Μια δεύτερη νεότητα

Πρόκειται ασφαλώς για (άλλη) μία ειρωνεία της Ιστορίας. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι κινδυνεύει να δει το τέλος της πολιτικής του καριέρας όχι λόγω των σκανδάλων στα οποία έχει εμπλακεί ούτε, βέβαια, λόγω της μαχητικής αντιπολίτευσης από την Αριστερά. Αυτός που τον απειλεί δεν είναι ούτε δικαστής ούτε συνδικαλιστής ή δημοσιογράφος. Δεν είναι η πρώην γυναίκα του ούτε ένα από τα κολ-γκερλ πολυτελείας που παρήλαυναν στη βίλα του. Είναι το πρώην δεξί του χέρι και μέχρι πριν από λίγους μήνες ο φυσικός του διάδοχος, ο Τζανφράνκο Φίνι.

Ο άνθρωπος που στα 17 του χρόνια εντάχθηκε στο κίνημα των νοσταλγών του φασισμού και στα 40 του εξακολουθούσε να υποστηρίζει ότι ο Μουσολίνι είναι ο μεγαλύτερος πολιτικός του εικοστού αιώνα αποτελεί σήμερα «έναν ήρωα, ακόμη και για την Κεντροαριστερά», σύμφωνα με τη διατύπωση του γερουσιαστή του Δημοκρατικού Κόμματος Ακίλε Πασόνι. Παραμένοντας στην καθαρόαιμη Δεξιά, κατηγορεί ανοιχτά τον Καβαλιέρε ότι περιφρονεί το Σύνταγμα και τους νόμους και απειλεί να τον μαυρίσει στην ψηφοφορία εμπιστοσύνης που θα γίνει την 8η Σεπτεμβρίου, κατά την πρώτη συνεδρίαση του κοινοβουλίου μετά τις διακοπές.

Στα 58 του χρόνια, ο Φίνι περνά μια δεύτερη νεότητα. Οσοι τον βλέπουν να περπατά αυτές τις ημέρες στους δρόμους της Τοσκάνης με μαύρα γυαλιά, μπλουζάκι και μαγιό, κρατώντας στο ένα χέρι το κινητό και στο άλλο τον πλαστικό κουβά της μικρής κόρης του, δυσκολεύονται να τον γνωρίσουν. Ποιο είναι το μυστικό της μεταμόρφωσής του; Μα φυσικά μια γυναίκα, η κατά είκοσι χρόνια νεώτερή του Ελιζαμπέτα Τουλιάνι. Αυτή τον έπεισε να αρχίσει να φορά ροζ γραβάτες και να αντικαταστήσει τα παλιομοδίτικα γυαλιά του με μοδάτα RayΒan. Αυτή του άνοιξε νέους πολιτικούς ορίζοντες και ο παλιός φασίστας άρχισε ξαφνικά να βγάζει φλογερά κηρύγματα υπέρ της τεχνητής γονιμοποίησης, των ενώσεων εκτός γάμου και της ψήφου των μεταναστών.

Ο Μπερλουσκόνι απαντά στην απειλή με τον μόνο τρόπο που γνωρίζει, ξεφουρνίζοντας σκάνδαλα (ένα διαμέρισμα 70 τετραγωνικών που δώρισε μια κυρία της αριστοκρατίας στην Εθνική Συμμαχία, για να πουληθεί το 2008 από τον Φίνι σε μια εταιρεία offshore και να καταλήξει στον κουνιάδο του) και βγάζοντας τους οπαδούς του στον δρόμο να διαμαρτυρηθούν για το «πραξικόπημα» που σχεδιάζεται εναντίον του. Οσο για την Αριστερά, παραμένει εξαφανισμένη. Σκέφτεται.

Ενας αδίστακτος παίκτης

Οι Δηµοκρατικοί είναι έξαλλοι. Μα πώς είναι δυνατόν - λένε - ένας εκδότης που δίνει ένα εκατοµµύριο δολάρια στη Δεξιά να ισχυρίζεται ότι είναι αντικειµενικός;

Το ρητορικό αυτό ερώτηµα τίθεται σε λάθος βάση. Ο αυστραλός µεγιστάνας Ρούπερτ Μέρντοκ - που είναι πλέον αµερικανός υπήκοος - δεν ισχυρίστηκε ποτέ ότι είναι αντικειµενικός. Το Fox, ένα από τα 12 κανάλια που ανήκουν στην αυτοκρατορία του, προωθεί συστηµατικά τα συµφέροντα του Ρεπουµπλικανικού Κόµµατος µέσα από προγράµµατα που παρουσιάζουν δηµοσιογράφοι σαν τον Γκλεν Μπεκ ή τον Μπιλ Ο' Ρίλι. Το ίδιο κανάλι περιλαµβάνει επίσης στο µισθολόγιό του αρκετά εξέχοντα στελέχη της αµερικανικής Δεξιάς, όπως είναι η Σάρα Πέιλιν, ο Μάικ Χάκαµπι και ο Καρλ Ρόουβ. Το ερώτηµα που θα έπρεπε λοιπόν να θέσουν οι Δηµοκρατικοί είναι γιατί το ένα εκατοµµύριο δεν το δίνει το Ρεπουµπλικανικό Κόµµα στο Fox Νews….

Με τη Γουόλ Στριτ Τζέρναλ τα πράγµατα είναι διαφορετικά. Η εφηµερίδα αυτή δεν έχει κρύψει ποτέ τον δεξιό της προσανατολισµό, φρόντιζε όµως µέχρι τώρα να περιορίζει τα στρατευµένα κείµενα στη σελίδα των σχολίων. Πιστή στην αρχή του διαχωρισµού της είδησης από τη γνώµη, η ίδια αυτή εφηµερίδα δηµοσίευσε την είδηση για το ένα εκατοµµύριο δολάρια σηµειώνοντας ότι ο εκδότης της γίνεται µε τον τρόπο αυτό ένας από τους κυριότερους δωρητές του Ρεπουµπλικανικού Κόµµατος, και ότι η κίνηση αυτή αποτελεί στροφή σε σχέση µε την έως τώρα πολιτική του. Πράγµατι, ο Μέρντοκ, όπως άλλωστε και µεγάλοι όµιλοι σαν την Ντίσνεϊ (στην οποία ανήκει το ΑΒC), την Τζένεραλ Ελέκτρικ (ιδιοκτήτρια του ΝΒC) και το CΒS, ενίσχυαν ώς τώρα και τα δύο µεγάλα κόµµατα. Τι συνέβη λοιπόν και άλλαξε στρατηγική;

Η απάντηση, γράφει ο ανταποκριτής της Ρεπούµπλικα στη Νέα Υόρκη, είναι πως ο Μέρντοκ δεν είναι ένας συντηρητικός σαν τους άλλους. Είναι κι ένας αδίστακτος παίκτης. Η στήριξη των βρετανικών του εφηµερίδων προς τους Νέους Εργατικούς του Τόνι Μπλερ έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην άνοδο του τελευταίου στην εξουσία, στα τέλη της δεκαετίας του '90. Στις προκριµατικές εκλογές για την ανάδειξη του υποψηφίου του Δηµοκρατικού Κόµµατος, πάλι, ο Μέρντοκ πήρε το µέρος της Χίλαρι, φροντίζοντας όµως να συναντηθεί µυστικά και µε τον Οµπάµα για να του διαµηνύσει ότι δεν προτίθεται να τον υπονοµεύσει. Αυτή τη φορά λέει ότι χρηµατοδοτεί τους Ρεπουµπλικανούς επειδή το πρόγραµµά τους είναι πιο κοντά στον επιχειρηµατικό κόσµο. Ισως όµως να παρατραβά το σχοινί. Αν σέβεται στοιχειωδώς τη δηµοσιογραφική δεοντολογία - λένε οι Δηµοκρατικοί - θα πρέπει στο εξής κάθε φορά που κάποιος Ρεπουµπλικανός βγαίνει στο Fox να εµφανίζεται από κάτω ένα µπάνερ που θα γράφει: «Το κόµµα µου ενισχύεται οικονοµικά από αυτό το κανάλι»…

Η πραγµατική µάχη

Τέσσερις µήνες πριν δηµοσιοποιήσει το Wikileaks τους φακέλους για τον πόλεµο στο Αφγανιστάν, οι Ροµπέν των Δασών του Διαδικτύου είχαν αποκαλύψει ένα άλλο απόρρητο έγγραφο της CΙΑ µε την ένδειξη ΝΟFΟRΝ. Δηλαδή, «όχι για ξένους πολίτες».

Το έγγραφο λεγόταν «Ειδικό Υπόµνηµα Κόκκινου Πυρήνα» και σηµείωνε ότι η υποστήριξη των Ευρωπαίων προς τον πόλεµο του Αφγανιστάν έχει µειωθεί. Το 80% των Γερµανών και των Γάλλων, τόνιζε η CΙΑ, διαφωνούν µε την αύξηση της στρατιωτικής ανάµειξης των χωρών τους. Επρεπε λοιπόν να βρεθεί ένας τρόπος να αντιστραφεί αυτή η τάση. Και ο καλύτερος τρόπος ήταν «να µιλήσουν οι γυναίκες του Αφγανιστάν για τις εµπειρίες τους µε τους Ταλιµπάν, τις προσδοκίες τους για το µέλλον και τους φόβους τους για τις επιπτώσεις µιας νίκης των εξτρεµιστών».

