Μαθήματα ανθρωπιάς από καπουτσίνους

Ο Φρανς ντε Βάαλ είναι καθηγητής Συμπεριφοράς Πρωτευόντων Ειδών στο Πανεπιστήμιο Έμορι της Ατλάντα. Και έκανε μια ανακάλυψη που μπορεί να τη δει κανείς με δύο τρόπους, τον αισιόδοξο και τον απαισιόδοξο.

Παίρνουμε δύο καπουτσίνους και τους τοποθετούμε σε ένα κλουβί χωρισμένο στα δύο με ένα διαφανές τοίχωμα. Κάθε καπουτσίνος καταλαμβάνει ένα διαμέρισμα. Μπορούν να ανταλλάσσουν βλέμματα και χαμόγελα, μπορούν να κουβεντιάζουν στη γλώσσα των πιθήκων, αλλά δεν μπορούν να αγγιχτούν ούτε να ανταλλάξουν δώρα. Ζητάμε τώρα από τον ένα καπουτσίνο- ή μάλλον καπουτσίνα, αφού και τα δύο είναι θηλυκά- να διαλέξει ανάμεσα σε δύο μάρκες. Η πρώτη, η «εγωιστική», την ανταμείβει με ένα κομμάτι μήλο, αλλά αφήνει τη φίλη της νηστική. Η δεύτερη, η «κοινωνική», ανταμείβει και τα δύο ζώα με ένα κομμάτι μήλο το καθένα. Με άλλα λόγια, δίνουμε τη δυνατότητα στον καπουτσίνο να φανεί εγωιστής ή αλτρουιστής, χωρίς να έχει είτε η μία είτε η άλλη επιλογή του πρόσθετο κέρδος ή κόστος. Τι φανταζόμαστε ότι συμβαίνει; Αν οι καπουτσίνοι ήταν άνθρωποι, μάλλον η «εγωιστική» επιλογή θα κυριαρχούσε. Αλλά όπως διαπίστωσε ο Αμερικανός ερευνητής, η κατάσταση στα ζώα είναι πιο περίπλοκη. Αν η γειτόνισσα είναι ξένη, δηλαδή μέλος μιας άλλης ομάδας (οι καπουτσίνοι, όπως όλοι οι πίθηκοι, ζουν σε ομάδες), στις μισές περιπτώσεις νικά η μία μάρκα και στις υπόλοιπες η άλλη. Αν η γειτόνισσα ανήκει στην ίδια ομάδα, οι πιθανότητες να κερδίσει η γενναιόδωρη επιλογή είναι 60%. Και αν είναι συγγενής, το ποσοστό φτάνει το 70%.

Ώστε οι καπουτσίνοι διακρίνονται από ένα τόσο υψηλό αίσθημα αλληλεγγύης; Ναι, αλλά υπό όρους. Αν, για παράδειγμα, το διαχωριστικό τοίχωμα είναι αδιαφανές, η γενναιοδωρία πέφτει απότομα στο 20%. Να βοηθήσουμε, αλλά όχι και ανωνύμως! Αν, πάλι, ο καπουτσίνος που διαλέγει την «κοινωνική» μάρκα ανταμειφθεί με μήλο και ο άλλος με σταφύλι, αισθάνεται την αδικία να τον ξεπερνά (είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο ότι οι καπουτσίνοι προτιμούν το σταφύλι από το μήλο). Κλείνεται στο καβούκι του και δεν μοιράζεται πια την τροφή του παρά στο 50% των περιπτώσεων. Ε, όχι να μας πιάσουν και κορόιδο!

Απομένει ένα ερώτημα: ο καπουτσίνος που μοιράζεται αισθάνεται ικανοποίηση από την πράξη του; Η απάντηση, γράφει ο Νταμιέν Ζαγιά στον ιστότοπο Rue89, είναι θετική. Όταν το ζώο διαλέγει την «κοινωνική» μάρκα, στρέφεται αμέσως προς το διπλανό του και περιμένει να φάνε μαζί το δώρο τους. Όταν, αντίθετα, επιλέγει να κοιτάξει μονάχα την πάρτη του, γυρίζει την πλάτη στο άλλο, θέλοντας προφανώς να κρύψει την ντροπή του ή τις τύψεις του. Ναι, όλα αυτά τα αισθήματα συναντώνται και στους πιθήκους. Επειδή όμως εμείς είμαστε ανώτερα όντα, δεν αρκεί να τους αντιγράφουμε: ας δείξουμε λοιπόν αλληλεγγύη και προς τον ξένο!