Η Νταλίλα δεν μπορεί να συγχωρήσει

Ο πόλεμος ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1992, κράτησε τριάμιση χρόνια και στοίχισε τη ζωή σε 100.000 ανθρώπους. Τις άγριες ημέρες, έπεφταν στο πολιορκημένο Σαράγεβο ως και 3.500 οβίδες. Τον πρώτο χειμώνα του πολέμου, στις 15 Ιανουαρίου 1993, μια οβίδα έπεσε στο ζυθοποιείο δίπλα στο ποτάμι, ένα από τα λίγα μέρη όπου οι κάτοικοι μπορούσαν να βρουν νερό. Η 19χρονη Ντελίλα Λάτσεβιτς, ο 11χρονος αδελφός της Μπερίν και οι γονείς τους περίμεναν εκείνη την ώρα στην ουρά για να γεμίσουν τα μπιτόνια τους. Τα παιδιά σώθηκαν γιατί έπεσαν στο έδαφος, αλλά οι γονείς τους ήταν ανάμεσα στους οκτώ νεκρούς. Οι σκηνές από τον βομβαρδισμό, και από τις κηδείες που ακολούθησαν, μεταδόθηκαν σε όλο τον κόσμο. Ένα ζευγάρι συνταξιούχων στο Κάνσας συγκινήθηκε και κάλεσε τα ορφανά να ζήσουν μαζί τους. Η Ντελίλα επέστρεψε στο Σαράγεβο μόνο μια φορά από τότε, για να δείξει στον αμερικανό σύζυγό της το μέρος όπου μεγάλωσε. Ηταν να μείνουν δύο εβδομάδες, αλλά την πέμπτη ημέρα έφυγαν. «Δεν μπορώ να ξεχάσω. Δεν μπορώ να συγχωρήσω. Δεν μπορώ να το ξεπεράσω», είπε η Νταλίλα στην αμερικανίδα δημοσιογράφο Μπάρμπαρα Ντέμικ, που έμεινε στην πόλη για δύο χρόνια, από το 1994 ως το 1996, έζησε μαζί με τους κατοίκους το μακελειό, και επέστρεψε ύστερα από 20 χρόνια για να δει τι απέγιναν.

Το πρώτο ζευγάρι που γνώρισε ήταν οι Τζίνο. Ο Ζίζο ήταν ένας Μουσουλμάνος (σήμερα τους λένε Βόσνιακ) από μια παλιά οικογένεια του Σαράγεβο και η Τζέλα μια Καθολική από τις κροατικές ακτές. Η δημοσιογράφος έμεινε για ένα διάστημα στο σπίτι τους και τους γνώρισε καλά. Η αγαπημένη τους φράση στη διάρκεια του πολέμου ήταν “Nema ništa” (Δεν συμβαίνει τίποτα). Το ίδιο λένε και σήμερα. Την τρύπα που άνοιξε μια οβίδα στην κουζίνα μπόρεσαν να την σκεπάσουν με τα χρήματα που τους έστειλε η κόρη τους, η Αλμα, που εργάζεται ως ψυχίατρος στη Νότια Αφρική. Οι περισσότεροι από τους γείτονές τους δεν έχουν αυτή την πολυτέλεια. Ο μέσος μισθός εδώ είναι από τους χαμηλότερους στην Ευρώπη, 300 με 400 ευρώ. Και η ανεργία φτάνει το 46%. Με βάση τη συμφωνία του Ντέιτον, δημιουργήθηκαν 14 διαφορετικές κυβερνήσεις. Για να ανοίξει οποιαδήποτε επιχείρηση, χρειάζονται 50 έγγραφα. Και νομίζαμε ότι είχε η Ελλάδα το ρεκόρ.

Η Αλμα και ο σέρβος σύζυγός της ανησυχούν για την άνοδο των φανατικών ισλαμιστών. «Αντί να επενδύουν στη βιομηχανία», λέει, «κτίζουν τζαμιά». Δεν ζει αυτό το κλίμα, όμως, επισκέπτεται τους γονείς της μόνο τα καλοκαίρια. Ο αδελφός της, πάλι, αποφάσισε να μείνει. Δεν δηλώνει μέλος κάποιας εθνότητας, ούτε καν για να επωφεληθεί των θετικών ποσοστώσεων που ισχύουν στις δουλειές για τους Σέρβους και τους Κροάτες. Προτιμά να δηλώνει «άλλος», όπως κι η γυναίκα του. Και στο μωρό τους έδωσαν το όνομα Ντάριαν, που δεν παραπέμπει πουθενά