Στις 25 Ιουλίου χτύπησε το Wikileaks. Και τέσσερις ηµέρες αργότερα, το «Τime» κυκλοφόρησε έχοντας στο εξώφυλλό του µια όµορφη ακρωτηριασµένη Αφγανή και τη λεζάντα «Τι θα συµβεί αν φύγουµε από το Αφγανιστάν». Η επιθυµία τής CΙΑ είχε ικανοποιηθεί. Ο θόρυβος που δηµιουργήθηκε ήταν µεγάλος. Μόνο που η όµορφη Μπίµπι Αϊσα δεν ακρωτηριάστηκε από τους Ταλιµπάν. Οπως είπε η ίδια στην Αν Τζόουνς του περιοδικού «Νέισιον», µερικές εβδοµάδες πριν η φωτογραφία της κάνει τον γύρο του κόσµου, αυτός που της έκοψε τη µύτη και τα αυτιά ήταν ο πεθερός της, για να την τιµωρήσει που άφησε τον γιο του. Οι συγχωριανοί τους συµφώνησαν µε την πράξη, αλλά οι Ταλιµπάν δεν είχαν σχέση. Παρά ταύτα, το «Τime» έγραψε ότι η κοπέλα κακοποιήθηκε µε εντολή ενός διοικητή των ανταρτών.

Οι Ταλιµπάν έχουν κάνει, και συνεχίζουν να κάνουν, πολλά αίσχη. Εξίσου αισχρή, όµως, είναι η ταλιµπανοποίηση της αφγανικής ζωής επί κυβέρνησης Καρζάι. Τα δικαιώµατα των γυναικών, η πρόσβαση στη δουλειά και η ελευθερία της κίνησής τους έχουν περιοριστεί δραστικά. Πολλές βουλευτίνες καταγγέλλουν ότι δεν τολµούν να αρθρώσουν λέξη για διάφορα ισλαµικά ζητήµατα επειδή θα τις κατηγορήσουν για βλασφηµία. Το υπουργικό συµβούλιο, τα δικαστήρια και το Κοινοβούλιο ελέγχονται από άνδρες που διαφέρουν από τους Ταλιµπάν µόνο στο χρώµα του τουρµπανιού τους. Περιοδικά σαν το «Τime» περιγράφουν αυτό που γίνεται σήµερα στο Αφγανιστάν σαν να πρόκειται για µια µάχη ανάµεσα στις δυνάµεις της ελευθερίας και της δηµοκρατίας (δηλαδή τις Ηνωµένες Πολιτείες και την κυβέρνηση Καρζάι) και τους κακούς Ταλιµπάν. Η πραγµατική µάχη όµως, σηµειώνει η Αν Τζόουνς, είναι ανάµεσα σε προοδευτικές Αφγανές και Αφγανούς, πολλοί από τους οποίους είναι νέοι, και σε µια φάλαγγα αντιδραστικών δυνάµεων. Οσο για την κυβέρνηση Καρζάι, δεν είναι απλώς διεφθαρµένη. Είναι ο ορισµός του µισογυνισµού και του φονταµενταλισµού.

Η απελπισία των «99ρηδων»

Ενενήντα εννιά εβδοµάδες: τόσο είναι το διάστηµα για το οποίο κάποιος που χάνει τη δουλειά του στην Αµερική δικαιούται επιδόµατος ανεργίας ώστε να µπορεί να επιβιώσει και να συνεχίσει να κοιµάται στο σπίτι του.

Μετά την πάροδο του διαστήµατος αυτού, το χάος. Φτώχεια, απελπισία και καταρράκωση του ηθικού. Το πρώτο κύµα των «99ρηδων», όπως αποκαλείται αυτή η κατηγορία των ανέργων που προκάλεσε η πρόσφατη οικονοµική κρίση, εµφανίστηκε τον περασµένο Μάρτιο. Τότε εισέπραξε το τελευταίο της επίδοµα η 49χρονη Αλεξάντρα Τζάριν, που ήταν διευθυντικό στέλεχος σε µια µικρή εταιρεία τεχνολογίας κοντά στη Νέα Υόρκη, κέρδιζε 56.000 δολάρια τον χρόνο, αλλά πριν από δύο χρόνια ξαφνικά απολύθηκε. Οταν την εντόπισαν οι «Νιου Γιορκ Τάιµς», ζούσε σε ένα µοτέλ στο Βερµόντ χάρις σε 260 δολάρια που είχε συγκεντρώσει από φίλους και την πώληση των επίπλων της. Αλλά τα χρήµατα τελείωναν και η πρόβλεψή της ήταν ότι σύντοµα θα κοιµόταν στο αυτοκίνητό της.

Την περασµένη εβδοµάδα, καµιά πενηνταριά «99ρηδες» διαδήλωσαν στη Γουόλ Στριτ ζητώντας να παραταθεί η χρονική διάρκεια χορήγησης των επιδοµάτων. «Ντροπή! Ντροπή!» φώναζαν στους τραπεζίτες και τους χρηµατιστές που έµπαιναν στο χρηµατιστήριο, προσπαθώντας ταυτόχρονα να εξηγήσουν στους δηµοσιογράφους ότι δεν είναι οι τεµπέληδες που τους παρουσιάζουν οι Ρεπουµπλικανοί. Η 58χρονη Αν Στράους για παράδειγµα, που εργάστηκε επί 35 χρόνια σε εταιρεία δηµοσίων σχέσεων του Λονγκ Αϊλαντ προτού χάσει τη δουλειά της τον Ιούνιο του 2008, βεβαιώνει ότι η αναζήτηση εργασίας είναι η πιο δύσκολη δουλειά που έχει κάνει ποτέ. Τώρα ζει µε τον άνδρα της πληρώνοντας µε πιστωτικές κάρτες και βλέποντας τα χρέη τους να ανεβαίνουν στα ύψη. Μεταξύ των διαδηλωτών ήταν και η 53χρονη Ντόνα Φαγιέλα που είχε µια επιτυχηµένη καριέρα επί 28 χρόνια και τώρα βρέθηκε στον δρόµο. «Θα κάνω οτιδήποτε. Θα σφουγγαρίσω πατώµατα. Νοµίζετε ότι µ' αρέσει να εισπράττω το επίδοµα ανεργίας; Είναι βαθύτατα υποτιµητικό! Αισθάνοµαι ότι έχω χάσει την αξία µου. Αισθάνοµαι χαµένη».

Οπως παρατηρεί ο Πολ Χάρις στην «Οµπζέρβερ», η Αµερική σπάει στα δύο κατά µήκος της µεσαίας τάξης, που αποτελούσε για χρόνια την πολιτιστική ραχοκοκαλιά της. Από τη µία είναι οι έχοντες κι από την άλλη οι µη έχοντες. Το επίσηµο ποσοστό της ανεργίας (9,5%), αν και είναι από µόνο του υψηλό, δεν περιλαµβάνει τους ανθρώπους που έχουν χάσει κάθε ελπίδα να βρουν δουλειά. Οι άνθρωποι αυτοί υπολογίζονται σήµερα σε 5,9 εκατοµµύρια και κάθε εβδοµάδα γίνονται περισσότεροι. Οι περικοπές γίνονται αισθητές στα σχολεία, τις βιβλιοθήκες, την αποκοµιδή των σκουπιδιών, τον φωτισµό των δρόµων, την αστυνοµία, την πυροσβεστική υπηρεσία, τις δηµόσιες µεταφορές. Στη Χαβάη είπαν πρόσφατα στους µαθητές να κάθονται στο σπίτι για 17 Παρασκευές τον χρόνο ώστε να γίνει οικονοµία. Το αµερικανικό όνειρο ψυχορραγεί.

Αλλόκοτα πράγµατα

Σύµβουλος του Κρεµλίνου για το κλίµα και πρόεδρος της Παγκόσµιας Οργάνωσης Μετεωρολογίας, ο Αλεξάντρ Μπετρίσκι είναι σαφής: οι φωτιές στη Ρωσία και οι πληµµύρες στο Πακιστάν αποτελούν δύο ακόµη ενδείξεις της υπερθέρµανσης της Γης.

