Η δηµοκρατία είναι πεδίο µάχης

«Δηµοκρατία είναι ένα σύστηµα όπου οι κυβερνώντες χάνουν τις εκλογές»: ένας απλός, αλλά αξιοµνηµόνευτος ορισµός, από ένα σηµαντικό πολωνό διανοούµενο.

Γεννηµένος στη Βαρσοβία το 1940, ο Ανταµ Πσέβορσκι εγκατέλειψε το 1961 τη χώρα του για τις Ηνωµένες Πολιτείες, όπου διδάσκει σήµερα πολιτικές επιστήµες στο Πανεπιστήµιο της Νέας Υόρκης. Πολυγραφότατος (το βιβλίο του «Δηµοκρατία και Αγορά» κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Ευριπίδης), έλαβε φέτος από το Πανεπιστήµιο της Ουψάλας το βραβείο Johan Skytte, που θεωρείται το Νοµπέλ της πολιτικής επιστήµης. Μια από τις βασικές του καινοτοµίες είναι η χρησιµοποίηση της θεωρίας των παιγνίων για τη διατύπωση µιας νέας γενικής θεωρίας της δηµοκρατίας. Εξηγώντας για παράδειγµα στην εφηµερίδα «Gazeta Wyborcza» το πέρασµα της Πολωνίας στη δηµοκρατία, στα τέλη της δεκαετίας του '80, µιλά για µια σύγκρουση ανάµεσα στους σκληροπυρηνικούς του Κοµµουνιστικού Κόµµατος, τους µεταρρυθµιστές και τη δηµοκρατική αντιπολίτευση. Ο καθένας ήθελε κάτι διαφορετικό. Ολοι ήξεραν όµως λίγο - πολύ αυτά που οι άλλοι ήξεραν και µπορούσαν να κάνουν, και προσπάθησαν να καταλάβουν τι θα συνέβαινε αν έκαναν το ένα ή το άλλο. Τελικά έκαναν αυτό που θεώρησαν καλύτερο γι' αυτούς, ξεκινώντας από την ιδέα ότι οι άλλοι θα ανταποκρίνονταν.

Στη θεωρία των παιγνίων, αυτό αποκαλείται equilibrium (που δεν είναι το ίδιο µε την ισορροπία, αλλά δεν µπορεί να µεταφραστεί διαφορετικά). Η σταθερότητα των πολιτικών θεσµών απορρέει από το γεγονός ότι βρίσκονται σε µια τέτοια κατάσταση: οι πολίτες τούς δέχονται γιατί γνωρίζουν ότι παραβιάζοντας τους κανόνες δεν θα βελτιώσουν την κατάστασή τους. Αυτός είναι ο λόγος που σε ένα δηµοκρατικό σύστηµα το κόµµα που χάνει τις εκλογές παραδίδει την εξουσία. Θα µπορούσε να µην το κάνει και να προκαλέσει µια πολιτική σύγκρουση. Η λύση αυτή, όµως, είναι δαπανηρή και οι επιπτώσεις της είναι αβέβαιες. Είναι καλύτερα λοιπόν να περάσει στην αντιπολίτευση και να διεκδικήσει την εξουσία στις επόµενες εκλογές. Με τον τρόπο αυτό, η δηµοκρατία γίνεται ένα σύστηµα που αυτοσυντηρείται.

Και οι αξίες που εγγυάται η δηµοκρατία; Η ισότητα απέναντι στον νόµο, η προστασία του ατόµου από τη βία της πλειοψηφίας; «Ολα αυτά είναι σωστά», λέει ο Πσέβορσκι, που µόλις ολοκλήρωσε µια συγκριτική µελέτη 135 χωρών την περίοδο 1950-1990. «Η δηµοκρατία δεν είναι όµως ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο όπου ο καθένας βρίσκει το δώρο του. Είναι ένα πεδίο µάχης. Ενα σύστηµα που διαχειρίζεται τις πολιτικές και κοινωνικές συγκρούσεις. Και βρίσκει λύσεις - µε την προϋπόθεση ότι αυτές οι λύσεις είναι προσωρινές. Το αν οι άνθρωποι είναι ίσοι ή ευτυχισµένοι δεν εξαρτάται από το σύστηµα, αλλά από τη συµπεριφορά των ανθρώπων και τους στόχους τους. Η δηµοκρατία δεν λέει "όλοι είναι ίσοι", αλλά "δεν κάνω διάκριση".

Δεν ακυρώνει τις κοινωνικοοικονοµικές ανισότητες, τις αγνοεί. Με αυτή την έννοια, οι ανισότητες αποτελούν το προπατορικό αµάρτηµα της δηµοκρατίας».