Η γλώσσα της διαφωνίας

Είναι περίεργο το αίσθηµα: να πεθαίνει κάποιος που τον ήξερες µόνο από τα γραπτά του, και να είναι σαν να έφυγε ένας δικός σου άνθρωπος, κάποιος που του είχες εµπιστοσύνη, ένας φίλος.

Για όσους δεν τον γνώριζαν καλά, γράφει στην Γκάρντιαν ο βρετανός δηµοσιογράφος Πίτερ Κέλνερ, ο Τόνι Τζουντ συγκέντρωνε όλες τις αντιφάσεις του κόσµου. Ηταν ένας ιδεαλιστής που δεν δίσταζε να επικρίνει µε σφοδρότητα όσους δεν συµµερίζονταν τα ιδανικά του. Ενας Εβραίος που ήταν υπερήφανος για την κληρονοµιά του, αλλά έφτασε να τον µισούν πολλοί σιωνιστές. Ενας ευρωπαίος σοσιαλδηµοκράτης, που προτιµούσε να ζει στην Αµερική.

Για τους φίλους του όµως - και ο Κέλνερ συγκαταλεγόταν σ'αυτούς - οι αντιφάσεις εξαφανίζονταν. Οπως συµβαίνει µε πολλούς Εβραίους της διασποράς, η εκπαίδευση αποτελεί κλειδί για την κατανόηση του χαρακτήρα του Τζουντ: µια εκπαίδευση όχι στην υπηρεσία των συµφερόντων µιας οµάδας ή µιας ιδεολογίας, αλλά µε στόχο την κατανόηση και τη βελτίωση του κόσµου. Τα κίνητρά του ήταν η ακρίβεια, η αυστηρότητα και η αλήθεια. Η πίστη του σε αυτές τις αρχές τον έκανε συχνά να απαρνείται παλιές ιδέες και να αποκηρύσσει παλιούς συµµάχους.

Κάπως έτσι, ο άνθρωπος που στα νιάτα του περνούσε τα καλοκαίρια του στα κιµπούτς και όταν ξέσπασε ο πόλεµος του 1967 πήρε το τελευταίο αεροπλάνο για το Ισραήλ, έφτασε το 2003 να γράψει στο Νew Υork Review of Βooks ότι το εβραϊκό κράτος αποτελούσε πλέον αναχρονισµό. Στους Χρήσιµους Ηλίθιους του Μπους συνέκρινε τους διανοούµενους που είχαν µετανιώσει επειδή υποστήριξαν τον πόλεµο στο Ιράκ µε τους θαυµαστές του Στάλιν στη Δύση, οι οποίοι κατήγγειλαν στη συνέχεια τον δικτάτορα όχι για τα εγκλήµατά του, αλλά επειδή δυσφήµησε τον µαρξισµό. Και στο τελευταίο του βιβλίο, προϊόν µιας διάλεξης που έδωσε καθισµένος σε αναπηρική καρέκλα στη Νέα Υόρκη, µιλάει γι' αυτά που είναι ακόµη ζωντανά κι εκείνα που έχουν πεθάνει στη σοσιαλδηµοκρατία. «Αυτό που έχουµε ανάγκη», θα έγραφε αργότερα στο London Review of Βooks, «είναι να ξαναβρούµε όχι την πίστη στην ελευθερία, γιατί αυτό µετατρέπεται εύκολα σε κάτι άλλο, αλλά την πίστη στην ισότητα. Ιση πρόσβαση στη γνώση, ίση πρόσβαση στην παιδεία, ίση πρόσβαση στην εξουσία και την πολιτική. Θα έπρεπε να µας απασχολεί περισσότερο η ανισότητα στις ευκαιρίες, είτε µεταξύ των νεώτερων και των µεγαλύτερων είτε µεταξύ εκείνων που έχουν διαφορετικές ικανότητες ή προέρχονται από διαφορετικές περιοχές µιας χώρας. Πρέπει να ανακαλύψουµε εκ νέου τη γλώσσα της διαφωνίας».

Ο Τζουντ είχε και υψηλή αίσθηση του χιούµορ. Κι είναι σίγουρο ότι θα διασκέδαζε πολύ αν µάθαινε - µπορεί και να το έµαθε - ότι ο άνθρωπος που το 2003 αναφέρθηκε εκτενώς στις απόψεις του στη διάρκεια οµιλίας του στο φεστιβάλ νεολαίας του Συνασπισµού έγινε επτά χρόνια αργότερα πρόεδρος µιας µεγάλης ποδοσφαιρικής οµάδας…