Ο ρώσος αξιωµατούχος χρησιµοποίησε τη ρωσική εκδοχή του πολυσυζητηµένου όρου global warming. Ο όρος αυτός έχει όµως ορισµένα προβλήµατα. Πρώτον, προκαλεί υστερικές αντιδράσεις στους αρνητές της κλιµατικής αλλαγής, οι οποίοι σπεύδουν πάντα να αποδώσουν οποιοδήποτε ακραίο καιρικό φαινόµενο σε σύµπτωση ή σε κάποιο συγκεκριµένο σηµείο ενός κύκλου. Δεύτερον, δίνει έµφαση στη Γη, κάτι µάλλον αόριστο, και αγνοεί τον ανθρώπινο παράγοντα. Οι πληµµύρες στο Πακιστάν, για παράδειγµα, είναι οι χειρότερες στην ιστορία της χώρας και έχουν πλήξει γύρω στα είκοσι εκατοµµύρια ανθρώπους. Οι πληγέντες είναι περισσότεροι από εκείνους που επλήγησαν από το τσουνάµι στη Νοτιοανατολική Ασία και τον σεισµό της Αϊτής µαζί. Κι όπως είπε ο Ρίτσαρντ Χόλµπρουκ, ειδικός απεσταλµένος των Ηνωµένων Πολιτειών στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν, το αποτέλεσµα είναι µια πολιτική, οικονοµική και στρατιωτική αποσταθεροποίηση της χώρας. Δεν είναι λοιπόν κάπως αδύνατο να περιγράφονται όλα αυτά µε τον όρο «παγκόσµια υπερθέρµανση»;

Για τον λόγο αυτό, πολλοί επιστήµονες αντιπροτείνουν τον όρο global weirding (παγκόσµια αλλοκοτιά ή, πιο ελεύθερα, αλλόκοτη πλανητική αλλαγή). Τον χρησιµοποίησε πρώτος τον Μάρτιο του 2009 ο αµερικανός καθηγητής Βιολογίας Τζον Ουόλντµαν, αλλά στο ευρύ κοινό τον έφερε ένα χρόνο αργότερα ο γνωστός αρθρογράφος Τόµας Φρίντµαν. Πράγµατι, το πρόβληµα δεν είναι απλώς ότι η Γη ζεσταίνεται. Μαζί µε τους περισσότερους, εντονότερους και συχνότερους καύσωνες, έχουµε πιο έντονες ξηρασίες, πιο βίαιες καταιγίδες, πιο καταστροφικές πληµµύρες. Ο καιρός συµπεριφέρεται όλο και πιο ακραία, όλο και πιο «τρελά». Τα ακριβή αίτια αυτής της συµπεριφοράς εξακολουθούν να είναι απροσδιόριστα. Αλλά οι περισσότεροι επιστήµονες συµφωνούν ότι αυτά τα ακραία καιρικά φαινόµενα οφείλονται «πιθανότατα» στη συσσώρευση αερίων του θερµοκηπίου στην ατµόσφαιρα.

«Αν µε ρωτάτε ως άνθρωπο κατά πόσον πιστεύω ότι το κύµα καύσωνα στη Ρωσία έχει να κάνει µε την κλιµατική αλλαγή, η απάντηση είναι ναι», λέει στους Νιου Γιορκ Τάιµς ο ερευνητής της ΝΑSΑ Γκάβιν Σµιτ. «Αν µε ρωτάτε ως επιστήµονα κατά πόσον το έχω αποδείξει, η απάντηση είναι όχι - τουλάχιστον ακόµα». Αυτό είναι ακριβώς το πρόβληµα: τι κάνουν οι επιστήµονες, οι κυβερνήσεις και ο καθένας από µας προσωπικά µέχρι να δοθεί οριστική απάντηση σε αυτό το ερώτηµα. Η σύνοδος της Κοπεγχάγης απέτυχε. Ο καβγάς που προκάλεσε η διαρροή κάποιων e-mails µε αλλοιωµένα στοιχεία αποπροσανατόλισε τη συζήτηση. Στο µεταξύ, τα ακραία καιρικά φαινόµενα γίνονται όλο και πιο έντονα. Μια γεύση παίρνουµε κι εµείς αυτές τις ηµέρες.

Κι άντε να πεις στους τρελαµένους Αθηναίους ότι φταίει το global warming…

Ζητείται ευαισθησία

Με την ΒΡ είναι εύκολο: την καταγγέλλουµε, τη βρίζουµε, στο κάτω κάτω πολυεθνική είναι, δηλαδή µια µορφή του διαβόλου. Τι γίνεται όµως όταν ετοιµάζεται να πάρει τα ίδια ρίσκα ένας αριστερός;

Η κρατική πετρελαϊκή εταιρεία της Βραζιλίας Ρetrobras ανακάλυψε πρόσφατα κοιτάσµατα πετρελαίου και φυσικού αερίου στον Ατλαντικό, που φτάνουν τα 9 µε 14 δισεκατοµµύρια βαρέλια και µπορεί να διπλασιάσουν τα αποθέµατα της χώρας. Ο Λούλα είναι ενθουσιασµένος, το ίδιο και η πιθανότερη διάδοχός του µετά τις εκλογές του Οκτωβρίου, η Ντίλµα Ρουσέφ, οικονοµολόγος, πρώην αντάρτισσα και επικεφαλής του διοικητικού συµβουλίου της Ρetrobras την εποχή ακριβώς που ετοιµαζόταν η νοµοθεσία που χορηγεί στην εταιρεία το ουσιαστικό µονοπώλιο στις νέες ανακαλύψεις. Το εγχείρηµα είναι φιλόδοξο, η κυβέρνηση έχει δανειστεί ήδη αρκετά χρήµατα για να ενισχύσει τόσο την Ρetrobras όσο και την εθνική αναπτυξιακή τράπεζα ΒΝDΕS, και άλλα επείγοντα προγράµµατα - όπως οι ετοιµασίες για τη φιλοξενία του Παγκοσµίου Κυπέλλου του 2014 και των Ολυµπιακών Αγώνων του 2016, ο σιδηρόδροµος υψηλής ταχύτητας µεταξύ Ρίο και Σάο Πάολο, το γιγαντιαίο φράγµα Μπέλο Μόντε στον Αµαζόνιο - θα µείνουν πίσω.

Υπάρχει όµως κι ένα άλλο, πολύ σοβαρότερο πρόβληµα. Οπως γράφει στους Φαϊνάνσιαλ Τάιµς ο Νόρµαν Γκαλ, διευθυντής του Ινστιτούτου Φερνάν Μπροντέλ στο Σάο Πάολο, τα νέα κοιτάσµατα στη λεκάνη Σάντος βρίσκονται 7.000 µέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, πολύ βαθύτερα από την πετρελαιοπηγή Μακόντο της ΒΡ όπου σηµειώθηκε πρόσφατα το τραγικό δυστύχηµα, και κάτω από ασταθή στρώµατα αλατιού πάχους 2.200 µέτρων. Επιπλέον, απέχουν 350 χιλιόµετρα από τις ακτές, έναντι 120 χιλιοµέτρων που απέχει η Μακόντο. Αν συµβεί εκεί ένα δυστύχηµα, ούτε η Ρetrobras ούτε το Ναυτικό ή κάποιο ιδιωτικό πλοίο θα µπορέσει να οργανώσει έναν µηχανισµό έκτακτης ανάγκης ανάλογο µ’ εκείνον που στήθηκε στον Κόλπο του Μεξικού.

Δεν πρόκειται για κινδυνολογία. Στις 13 Ιουλίου, η γεώτρηση στην πετρελαιοπηγή Λίµπρα, που εκτιµάται ότι περιέχει πάνω από 4,5 δισεκατοµµύρια βαρέλια, σταµάτησε όταν το τρυπάνι «βρήκε» σε ένα υποθαλάσσιο στρώµα αλατιού. Οι εργασίες συνεχίστηκαν σε µια άλλη πηγή, κάπου 375 µέτρα µακριά. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Ρetrobras έχει γίνει πρωτοπόρος στις υποθαλάσσιες γεωτρήσεις και συγκαταλέγεται σήµερα στις πιο επιτυχηµένες κρατικές εταιρείες που ελέγχουν την παγκόσµια παραγωγή πετρελαίου. Εµπειρία και τεχνογνωσία, όµως, είχε και η ΒΡ. Η περιβαλλοντική ευαισθησία τής έλειπε.

Μιλώντας πρόσφατα σε οµάδα επενδυτών στο Χονγκ Κονγκ, ο βετεράνος βραζιλιάνος διπλωµάτης Ρούµπενς Ρικουπέρο έλεγε ότι τα νέα κοιτάσµατα, καθώς βρίσκονται µακριά από την ασταθή Μέση Ανατολή, θα αυξήσουν σηµαντικά τη στρατηγική σηµασία της χώρας του. Η Βραζιλία έχει µια µοναδική ευκαιρία να αποδείξει ότι «στρατηγική» είναι και η προστασία του περιβάλλοντος.

Νudge, nudge, wink, wink

Στο τρίτο επεισόδιο του «Ιπτάμενου Τσίρκου των Μόντι Πάιθον», δύο άγνωστοι συναντιούνται σε μια παμπ. Ο νεώτερος αρχίζει να κάνει στον άλλο ερωτήσεις για τη σχέση με τη γυναίκα του, ο άλλος απαντά αόριστα, και ο πρώτος τον διακόπτει κάθε φορά με ένα ενθουσιώδες «Νudge, nudge, wink, wink. Μην πεις άλλα, μην πεις άλλα». Το σκετς συνεχίζεται, οι ερωτήσεις αποκτούν έναν όλο και πιο σεξουαλικό χαρακτήρα, οι αντιδράσεις στις απαντήσεις γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες, ώσπου ο μεγαλύτερος σε ηλικία ρωτά τον άλλο τι επιτέλους εννοεί. «Εχεις κοιμηθεί με γυναίκα;», του λέει αυτός. «Ναι». «Και πώς είναι;».

