Νudge, nudge, wink, wink

Στο τρίτο επεισόδιο του «Ιπτάμενου Τσίρκου των Μόντι Πάιθον», δύο άγνωστοι συναντιούνται σε μια παμπ. Ο νεώτερος αρχίζει να κάνει στον άλλο ερωτήσεις για τη σχέση με τη γυναίκα του, ο άλλος απαντά αόριστα, και ο πρώτος τον διακόπτει κάθε φορά με ένα ενθουσιώδες «Νudge, nudge, wink, wink. Μην πεις άλλα, μην πεις άλλα». Το σκετς συνεχίζεται, οι ερωτήσεις αποκτούν έναν όλο και πιο σεξουαλικό χαρακτήρα, οι αντιδράσεις στις απαντήσεις γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες, ώσπου ο μεγαλύτερος σε ηλικία ρωτά τον άλλο τι επιτέλους εννοεί. «Εχεις κοιμηθεί με γυναίκα;», του λέει αυτός. «Ναι». «Και πώς είναι;».

Εκτός από σπαρταριστά γέλια, το επεισόδιο αυτό άφησε κληρονομιά και τη λέξη nudge, που κυριολεκτικά σημαίνει σκούντημα (το wink σημαίνει κλείσιμο του ματιού). Η λέξη απέκτησε ιδιαίτερο νόημα στη σύγχρονη πολιτική θεωρία και χάρισε τον τίτλο σ΄ ένα βιβλίο που εξέδωσαν το 2008 οι αμερικανοί καθηγητές Ρίτσαρντ Τέιλερ και Κας Σανστάιν ( Νudge:Βελτιώνοντας τις Αποφάσεις για την Υγεία, τον Πλούτο και την Ευτυχία ). Οι συγγραφείς προσπαθούν να λύσουν ένα κλασικό δίλημμα που απασχολεί τους πολιτικούς, και ιδιαίτερα τους συντηρητικούς: πρέπει το κράτος να επιτρέπει στους πολίτες να κάνουν ό,τι θέλουν, στον βαθμό που δεν παραβιάζουν τον νόμο, ή να χρησιμοποιεί τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του για να βελτιώσει τη συμπεριφορά τους; Πρέπει, με άλλα λόγια, να κρατά μια ελευθέρια ή μια πατερναλιστική στάση;

Υπάρχει μια μέση οδός, απαντούν οι συγγραφείς. Λέγεται «ελευθέριος πατερναλισμός». Και το καλύτερο παράδειγμά του είναι η ιδέα που είχαν στο αεροδρόμιο του Αμστερνταμ να ζωγραφίσουν μια μύγα στο κέντρο των ουρητηρίων: η ποσότητα των ούρων που κατευθυνόταν στο πάτωμα μειώθηκε κατά 80%. Δεν χρειάζονται ιδιαίτερα φιλόδοξα κίνητρα για να αποβάλει κάποιος τις κακές του συνήθειες. Ούτε λειτουργούν οι τιμωρίες και τα πρόστιμα. Ενα σκούντημα αρκεί. Ενα κλείσιμο του ματιού. Μόλις του πεις ότι ο γείτονας πληρώνει λιγότερο πετρέλαιο, θα ψάξει να βρει τον τρόπο να το κάνει κι αυτός.

Ο πρώτος που γοητεύτηκε από την ιδέα αυτή, γράφει η Ιντιπέντεντ, ήταν ο Ομπάμα. Και τώρα ήλθε η σειρά του Κάμερον. Μετά την αποτυχία του σχεδίου της Μεγάλης Κοινωνίας, η Ντάουνινγκ Στριτ αποφάσισε να πουλήσει στους πολίτες τη nudge theory για να δικαιολογήσει τον περιορισμό του ρόλου του κράτους. Κατά βάθος είμαστε καλοί άνθρωποι, ένα σκούντημα θέλουμε καμιά φορά για να ξυπνάμε.