Ο φόβος είναι κακός σύμβουλος

Πρώτα απ΄ όλα οι συστάσεις. «Είμαι ένας ξένος. Ζω σε μια χώρα διαφορετική από εκείνη στην οποία γεννήθηκα και κατά συνέπεια αντιμετώπιζα ανέκαθεν με ευαισθησία τις διαφορές των πολιτισμών».

Ύστερα, το βιβλίο. Λέγεται «Ο φόβος των βαρβάρων», κυκλοφόρησε πρόσφατα στη Γαλλία από τις Εκδόσεις Robert Laffont και πραγματεύεται τον φόβο της διαφορετικότητας που διακατέχει τις κοινωνίες μας. Με το ίδιο θέμα, τη σχέση μεταξύ των πολιτισμών, έχει ασχοληθεί ο συγγραφέας και σε προηγούμενα βιβλία του, όπως είναι «Η κατάκτηση της Αμερικής», «Εμείς και οι άλλοι» και «Τα ηθικά διδάγματα της Ιστορίας».

Κι έπειτα, η συνέντευξη. «Η ιδεολογική αντιπαράθεση μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς έχει τελειώσει, δίνοντας τη θέση της στον προβληματισμό γύρω από τη σύγκρουση των πολιτισμών», λέει ο Τσβετάν Τοντόροφ στη «Ρεπούμπλικα». «Η παγκοσμιοποίηση θέτει υπό αμφισβήτηση την παραδοσιακή υπεροχή της Δύσης, ενώ οι πληθυσμοί του πλανήτη επικοινωνούν μεταξύ τους ευκολότερα απ΄ό,τι στο παρελθόν. Η επανάσταση των επικοινωνιών και των μεταφορών πολλαπλασιάζει τις επαφές μεταξύ των πολιτισμών. Κι όμως, αντί να θεωρούνται πηγή αμοιβαίου εμπλουτισμού, οι επαφές αυτές αντιμετωπίζονται από τη Δύση ως μια απειλή, που γεννά φόβο. Τον φόβο των βαρβάρων».

Για τον δυτικό κόσμο, συνεχίζει ο βουλγαρικής καταγωγής συγγραφέας, βάρβαροι είναι οι ξένοι, εκείνοι που δεν καταλαβαίνουν την κουλτούρα μας και τον πολιτισμό μας. Γνωρίζουμε όμως καλά ότι ως βάρβαροι συμπεριφέρθηκαν και άνθρωποι που γνώριζαν καλά τον πολιτισμό μας. Αυτό αποδεικνύει ότι η βαρβαρότητα και ο πολιτισμός δεν μπορούν να προσδιοριστούν μέσω της παρουσίας ή της απουσίας μιας κουλτούρας. Για να ορίσουμε τη βαρβαρότητα, είναι καλύτερα να χρησιμοποιήσουμε τη σχέση μας με τους άλλους. Πολιτισμένος είναι εκείνος που αναγνωρίζει πλήρως τον ανθρώπινο χαρακτήρα των άλλων και τους αντιμετωπίζει όπως θα ήθελε να τον αντιμετωπίζουν κι αυτοί. Βάρβαρος είναι εκείνος που αρνείται να δεχθεί ότι οι άλλοι ανήκουν στο ανθρώπινο είδος, τους θεωρεί υποδεέστερους και τους επιφυλάσσει απάνθρωπη μεταχείριση. Η βαρβαρότητα υπερβαίνει τις κουλτούρες, δεν εξαρτάται από την εκπαίδευση ούτε από τη γνώση. Δεν αποτελεί πολιτιστική, αλλά ηθική κατηγορία. Βάρβαρος είναι ο ισλαμιστής που πραγματοποιεί μια τρομοκρατική επίθεση, βάρβαρος είναι και ο αμερικανικός στρατός που πυροβολεί αμάχους ή βασανίζει κρατουμένους. Παρά ταύτα, μεγάλο μέρος της δυτικής κοινής γνώμης εξακολουθεί να θεωρεί βάρβαρο όποιον ανήκει σε διαφορετική κουλτούρα.

Και πρώτα απ΄ όλα, βέβαια, τους μουσουλμάνους. Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, η κυβέρνηση Μπους εκμεταλλεύτηκε τον φόβο του Ισλάμ για να διατηρήσει τον πληθυσμό σε μια κατάσταση άκριτου δέους, ώστε να κάνει ευκολότερα αποδεκτές τις αποφάσεις της. Όμως ο φόβος είναι πάντα κακός σύμβουλος: ο φόβος των βαρβάρων υπάρχει κίνδυνος να μετατρέψει εμάς σε βαρβάρους, ωθώντας μας στη μισαλλοδοξία και τον πόλεμο. Σήμερα, για πρώτη φορά στην ιστορία των δημοκρατιών, τα βασανιστήρια θεωρούνται μια θεμιτή πράξη - ενώ δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι μια πράξη βάρβαρη και αποκρουστική.