Εκτός από σπαρταριστά γέλια, το επεισόδιο αυτό άφησε κληρονομιά και τη λέξη nudge, που κυριολεκτικά σημαίνει σκούντημα (το wink σημαίνει κλείσιμο του ματιού). Η λέξη απέκτησε ιδιαίτερο νόημα στη σύγχρονη πολιτική θεωρία και χάρισε τον τίτλο σ΄ ένα βιβλίο που εξέδωσαν το 2008 οι αμερικανοί καθηγητές Ρίτσαρντ Τέιλερ και Κας Σανστάιν ( Νudge:Βελτιώνοντας τις Αποφάσεις για την Υγεία, τον Πλούτο και την Ευτυχία ). Οι συγγραφείς προσπαθούν να λύσουν ένα κλασικό δίλημμα που απασχολεί τους πολιτικούς, και ιδιαίτερα τους συντηρητικούς: πρέπει το κράτος να επιτρέπει στους πολίτες να κάνουν ό,τι θέλουν, στον βαθμό που δεν παραβιάζουν τον νόμο, ή να χρησιμοποιεί τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του για να βελτιώσει τη συμπεριφορά τους; Πρέπει, με άλλα λόγια, να κρατά μια ελευθέρια ή μια πατερναλιστική στάση;

Υπάρχει μια μέση οδός, απαντούν οι συγγραφείς. Λέγεται «ελευθέριος πατερναλισμός». Και το καλύτερο παράδειγμά του είναι η ιδέα που είχαν στο αεροδρόμιο του Αμστερνταμ να ζωγραφίσουν μια μύγα στο κέντρο των ουρητηρίων: η ποσότητα των ούρων που κατευθυνόταν στο πάτωμα μειώθηκε κατά 80%. Δεν χρειάζονται ιδιαίτερα φιλόδοξα κίνητρα για να αποβάλει κάποιος τις κακές του συνήθειες. Ούτε λειτουργούν οι τιμωρίες και τα πρόστιμα. Ενα σκούντημα αρκεί. Ενα κλείσιμο του ματιού. Μόλις του πεις ότι ο γείτονας πληρώνει λιγότερο πετρέλαιο, θα ψάξει να βρει τον τρόπο να το κάνει κι αυτός.

Ο πρώτος που γοητεύτηκε από την ιδέα αυτή, γράφει η Ιντιπέντεντ, ήταν ο Ομπάμα. Και τώρα ήλθε η σειρά του Κάμερον. Μετά την αποτυχία του σχεδίου της Μεγάλης Κοινωνίας, η Ντάουνινγκ Στριτ αποφάσισε να πουλήσει στους πολίτες τη nudge theory για να δικαιολογήσει τον περιορισμό του ρόλου του κράτους. Κατά βάθος είμαστε καλοί άνθρωποι, ένα σκούντημα θέλουμε καμιά φορά για να ξυπνάμε.

Η πανδηµία της ανίας

Τώρα που κηρύχθηκε και επισήµως το τέλος της πανδηµίας της γρίπης Α, είναι καιρός να ασχοληθούµε µε µια άλλη πανδηµία, ακόµη πιο επικίνδυνη, ύπουλη και διαλυτική: την ανία.

Τα παιδιά µας σαπίζουν αυτές τις µέρες στο σπίτι, µετακινούµενα µε δυσκολία ανάµεσα στην τηλεόραση και τον υπολογιστή και αναφωνώντας κατά τακτικά χρονικά διαστήµατα την οικουµενική και αιωνίως επίκαιρη λέξη «βαριέµαι». Η πρώτη µας αντίδραση είναι να τα κατηγορούµε για έλλειψη ενδιαφερόντων, να τα σπρώχνουµε µαταίως να διαβάσουν ένα βιβλίο ή να πάνε µια βόλτα, η αλήθεια είναι όµως ότι βαριόµαστε κι εµείς. Βαριόµαστε στο σπίτι επειδή η τεχνολογία δεν έχει καταφέρει ακόµη να µας απαλλάξει από άσκοπες δουλειές όπως το σιδέρωµα ή η απόψυξη. Βαριόµαστε στη δουλειά επειδή αναγκαζόµαστε να κάνουµε πράγµατα που δεν µας αρέσουν ή δεν µας γεµίζουν. Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα µιας έρευνας που δόθηκε αυτήν την εβδοµάδα στη δηµοσιότητα στη Βρετανία, η ικανοποίηση από την εργασία µειώθηκε στη χώρα αυτή από την περσινή άνοιξη κατά 24%.

Η ανία είναι µεγαλύτερη στις δυτικές χώρες. Οπως επισηµαίνει στη χθεσινή Ιντιπέντεντ ο βρετανός δηµοσιογράφος, µουσικός και µπλόγκερ Ρόντρι Μάρσντεν (ο οποίος, παρά τα πολλαπλά ενδιαφέροντά του, οµολογεί πως κι αυτός βαριέται!), σε πολλούς ανατολικούς πολιτισµούς η αίσθηση του κενού την οποία εµείς αισθανόµαστε υποχρεωµένοι να εξουδετερώσουµε µε βίντεο γκέιµς και φτηνά κοκτέιλ αντιµετωπίζεται ως µια όµορφη, ήρεµη απελευθέρωση. Είναι αρκετό να κάνει κανείς µια σύγκριση ανάµεσα σε µια εσωτερική πτήση στη Μέση Ανατολή, όπου οι επιβάτες κοιτάζουν µπροστά εν µέσω µιας µακάριας σιωπής, και µια πτήση σε µια ευρωπαϊκή χώρα, όπου οι επιβάτες σηκώνονται συνεχώς χωρίς λόγο, παραπονιούνται για την ποιότητα του φαγητού ή σιγοτραγουδούν στον σκοπό που παίζει το iΡod.

Είναι όµως πράγµατι η ανία απειλητική; Ο Γκαίτε έλεγε ότι χωρίς αυτήν, δύσκολα θα κάναµε τον κόπο να πάρουµε στα χέρια µας ένα µολύβι, ένα πινέλο ή ένα µουσικό όργανο. Η αλήθεια όµως, σηµειώνει ο Μάρσντεν, είναι ότι ένας µέσος νεαρός σε µια µέση ευρωπαϊκή πόλη ένα µέσο βράδυ Παρασκευής πολύ δύσκολα εκτιµά την αξία της ανίας που του επέβαλε η σύγχρονη ζωή. Η ανία αποτελεί την κυριότερη αιτία της βίας στα προάστια των µεγαλουπόλεων. Κι αυτό, επειδή η βία είναι συναρπαστική. Και η συγκίνηση που προσφέρει δύσκολα µπορεί να αντικατασταθεί από τη συγκίνηση που προκαλεί µια παρτίδα πινγκ πονγκ.

Μια λύση για την αντιµετώπιση της ανίας θα ήταν να την απαγορεύσουµε. Δεδοµένου όµως ότι απουσιάζουν τα θρησκευτικά πάθη, οι ταξικοί πόλεµοι ή η πλήρης οικονοµική κατάρρευση, µια ακόµη καλύτερη λύση θα ήταν να την αποδεχθούµε. Ποιος ξέρει, ίσως µια µέρα να την αγαπήσουµε.

Γιατί να απαντάς όταν σε καλούν;

Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν έκανε πρώτη φορά την εµφάνισή του το τηλέφωνο, ένα ερώτηµα πλανιόταν στον αέρα: Γιατί να απαντάς όταν σε καλούν;

Χρειάστηκε να περάσει πάνω από ένας αιώνας, να εφευρεθούν ο κινηµατογράφος, η τηλεόραση και το Διαδίκτυο, να προβλεφθεί το τέλος της αλληλογραφίας, του βιβλίου και της γραφής εν γένει, για να έλθει και πάλι στο προσκήνιο εκείνο το παλιό, αιρετικό ερώτηµα: σε τι χρησιµεύει το τηλέφωνο; Γιατί να τηλεφωνήσουµε σε κάποιον, µε κίνδυνο να τον ενοχλήσουµε, όταν µπορούµε θαυµάσια να του στείλουµε ένα µήνυµα; Γιατί να αφήσουµε αυτό που κάνουµε ώστε να απαντήσουµε σε µια κλήση, ιδιαίτερα όταν δεν ξέρουµε από ποιον προέρχεται; Και γιατί να φάµε χρόνο για να ακούσουµε ένα ηχητικό µήνυµα όταν µπορούν εύκολα να µας το στείλουν γραπτώς;

Τα ερωτήµατα αυτά δεν είναι θεωρητικά. Οπως µας πληροφορεί ο Κλάιβ Τόµσον στην ιστοσελίδα του περιοδικού Wired, ο µέσος αριθµών κλήσεων από κινητά τηλέφωνα που γίνονται στις Ηνωµένες Πολιτείες µειώνεται κάθε χρόνο µετά το 2007, οπότε είχε φτάσει στην κορύφωσή του. Επιπλέον, µειώνεται και η διάρκειά τους: από τρία λεπτά που ήταν το 2005, σήµερα έχει µειωθεί στο µισό. Οσο για τα ηχητικά µηνύµατα, τουλάχιστον το ένα πέµπτο δεν ενεργοποιείται ποτέ. Ισως λοιπόν να βρισκόµαστε µπροστά σε µια συναρπαστική πολιτιστική αλλαγή. Με άλλα λόγια, ίσως να είµαστε µάρτυρες του τέλους της τηλεφωνικής συνοµιλίας και της αντικατάστασής της από άλλες µορφές επικοινωνίας. Η τάση αυτή είναι ιδιαίτερα αισθητή στους νέους. Ο αρθρογράφος βεβαιώνει ότι γνωρίζει πολλούς φοιτητές που περνούν πολλές ηµέρες χωρίς να µιλήσουν καθόλου στα smartphones τους. Και πρόσφατα συνάντησε έναν εικοσιπεντάχρονο επιχειρηµατία που χρειάστηκε κάπου 30 δευτερόλεπτα για να βρει το κουµπί που του επέτρεπε να τηλεφωνήσει.

