεσα στον καπιταλισμό και την αγορά ή ο πρώτος ισοπέδωσε και μηδένισε τη δεύτερη; Για να οικοδομήσουν τις οικονομίες τους, οι χώρες που ξεπέρασαν τη φτώχεια χάρις στην παγκοσμιοποίηση καταφεύγουν στη δημιουργία τεραστίων εταιρειών που λειτουργούν με τη λογική του καπιταλισμού αλλά ελέγχονται από το Κράτος. Οι εταιρείες αυτές δραστηριοποιούνται στην ενέργεια – όπως η σαουδαραβική Aramco, η ρωσική Gazprom και η Petrochina – στις κατασκευές, στα μεταλλεύματα, στον τραπεζικό τομέα. Και η επίθεσή τους εναντίον του ιδιωτικού μοντέλου που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα στέφεται σε γενικές γραμμές με επιτυχία.

Μήπως λοιπόν ο καπιταλισμός έχει χάσει την ψυχή του; Κι αν συνεχίσει αυτόν τον δρόμο, μήπως η επανάληψη θαυμάτων όπως η Google, η Apple ή το Facebook θα είναι πλέον αδύνατη;