Ο ίλιγγος της ελευθερίας

«Από την ποίηση της επανάστασης περάσαµε στην πρόζα της κοινωνικής ασφάλισης. Κι έχουµε να αντιµετωπίσουµε τον ίλιγγο της ελευθερίας». Μαρσέλ Γκωσέ

Πριν από λίγες ηµέρες κυκλοφόρησε στη Γαλλία ο τρίτος τόµος της «Ανόδου της δηµοκρατίας», ενός έργου του ιστορικού και φιλοσόφου Μαρσέλ Γκωσέ που είναι αφιερωµένο στην ιστορία της δηµοκρατίας στην Ευρώπη. Ο τόµος αυτός (θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά, όπως και οι δύο προηγούµενοι, από τις Εκδόσεις Πόλις) πραγµατεύεται τους τρεις ολοκληρωτισµούς του 20ού αιώνα, τον µπολσεβικισµό, τον φασισµό και τον ναζισµό, τους οποίους ο συγγραφέας αποκαλεί «κοσµικές θρησκείες». Κι αυτό - λέει ο Γκωσέ στον «Νουβέλ Οµπζερβατέρ» - επειδή προσπάθησαν να αποκαταστήσουν την παλιά µορφή των κοινωνιών που είχαν οργανωθεί από τη θρησκεία. Εκείνη την αρχιτεκτονική δανείστηκαν, εµβολιάζοντάς την µ' ένα καινούργιο περιεχόµενο. Εξ ου η προσφυγή σε «ενσαρκωτές», που αποτελούν αντικείµενο λατρείας. Η επιµονή στη σχέση του Κράτους µε τις µάζες, µε µεσολαβητή το κόµµα που εξασφαλίζει την ιεραρχική και οργανική συνοχή της κοινωνίας. Η προπαγανδιστική εµµονή στην οµοφωνία του πνεύµατος.

Απαντώντας στην πρόκληση των ολοκληρωτισµών, οι ευρωπαϊκές δηµοκρατίες προχώρησαν µετά το 1945 σε µια πραγµατική επανάσταση - και µάλιστα χωρίς να το καταλάβουν!
Τρεις ήταν οι µεγάλες µεταρρυθµίσεις που έγιναν, λέει ο συνιδρυτής και αρχισυντάκτης του περιοδικού «le Debat». Η πρώτη ήταν η κοινωνική προστασία µε την ευρεία έννοια, δηλαδή ένα σύστηµα που επέτρεψε την ατοµική ελευθερία σ' ένα συλλογικό πλαίσιο. Η δεύτερη ήταν ο έλεγχος της οικονοµίας χωρίς την εγκατάλειψη της αρχής του ελεύθερου συνεταιρίζεσθαι. Και η τρίτη ήταν η µεταρρύθµιση του πολιτικού συστήµατος σε σχέση µε τον κλασικό κοινοβουλευτισµό και τις δυσλειτουργίες του. Χάρις σ' αυτές τις µεταρρυθµίσεις, οι δηµοκρατίες αντιστάθηκαν στον σοβιετικό ολοκληρωτισµό που είχε βγει κι αυτός νικητής από τον πόλεµο. Και απέδειξαν ότι είχαν καλύτερες λύσεις στα προβλήµατα που εκείνος ισχυριζόταν ότι θα έλυνε.

Τι έχουν πάθει λοιπόν σήµερα; Από ποια µυστηριώδη ασθένεια υποφέρουν; Το καινούργιο µας πρόβληµα - τονίζει ο Γκωσέ - είναι πώς να κυβερνηθεί µια κοινωνία ατόµων που δεν γνωρίζει πλέον καν ότι είναι µια κοινωνία. Το πρόβληµα της σηµερινής δηµοκρατίας είναι αποτέλεσµα της επιτυχίας της. Γιατί το βασικό της χαρακτηριστικό που την καθιστά δηµοφιλή, δηλαδή το ότι δεν ζητά τίποτα από τους πολίτες της, και κυρίως δεν τους ζητά να ασχοληθούν µε τα κοινά, είναι το ίδιο που την εµποδίζει να λειτουργήσει αποτελεσµατικά. Εχουµε φτάσει σ' ένα στάδιο όπου γυρίζουµε την πλάτη στο πραγµατικό πνεύµα της δηµοκρατίας, που είναι η από κοινού λήψη αποφάσεων. Οµως η άρνηση του συλλογικού από το άτοµο δεν είναι πιο ικανοποιητική από την άρνηση του ατοµικού από το σύνολο. Πρέπει να βρεθεί µια ισορροπία ανάµεσα στα δύο. Αυτό θα είναι το πολιτικό ζήτηµα του 21ου αιώνα.