Εντάξει, στην Ελλάδα αυτή η τάση θα αργήσει να έλθει. Στην παραλία όλος ο κόσµος µιλάει στο κινητό του, βοηθούντων και των προγραµµάτων απεριόριστου χρόνου οµιλίας που προσφέρουν οι εταιρείες. Το κινητό εξακολουθεί να αποτελεί σύµβολο κοινωνικού status, απόδειξη της επιτυχίας µας, αναπόσπαστο κοµµάτι της ύπαρξής µας. «Εξω», όµως (ωραία, παλιοµοδίτικη, αλλά πάντα ακριβής λέξη), αρχίζουν και ενοχλούνται από τον τρόπο µε τον οποίο το µέσο αυτό έχει εισβάλει στην ιδιωτική ζωή. Η ιδεολογία της ατοµικής ελευθερίας, γράφει ο Ζακ Ατταλί στην ιστοσελίδα slate.fr, οδηγεί όλο και περισσότερο τον καθένα από εµάς να µην ενδιαφέρεται παρά για τον εαυτό του, για την προσωπική του απόλαυση. Η φωνή είναι αγενής. Είναι λοιπόν καταδικασµένη να αντικατασταθεί από το σώµα. Θα εµφανίζεται στο κινητό µας το σώµα του άλλου και, αν θέλουµε, θα απαντάµε µε το δικό µας. Εδώ κάπου θα κινηθούν τα νέα σύνορα της ελευθερίας.

Η γλώσσα της διαφωνίας

Είναι περίεργο το αίσθηµα: να πεθαίνει κάποιος που τον ήξερες µόνο από τα γραπτά του, και να είναι σαν να έφυγε ένας δικός σου άνθρωπος, κάποιος που του είχες εµπιστοσύνη, ένας φίλος.

Για όσους δεν τον γνώριζαν καλά, γράφει στην Γκάρντιαν ο βρετανός δηµοσιογράφος Πίτερ Κέλνερ, ο Τόνι Τζουντ συγκέντρωνε όλες τις αντιφάσεις του κόσµου. Ηταν ένας ιδεαλιστής που δεν δίσταζε να επικρίνει µε σφοδρότητα όσους δεν συµµερίζονταν τα ιδανικά του. Ενας Εβραίος που ήταν υπερήφανος για την κληρονοµιά του, αλλά έφτασε να τον µισούν πολλοί σιωνιστές. Ενας ευρωπαίος σοσιαλδηµοκράτης, που προτιµούσε να ζει στην Αµερική.

Για τους φίλους του όµως - και ο Κέλνερ συγκαταλεγόταν σ'αυτούς - οι αντιφάσεις εξαφανίζονταν. Οπως συµβαίνει µε πολλούς Εβραίους της διασποράς, η εκπαίδευση αποτελεί κλειδί για την κατανόηση του χαρακτήρα του Τζουντ: µια εκπαίδευση όχι στην υπηρεσία των συµφερόντων µιας οµάδας ή µιας ιδεολογίας, αλλά µε στόχο την κατανόηση και τη βελτίωση του κόσµου. Τα κίνητρά του ήταν η ακρίβεια, η αυστηρότητα και η αλήθεια. Η πίστη του σε αυτές τις αρχές τον έκανε συχνά να απαρνείται παλιές ιδέες και να αποκηρύσσει παλιούς συµµάχους.

Κάπως έτσι, ο άνθρωπος που στα νιάτα του περνούσε τα καλοκαίρια του στα κιµπούτς και όταν ξέσπασε ο πόλεµος του 1967 πήρε το τελευταίο αεροπλάνο για το Ισραήλ, έφτασε το 2003 να γράψει στο Νew Υork Review of Βooks ότι το εβραϊκό κράτος αποτελούσε πλέον αναχρονισµό. Στους Χρήσιµους Ηλίθιους του Μπους συνέκρινε τους διανοούµενους που είχαν µετανιώσει επειδή υποστήριξαν τον πόλεµο στο Ιράκ µε τους θαυµαστές του Στάλιν στη Δύση, οι οποίοι κατήγγειλαν στη συνέχεια τον δικτάτορα όχι για τα εγκλήµατά του, αλλά επειδή δυσφήµησε τον µαρξισµό. Και στο τελευταίο του βιβλίο, προϊόν µιας διάλεξης που έδωσε καθισµένος σε αναπηρική καρέκλα στη Νέα Υόρκη, µιλάει γι' αυτά που είναι ακόµη ζωντανά κι εκείνα που έχουν πεθάνει στη σοσιαλδηµοκρατία. «Αυτό που έχουµε ανάγκη», θα έγραφε αργότερα στο London Review of Βooks, «είναι να ξαναβρούµε όχι την πίστη στην ελευθερία, γιατί αυτό µετατρέπεται εύκολα σε κάτι άλλο, αλλά την πίστη στην ισότητα. Ιση πρόσβαση στη γνώση, ίση πρόσβαση στην παιδεία, ίση πρόσβαση στην εξουσία και την πολιτική. Θα έπρεπε να µας απασχολεί περισσότερο η ανισότητα στις ευκαιρίες, είτε µεταξύ των νεώτερων και των µεγαλύτερων είτε µεταξύ εκείνων που έχουν διαφορετικές ικανότητες ή προέρχονται από διαφορετικές περιοχές µιας χώρας. Πρέπει να ανακαλύψουµε εκ νέου τη γλώσσα της διαφωνίας».

Ο Τζουντ είχε και υψηλή αίσθηση του χιούµορ. Κι είναι σίγουρο ότι θα διασκέδαζε πολύ αν µάθαινε - µπορεί και να το έµαθε - ότι ο άνθρωπος που το 2003 αναφέρθηκε εκτενώς στις απόψεις του στη διάρκεια οµιλίας του στο φεστιβάλ νεολαίας του Συνασπισµού έγινε επτά χρόνια αργότερα πρόεδρος µιας µεγάλης ποδοσφαιρικής οµάδας…

Ε, όχι να ζητήσουµε και συγγνώµη...

Και ξαφνικά, όλα άλλαξαν. Δεν πρόκειται για τη µεγαλύτερη οικολογική καταστροφή της ιστορίας. Ούτε καν για τη µεγαλύτερη πετρελαϊκή διαρροή. Κάπου τέσσερα εκατοµµύρια βαρέλια απλώς εξαφανίστηκαν.

«Μόνο το ένα τέταρτο των 4,9 εκατοµµυρίων βαρελιών πετρελαίου που χύθηκαν στον Κόλπο παραµένει ως κατάλοιπο στο περιβάλλον», ανακοίνωσε η Εθνική Ωκεανική και Ατµοσφαιρική Υπηρεσία των Ηνωµένων Πολιτειών (ΝΟΑΑ). Τα υπόλοιπα τρία τέταρτα εξατµίστηκαν, διαχύθηκαν, περισυνελέγησαν ή κάηκαν. «Επιτέλους, δικαιωνόµαστε», αναφωνεί και ο ωκεανογράφος Σάιµον Μπόξαλ από το Εθνικό Κέντρο Ωκεανογραφίας του Πανεπιστηµίου του Σαουθάµπτον. "Πάντα λέγαµε ότι αυτή η καταστροφή δεν είχε την έκταση που µας έλεγαν οι πολιτικοί και τα µέσα ενηµέρωσης».

Περίεργα πράγµατα. Γιατί να θέλει κάποιος να εµφανίσει διογκωµένο ένα δυστύχηµα; Για να κτυπήσει την ΒΡ; Για να κάνει αντιπολίτευση στον Οµπάµα; Για να πουλήσει φύλλα; Εν πάση περιπτώσει, το πρόβληµα δεν είναι αυτό. Σύµφωνα µε τους επιστήµονες, τρεις είναι οι λόγοι για τους οποίους η ποσότητα πετρελαίου που παραµένει στο περιβάλλον, αν και είναι πέντε φορές µεγαλύτερη από εκείνη που χύθηκε στην Αλάσκα το 1989, δεν θα προκαλέσει καταστροφή ανάλογη µε του Εξον Βαλντές. Πρώτον, το πετρέλαιο στον Κόλπο του Μεξικού είναι ελαφρύτερο από το συνηθισµένο βαρύ αργό πετρέλαιο. Δεύτερον, διασπάται (άρα και διαλύεται) ευκολότερα καθώς υπάρχει µεγαλύτερη ποσότητα νερού. Τρίτον, οι υψηλότερες θερµοκρασίες στον Κόλπο ευνοούν τη βακτηριακή αποσύνθεση.

