Η κληρονομιά του Λεφόρ

Με τους ολοκληρωτισμούς έχουμε πια λύσει τους λογαριασμούς μας – όσοι τουλάχιστον δεν ζούμε με παρωπίδες. Ο γάλλος φιλόσοφος Κλωντ Λεφόρ, που πέθανε την περασμένη Κυριακή σε ηλικία 86 ετών, το είχε κάνει όμως ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘60, όταν αποχώρησε από το κίνημα «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Το οριστικό διαζύγιο με την ιδεολογία στην οποία πίστεψε στα νιάτα του το πήρε όταν διάβασε το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ» του Αλεξάντρ Σολζενίτσιν. Σ’ αυτόν αφιέρωσε και το βιβλίο του «Ενας άνθρωπος που περισσεύει» (1973).

Ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον όμως για τις συζητήσεις που γίνονται αυτήν την εποχή στη Δύση έχουν οι θέσεις του Λεφόρ για τη δημοκρατία. Οπως σημειώνει η γαλλίδα φιλόσοφος Μυριάμ Ρεβώ Ντ’Αλόν στη «Λιμπερασιόν», πάνω από τρόπος διακυβέρνησης, πάνω από τρόπος κατανομής της εξουσίας, η δημοκρατία ήταν γι’ αυτόν μια εμπειρία. Η εξουσία στο σύστημα αυτό όχι μόνο δεν «ανήκει» σε κανέναν, αλλά και εκείνοι που την ασκούν δεν κατέχουν την απόλυτη γνώση για την παγκόσμια τάξη. Ενα δημοκρατικό σύστημα αντάξιο του ονόματός του είναι έτσι αφοσιωμένο στο να εισπράττει και να θεσμοποιεί τη σύγκρουση, καθώς και να οργανώνει συνεχώς συζητήσεις για το δίκαιο και το άδικο, το θεμιτό και το αθέμιτο. Το «κοινό» δεν εκφράζεται παρά μέσα από σημάδια αταξίας και σύγκρουσης. Η προσπάθεια εξαφάνισης αυτών των σημαδιών, μέσα από την υποταγή τους στην ενιαία σκέψη, αντίκειται στη δημοκρατική δυναμική που τρέφεται από την ετερογένεια.

Στη δημοκρατική εμπειρία, έλεγε ο Λεφόρ, αντιπαρατίθενται ταυτοχρόνως δύο τάσεις. Η μία απορρέει από την εξουσία και επιδιώκει τη σταθεροποίηση του συστήματος και τη διατήρηση της κυριαρχίας. Η άλλη αμφισβητεί τις ταυτότητες και τις κατηγοριοποιήσεις, τις διαχέει στον κοινωνικό χώρο και ανοίγει νέα πεδία παρέμβασης. Σε μια εποχή που οι κυβερνώντες αναμασούν συνεχώς τη διάκριση ανάμεσα στο «εθνικό» και το «ξένο», είναι χρήσιμο να θυμηθούμε ότι ο Λεφόρ θεωρούσε τη δημοκρατική κοινωνία μια μορφή ύπαρξης που γκρεμίζει διαρκώς τις βεβαιότητες. «Ο τρόπος που προσδιορίζει κανείς την ταυτότητά του στο δημοκρατικό πολίτευμα», έγραψε κάποτε με αφορμή την υπόθεση Σαλμάν Ρούσντι, «είναι τέτοιος, που του επιτρέπει να ταυτίζεται με κάποιον από τον οποίο άλλοι, αλλού, στερούν την ταυτότητα». Λιου Σιαομπό, χαίρε!