Η επανάσταση θα αργήσει

«Οι αντιφάσεις στο εσωτερικό της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας φτάνουν τώρα σε ένα σημείο όπου μια οικονομική και κοινωνική καταστροφή ανάλογη μ΄ εκείνη της δεκαετίας του ΄30 είναι όχι μόνο δυνατή, αλλά όλο και πιο πιθανή».

Η εκτίμηση αυτή ανήκει στη Διεθνή Επιτροπή της Τετάρτης Διεθνούς. Και η φρασεολογία της θυμίζει πολύ τις προβλέψεις που έκανε ο Φρίντριχ Ένγκελς εκεί γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα. Μετά την αποτυχία των επαναστάσεων του 1848, ο Μαρξ και ο Ένγκελς είχαν συμπεράνει ότι η μόνη ελπίδα να επικρατήσει ο κομμουνισμός ήταν να ξεσπάσει μια οικονομική κρίση ως αποτέλεσμα της έμφυτης αστάθειας του καπιταλισμού. Και η κατάσταση στην Αγγλία, με τις επιχειρήσεις να χρεοκοπούν η μία μετά την άλλη στο Λονδίνο και το Λίβερπουλ, φαινόταν να οδηγεί ακριβώς εκεί. «Η κερδοσκοπία στους σιδηροδρόμους φτάνει ξανά σε δυσθεώρητα ύψη, από την 1η Ιανουαρίου οι περισσότερες μετοχές έχουν αυξηθεί κατά 40%. Ca promet!», έγραφε ο Ένγκελς το 1851 από το Μάντσεστερ, γνωστό τότε ως Βαμβακούπολη, όπου διαχειριζόταν την επιχείρηση του πατέρα του. Το κραχ ήταν ζήτημα χρόνου, μέχρι τον Μάρτιο του 1852 θα είχε έρθει.

Αλλά δεν ήρθε. Οι εξαγωγές πήραν ξανά την πάνω βόλτα, οι μισθοί αυξήθηκαν και το βιοτικό επίπεδο των εργαζομένων βελτιώθηκε. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μια νέα κρίση των αγορών αναπτέρωσε την αισιοδοξία του Ένγκελς. Η ευρωπαϊκή βιομηχανία άρχισε να κλονίζεται, οι τιμές των πρώτων υλών εκτοξεύτηκαν στα ύψη, οι πτωχεύσεις πλήθαιναν μέρα με την ημέρα. «Νous avons maintenant de la chance», έγραφε ο Γερμανός θεωρητικός του σοσιαλισμού, που όποτε ενθουσιαζόταν κατέφευγε στα γαλλικά. Όπως υπενθυμίζει όμως στην Γκάρντιαν ο ιστορικός Τρίστραμ Χαντ, συντάκτης μιας βιογραφίας του Ένγκελς που θα κυκλοφορήσει σε λίγους μήνες από τις εκδόσεις Ρenguin, το προλεταριάτο δεν ανταποκρίθηκε ούτε αυτή τη φορά στο κάλεσμα της ιστορίας. «Ακόμα δεν υπάρχουν ενδείξεις της επανάστασης», σημείωνε απογοητευμένος στις αρχές του 1858 ο ίδιος άνθρωπος, αποδίδοντας αυτή την αποτυχία στην εξαχρείωση των ηθών που είχε προκαλέσει η μακρά περίοδος ευημερίας.

Οι εργάτες δεν θα έπαιρναν τα όπλα ούτε την επόμενη δεκαετία, όταν θα απολύονταν κατά δεκάδες χιλιάδες εξαιτίας της κατάρρευσης της βαμβακοβιομηχανίας. «Η επαναστατική ενέργεια του αγγλικού προλεταριάτου εξατμίστηκε εντελώς», θα καταλήξει αποκαρδιωμένος ο Ένγκελς. Ο Μαρξ θα περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του προσπαθώντας να εξηγήσει τις διαδοχικές αναγεννήσεις του καπιταλισμού. Οι οικονομικές κρίσεις θα συνεχιστούν. Κι ίσως μια μέρα, οι προβλέψεις κάποιας Διεθνούς (της Πέμπτης, της Έκτης) να βγουν αληθινές. Το σίγουρο είναι ότι στην Ελλάδα η επανάσταση θα αργήσει. Γιατί την ώρα που το διεθνές προλεταριάτο θα εξαπολύει την τελική του επίθεση, οι Έλληνες σύντροφοι θα κάνουν ουρές μπροστά στα βενζινάδικα.