Τόσο οι αµερικανοί όσο και οι βρετανοί επιστήµονες αναγνωρίζουν ότι δεν υπάρχει «καλή» πετρελαϊκή διαρροή. Οπως και ότι δεν έχει εξαφανιστεί ο µακροπρόθεσµος κίνδυνος για τα ζώα, τα έλη και τους οργανισµούς που ζουν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Θα έπρεπε επίσης να αναγνωρίσουν ότι αποφασιστικό ρόλο στις προσπάθειες που καταβλήθηκαν για να περιοριστεί το κακό έπαιξαν ακριβώς οι πολιτικοί (ή κάποιοι πολιτικοί), οι περιβαλλοντικές οργανώσεις και τα µέσα ενηµέρωσης. Οι φωτογραφίες των λουσµένων στο πετρέλαιο πελεκάνων δεν ήταν πλαστές. Ούτε οι αφηγήσεις των ψαράδων της περιοχής. Ούτε, βέβαια, οι κηδείες των 11 εργαζοµένων που έχασαν τη ζωή τους στις 20 Απριλίου.

Το ερώτηµα πάντως παραµένει - και τέθηκε ήδη πριν από λίγες ηµέρες στον εκπρόσωπο Τύπου του Λευκού Οίκου: µήπως είχε τελικά δίκιο ο Τόνι Χέιγουορντ όταν έλεγε ότι η διαρροή αποτελεί «σταγόνα στον ωκεανό»; Μήπως του οφείλουµε µια συγγνώµη; Παρότι χρησιµοποιήθηκαν κάπου δύο εκατοµµύρια γαλόνια διαλυτών άγνωστης τοξικότητας, παρότι τα τρία τέταρτα του πετρελαίου που διέρρευσε παραµένουν µε κάποια µορφή στη θάλασσα, είναι βέβαιο ότι το θέµα θα πάψει - έχει πάψει ήδη - να βρίσκεται στις πρώτες σελίδες. Ηδη η ΒΡ ανακοίνωσε ότι αρχίζει νέες γεωτρήσεις στον Κόλπο του Μεξικού, κοντά στον τόπο του ατυχήµατος. Βusiness as usual.

Δεν μιλάει κανείς για σεξ

«Η νέα γη είναι με τον τρόπο της αρκετά φιλόξενη. Ολοι χαμογελούν ενθαρρυντικά και μοιάζει να απουσιάζει εντελώς ο ρατσισμός. Κυριαρχεί ένα γενικό πνεύμα ισοτιμίας, και είναι σαφές ότι αυτοί που διευθύνουν έφτασαν εκεί με την αξία τους και με σκληρή δουλειά. Από την άλλη πλευρά, το χιούμορ είναι αδύνατο και επαναλαμβανόμενο, δεν μιλάει κανείς για σεξ, και το φαγητό είναι το χειρότερο που έχω συναντήσει στη ζωή μου.

Η χώρα αυτή έχει μια ιδιότυπη γλώσσα, μια διάλεκτο που καταφέρνει να είναι ταυτόχρονα βαρετή και δύσκολη και περιέχει λέξεις όπως ondansetron για τη θεραπεία της ναυτίας, καθώς και ορισμένες ανησυχητικές χειρονομίες που πρέπει να συνηθίσεις. Για παράδειγμα, ένας τύπος που τον συναντάς για πρώτη φορά μπορεί ξαφνικά να χώσει τα δάκτυλά του στον λαιμό σου. Ετσι ανακάλυψα ότι ο καρκίνος μου είχε επεκταθεί στους λεμφαδένες, και ότι μια από αυτές τις δύσμορφες καλλονές- εντοπισμένη στη δεξιά μου κλείδα- ήταν αρκετά μεγάλη για να τη δει κανείς και να την αισθανθεί. Δεν είναι καθόλου καλό ο καρκίνος σου να είναι ανιχνεύσιμος εξωτερικά. Ιδιαίτερα όταν, όπως σε αυτή την περίπτωση, δεν ξέρουν καν ποια είναι η πρωτογενής πηγή. Το καρκίνωμα προχωρεί ύπουλα από μέσα προς τα έξω. Η ανίχνευση και η θεραπεία λειτουργούν συχνά πιο αργά και ψηλαφητά, από έξω προς τα μέσα. Η λέξη μετάσταση ήταν η πρώτη που προσείλκυσε την προσοχή μου. Ο αλλόφυλος είχε αποικίσει ένα μέρος του πνεύμονά μου και ένα αρκετά μεγάλο μέρος του λεμφαδένα μου. Και η αρχική βάση των επιχειρήσεων εντοπίστηκε στον οισοφάγο μου. Ο πατέρας μου πέθανε, και αρκετά γρήγορα, από καρκίνο του οισοφάγου. Ηταν 79 ετών. Είμαι 61. Ο,τι είδος κούρσας κι αν είναι η ζωή, έγινα ξαφνικά φιναλίστ.

Είχα κάποια φιλόδοξα σχέδια για την επόμενη δεκαετία μου. Αλήθεια, δεν θα ζήσω για να δω τα παιδιά μου να παντρεύονται; Για να δω το World Τrade Center να γεννιέται ξανά; Για να διαβάσω- κι ακόμα καλύτερα να γράψω- τις νεκρολογίες καθαρμάτων όπως ο Χένρι Κίσινγκερ και ο Γιόζεφ Ράτζινγκερ; Αλλά όλα αυτά είναι απλώς συναισθηματισμοί και αυτολύπηση. Στη χαζή ερώτηση “γιατί να τύχει σε μένα;” το Σύμπαν δεν καταδέχεται καν να απαντήσει: “Γιατί όχι;”».

(Απόσπασμα από το πρώτο άρθρο που έγραψε ο Κρίστοφερ Χίτσενς στο Vanity Fair αφού διαγνώστηκε ότι πάσχει από καρκίνο).

Τύµπανα πολέµου

Νo news, good news. Το ότι η χθεσινή ηµέρα κύλησε χωρίς κάποιο φονικό επεισόδιο στη Μέση Ανατολή αποµακρύνει λίγο, έστω και προσωρινά, τον ήχο των τυµπάνων του πολέµου.

«Από όλες τις εξηγήσεις για την ηρεµία που επικρατεί στα ισραηλινοπαλαιστινιακά σύνορα µετά το τέλος του πολέµου µε τη Χεζµπολάχ το 2006, η κυριότερη και πιο ανησυχητική είναι ο φόβος των δύο πλευρών ότι η επόµενη σύγκρουση θα είναι πιο καταστροφική και πιο εκτεταµένη από την προηγούµενη. Κανείς από τους βασικούς πρωταγωνιστές - Ισραήλ, Χεζµπολάχ, Συρία, Ιράν - δεν θέλει µια τέτοια προοπτική και όλοι φροντίζουν προς το παρόν να κρατούν την ψυχραιµία τους. Οι πολιτικές ρίζες της κρίσης, όµως, είναι παρούσες. Η υποβόσκουσα δυναµική είναι πάντα εκρηκτική. Και τα λάθη υπολογισµού δεν µπορεί να αποκλειστούν».

Αυτά σηµείωνε την περασµένη Δευτέρα το ανεξάρτητο ίδρυµα Ιnternational Crisis Group σε έκθεσή του µε τον τίτλο «Τύµπανα πολέµου». Την ίδια ηµέρα ρουκέτες που εκτοξεύτηκαν πιθανότατα από το Σινά έπληξαν το Εϊλάτ, στο Νοτιοανατολικό Ισραήλ, και την Ακαµπα, στην Ιορδανία, σκοτώνοντας µάλιστα εδώ και έναν άνθρωπο. Την εποµένη δύο λιβανέζοι στρατιώτες, ένας λιβανέζος δηµοσιογράφος και ένας ισραηλινός αξιωµατικός σκοτώθηκαν στα σύνορα Ισραήλ και Λιβάνου εξαιτίας ενός… δένδρου. Τη µεθεποµένη ένας Παλαιστίνιος έχασε τη ζωή του από ισραηλινά πυρά πυροβολικού κοντά στο προσφυγικό στρατόπεδο Χαν Γιούνες, στη Λωρίδα της Γάζας. Σχετίζονται µεταξύ τους αυτά τα γεγονότα; Πιθανότατα όχι, σηµειώνει ο Πιερ Ασκί στην ιστοσελίδα Rue89. Συµβάλλουν όµως στη δηµιουργία κλίµατος αστάθειας. Φωτιές που δεν σβήνουν εντελώς, µπορεί ανά πάσα στιγµή να ξανανάψουν.

Ενας από τους παράγοντες που µπορεί να ρίξουν λάδι στη φωτιά, είναι η δηµοσίευση του πορίσµατος του Ειδικού Δικαστηρίου για τον Λίβανο σε σχέση µε τη δολοφονία του πρώην πρωθυπουργού του Λιβάνου Ραφίκ Χαρίρι το 2005. Ορισµένες πληροφορίες λένε ότι το πόρισµα αυτό εµπλέκει τη Χεζµπολάχ, µια κατηγορία την οποία η αντάρτικη οργάνωση θεωρεί απαράδεκτη. Χρειάστηκε µάλιστα να γίνει την περασµένη εβδοµάδα µια έκτακτη συνάντηση του βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας µε τους προέδρους της Συρίας και του Λιβάνου για να εκτονωθεί η ένταση. Το πραγµατικό πρόβληµα, όµως, είναι η απουσία ειρηνευτικής δυναµικής: οι προσπάθειες, για παράδειγµα, να υπάρξει µια επικοινωνία ανάµεσα στο Ισραήλ και τη Συρία ώστε να κοπεί ο άξονας Τεχεράνης - Δαµασκού απέτυχαν. Και ο πραγµατικός ή, έστω, ο µεγαλύτερος υπεύθυνος γι' αυτό το αδιέξοδο είναι η κυβέρνηση Νετανιάχου. Ακόµη και όταν η τελευταία τάσσεται υπέρ των άµεσων διαπραγµατεύσεων µε τους Παλαιστινίους, όλοι γνωρίζουν ότι το κάνει για να κερδίσει χρόνο, να αποκοιµίσει την Ουάσιγκτον και να συνεχίσει ανενόχλητη τον εποικισµό της Δυτικής Οχθης.

Η επιστροφή του Λένιν

Εκείνο το συναρπαστικό 1989, όταν οι διαδηλωτές στην Ανατολική Ευρώπη γκρέµιζαν τα αγάλµατα των µισητών δικτατόρων δεν µπορούσαν ασφαλώς να φανταστούν ότι µερικές δεκαετίες αργότερα θα ξαναστήνονταν στη Δύση.

Ο Ζορζ Φρες έχει απασχολήσει αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια τον Τύπο. Το 2007, για παράδειγµα, υποστήριξε ότι παίζουν πολλοί µαύροι στην εθνική οµάδα της Γαλλίας, µε αποτέλεσµα το Σοσιαλιστικό Κόµµα να τον αποπέµψει. Κάθε τόσο συνδυάζει µία δήλωση υπέρ του Ισραήλ µε ένα αντισηµιτικό σχόλιο. Και αναφερόµενος µια µέρα στην Τουλούζη, είπε ότι θα έπρεπε να βάλει υποψηφιότητα για δήµαρχος, αφού την εποχή που ήταν φοιτητής είχε πηδήξει το 40% των γυναικών της πόλης. Δήµαρχος του Μονπελιέ επί 27 χρόνια, και σήµερα πρόεδρος της περιοχής Λανγκντόκ-Ρουσιγιόν, ο ηλικίας 71 ετών Φρες έχει κερδίσει την επωνυµία «Λεπέν της Αριστεράς».

Το 2007 επισκέφθηκε το Σιάτλ. Κι εκεί ανακάλυψε ότι πουλούσαν ένα άγαλµα του Λένιν, το οποίο είχαν γκρεµίσει οι διαδηλωτές στην Τσεχοσλοβακία και το είχε αγοράσει στη συνέχεια ένας αµερικανός συλλέκτης. Ο Φρες συγκινήθηκε και σκέφτηκε να το πάρει στο Μονπελιέ, ήταν όµως βαρύ, κάπου επτά τόνοι, και ακριβό, οπότε το άφησε. Ολα αυτά τα χρόνια, όµως, δούλευε την ιδέα στο µυαλό του. Και επιτέλους, βρήκε τη λύση: δεν θα τοποθετήσει ένα άγαλµα, αλλά δέκα! Ενας φόρος τιµής στις δέκα µεγαλύτερες προσωπικότητες του 20ού αιώνα: Λένιν, ντε Γκωλ, Ζαν Ζωρές, Τσώρτσιλ, Ρούσβελτ, Γκόλντα Μεΐρ, Νάσερ, Μάο, Γκάντι και Μαντέλα.

Και καλά ο Γκάντι και ο Μαντέλα. Αλλά ο Λένιν; «Δεν πρόκειται για έναν αιµοσταγή δικτάτορα, αλλά για τον άνθρωπο που άλλαξε την όψη του κόσµου τον 20ό αιώνα», είπε ο πρώην µαοϊκός Φρες σε µια εβδοµαδιαία εφηµερίδα του Μονπελιέ. Και καλά ο Λένιν. Αλλά ο Μάο; «Εντάξει, ως ηγέτης κράτους ήταν µηδενικό, αλλά την περίοδο 1929 - 1949 έλαµψε! Οσο για την Πολιτιστική Επανάσταση, µπορεί να αποτέλεσε µια τραγωδία για την Κίνα αλλά η Ιστορία θα την ξεχάσει». Κι αν είναι έτσι, γιατί όχι ο Στάλιν; «Δεν το αποκλείω καθόλου για το µέλλον. Ο άνθρωπος µπορεί να ήταν χασάπης, αλλά δεν µπορούµε να ξεχνάµε το Στάλινγκραντ. Δεν µπορούµε να ξεχνάµε ότι οι Ρώσοι ήταν εκείνοι που άλλαξαν την έκβαση του Δευτέρου Παγκοσµίου Πολέµου. Πρέπει βέβαια να περιµένουµε να περάσουν µερικά χρόνια. Ο κόσµος δεν καταλαβαίνει πως όταν τιµάς έναν άνθρωπο, τιµάς τις πιο σηµαντικές στιγµές του».

Τα πρώτα πέντε αγάλµατα θα παραδοθούν µέχρι το τέλος του µήνα. Κι επειδή εκτός όλων των άλλων ο Φρες είναι και λάτρης της Ελλάδας - έχει δώσει άλλωστε σε πολλούς δρόµους του Μονπελιέ ελληνικά ονόµατα - θα τα τοποθετήσει στη συνοικία του Οδυσσέα.

Κάστρο εναντίον Κάστρο

Το καινούργιο βιβλίο του Φιντέλ Κάστρο που παρουσιάστηκε προχθές σε µια κλειστή εκδήλωση στην Αβάνα λέγεται «Η στρατηγική νίκη». Και ο αντίπαλος στον οποίο αναφέρεται είναι ο δικτάτορας Μπατίστα, όχι ο Ραούλ.

Η νίκη που κατήγαγαν το 1958 οι γενειοφόροι αντάρτες εναντίον των κυβερνητικών στρατιωτών στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα άνοιξε τον δρόµο για την ανάληψη της εξουσίας από τον Φιντέλ. Ηταν η πρώτη από πολλές µάχες που θα έδινε τις επόµενες δεκαετίες ο κουβανός επαναστάτης. Η τελευταία, και πιο άχαρη απ’ όλες, ίσως να έχει στόχο τον ίδιο του τον αδελφό και τις κοινωνικοοικονοµικές µεταρρυθµίσεις που προωθεί. Αυτός είναι ο λόγος που έχει πολλαπλασιάσει τελευταία τις δηµόσιες εµφανίσεις του. Αυτός είναι και ο λόγος που γράφει µακροσκελή άρθρα για επικείµενους πυρηνικούς πολέµους µε το Ιράν και τη Βόρεια Κορέα.

Ο Φιντέλ Κάστρο αποσύρθηκε από την ενεργό πολιτική ζωή όταν υποβλήθηκε σε επείγουσα χειρουργική επέµβαση στο έντερό του, τον Ιούλιο του 2006. Τον Φεβρουάριο του 2008 παρέδωσε την εξουσία στον αδελφό του. Σύµφωνα όµως µε τον δηµοσιογράφο και συγγραφέα Νορµπέρτο Φουέντες, άλλοτε φίλο του Ραούλ Κάστρο που ήλθε σε ρήξη µε το καθεστώς µετά την εκτέλεση του στρατηγού Οτσόα και από το 1995 ζει εξόριστος στο Μαϊάµι, ο Φιντέλ είχε αρχίσει ήδη να υπονοµεύει τον αδελφό του από τον προηγούµενο Ιούλιο, όταν διέδωσε ότι ένα λόγο µε έντονο µεταρρυθµιστικό χρώµα που εκφώνησε ο τελευταίος τον είχε γράψει στην πραγµατικότητα ο πρώην υπεύθυνος ιδεολογίας του κόµµατος Κάρλος Αλντάνα. Τα επόµενα χρόνια, τα κτυπήµατα κάτω από τη µέση συνεχίστηκαν. Και σήµερα η αντιπαράθεση κορυφώνεται, µε αφορµή την απόφαση του Ραούλ να αφήσει ελεύθερους 52 πολιτικούς κρατουµένους.

Η εµφύλια διαµάχη των αδελφών Κάστρο είναι η σηµαντικότερη από την εποχή της κρίσης στον Κόλπο των Χοίρων, υποστηρίζει ο Φουέντες στην ιστοσελίδα cubaencuentro. Και ο Φιντέλ είναι καταδικασµένος να τη χάσει. Οχι µόνο επειδή είναι πια πολύ µεγάλος - στις 13 Αυγούστου κλείνει τα 84 χρόνια του. Αλλά και επειδή τα τέσσερα τελευταία χρόνια ο Ραούλ έχει σχηµατίσει µια κυβέρνηση µε δικούς του ανθρώπους, στους οποίους δεν περιλαµβάνονται µόνο βετεράνοι της επανάστασης αλλά και νέοι τεχνοκράτες. Οι τελευταίοι έκαναν εµφανή την παρουσία τους την περασµένη Κυριακή στην ολοµέλεια της Εθνοσυνέλευσης, όπου ανακοινώθηκε από τον κουβανό ηγέτη µια µίνι στροφή προς την ιδιωτική οικονοµία.

Υπάρχει βέβαια και ένα άλλο ενδεχόµενο: η αντιπαράθεση αυτή να αποτελεί ένα τέχνασµα του Ραούλ Κάστρο για να αποσείσει τις ευθύνες σε περίπτωση που αποτύχουν οι µεταρρυθµίσεις. Η επανάσταση, κάθε επανάσταση, καταλήγει πάντα να τρώει τα παιδιά της.

Το τόπλες δεν είναι πια στη µόδα

Συµβαίνει για πρώτη φορά: η εταιρεία Εres, γνωστή για τα σικ µαγιό της, ανακοίνωσε ότι πούλησε φέτος περισσότερα ολόσωµα µαγιό παρά µπικίνι.

Μπορεί να συµβαίνει και στις ελληνικές παραλίες, αν και στις πρόσφατες διακοπές µας δεν το προσέξαµε. Στη Γαλλία, πάντως, αποτελεί γεγονός αναµφισβήτητο: το τόπλες τείνει να εξαφανιστεί. Τα νεαρά κορίτσια, µάλιστα, αντιµετωπίζουν µε αποτροπιασµό και φρίκη τις «γριές» (δηλαδή τις πενηντάρες) που τολµούν να κυκλοφορήσουν στην παραλία γυµνόστηθες. Τα πολιτιστικά στερεότυπα έχουν ανατραπεί πλήρως. Και η γαλλική ιστοσελίδα Rue89 παρουσιάζει δέκα πιθανές εξηγήσεις.

1) «Επειδή δεν µε ενδιαφέρει να µαυρίσω στο στήθος». Πέρασε η εποχή που οι γυναίκες θεωρούσαν ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο ξενέρωτο από τα σηµάδια του σουτιέν στο ωραίο µαυρισµένο τους σώµα.

2) «Επειδή είναι καλύτερα να αφήνεις τη φαντασία των ανδρών να δουλεύει». Το παιχνίδι παίζεται καλύτερα όταν κρύβεις κάτι. Ο ίδιος νόµος ισχύει και για το ντεκολτέ: να δείχνεις αρκετά, αλλά όχι όλα.

3) «Επειδή φοβάµαι ότι θα πάθω καρκίνο». Ενας δερµατολόγος που ζει στο Παρίσι βεβαιώνει ότι οι πελάτισσές του έχουν λάβει το µήνυµα, πολλές µάλιστα φροντίζουν περισσότερο το στήθος τους παρά το πρόσωπό τους.

4) «Επειδή ντρέποµαι». Στα µέσα της δεκαετίας του '90, οι γυναίκες αναζητούσαν στην παραλία περισσότερο ήλιο, περισσότερη ελευθερία, περισσότερη γύµνια. Σήµερα, πολλές από αυτές θεωρούν φυσικό να ξεγυµνωθούν σ' ένα µικρό κόλπο ή µια βάρκα, όχι όµως και σε µια πολυσύχναστη πλαζ.

5) «Επειδή δεν συνδέω τον φεµινισµό µου µε το σουτιέν µου». Οταν το τόπλες πρωτοεµφανίστηκε στο ΣαινΤροπέ το 1964, αποτέλεσε σύµβολο της γυναικείας απελευθέρωσης. Από τότε, έχει κυλήσει πολύ νερό στ' αυλάκι.

6) «Επειδή έχω κάνει αισθητική στήθους και οι ουλές φαίνονται». Οι ιδιοκτήτες µιας µπουτίκ στα Ηλύσια Πεδία βεβαιώνουν ότι οι γυναίκες περνούν πολύ περισσότερο χρόνο στα δοκιµαστήρια για το πάνω µέρος του µαγιό παρά για το κάτω.

7) «Επειδή το στήθος µου είναι πολύ µεγάλο». Ο περιορισµός αυτός ίσχυε βέβαια και παλιά.

8) «Επειδή το στήθος µου είναι πολύ µικρό». Μιλώντας στο Rue89, µια γυναίκα λέει ότι για τον λόγο αυτό κάνει τόπλες µόνο όταν είναι µόνη.

9) «Επειδή σε περίπτωση που πάθω έγκαυµα, δεν θα µπορώ να φορώ σουτιέν για δύο εβδοµάδες». Και αυτό παρουσιάζει ορισµένα προβλήµατα.

10) «Επειδή στη χώρα µου απαγορεύεται να εµφανιστώ γυµνόστηθη στην παραλία». Στο Μαρόκο, ας πούµε, µπορεί οι ισλαµιστές να σε κάψουν ζωντανή. Ας µη νοµίζουµε όµως ότι η συζήτηση αυτή περιορίζεται στις «καθυστερηµένες» χώρες: Αυστραλός ήταν ο βουλευτής που πριν από δύο χρόνια κατέθεσε πρόταση να απαγορευτεί το τόπλες.

Η Σονγκ-χέε είναι αισιόδοξη

Το να διαβάζεις στην παραλία ένα κείµενο για τη Βόρεια Κορέα είναι οµολογουµένως λίγο διεστραµµένο. Επιτρέπει όµως και χρήσιµες συγκρίσεις.

Την ώρα που περιµένεις να δράσει το αντηλιακό για να παίξεις ρακέτες, διαβάζεις, για παράδειγµα, την ιστορία της 17χρονης Σονγκ-χέε (πρόκειται φυσικά για ψευδώνυµο) που αυτοµόλησε τον περασµένο Φεβρουάριο στην Κίνα κολυµπώντας µε µια φίλη της στον παγωµένο ποταµό Τουµέν. Το µόνο που πήρε µαζί της ήταν το ΜΡ3 της όπου έχει γράψει κινέζικη ποπ µουσική. Αλλά της λείπει η οικογένειά της, το µετάνιωσε που δεν πήρε και µια φωτογραφία των γονιών της και του µικρότερου αδελφού της, έφυγε όµως τόσο γρήγορα, δεν τους είπε καν γεια, ήταν µοναδική ευκαιρία, κανονικά δεν θα τολµούσε να διασχίσει τα σύνορα γιατί οι κινέζοι αστυνοµικοί είναι παντού και θα την έστελναν πίσω, όπου η τιµωρία είναι το στρατόπεδο συγκέντρωσης, αλλά η φίλη της είχε ένα συγγενή στην Κίνα, και γνωστούς που ήξεραν τα µυστικά περάσµατα.

Οπως είπε στη δηµοσιογράφο του «Νιου Γιόρκερ», τον πρώτο ξένο που συναντούσε στη ζωή της, η Σονγκ-χεε ζούσε καλύτερα από τους περισσότερους Βορειοκορεάτες. Η µητέρα της πουλούσε κάλτσες στην αγορά κι ο πατέρας της δούλευε στα ορυχεία, όπως οι περισσότεροι άνδρες στην πόλη της, το Μουσάν. Καλλιεργούσαν και λαχανικά σ' ένα µικρό χωράφι, κάτι παράνοµο αλλά πολύ διαδεδοµένο στη χώρα. Ετσι η οικογένεια είχε το προνόµιο να τρώει συχνά λευκό ρύζι, ενώ οι γείτονες έτρωγαν µόνο καλαµπόκι. Μια-δυο φορές τον µήνα, η Σονγκ-χέε συνόδευε το ρύζι της µ' ένα τηγανητό αυγό. Καµιά φορά πήγαινε και στην αγορά για να πάρει µια µπανάνα, το αγαπηµένο της φρούτο. Αλλά η υποτίµηση του γιον, τον περασµένο Νοέµβριο, τους τσάκισε. Εχασαν ό,τι είχαν, όπως και η συντριπτική πλειονότητα των συµπατριωτών τους. Πολλοί αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν, άλλοι κατέφυγαν στο νοσοκοµείο µε έµφραγµα, ενώ υπήρξαν κι εκείνοι που προτίµησαν να πετάξουν τα παλιά χαρτονοµίσµατα στη θάλασσα ή να τα κάψουν, παρά να τα δώσουν στο κράτος για να πάρουν ψίχουλα. Κάποιος µάλιστα έκαψε έτσι και το πορτρέτο του Κιµ Ιλ-σουνγκ (που υπάρχει σε ορισµένα χαρτονοµίσµατα), µε αποτέλεσµα να εκτελεστεί.

Παλιότερα, οι περισσότεροι Βορειοκορεάτες που αυτοµολούσαν ήταν άνδρες. Σήµερα είναι γυναίκες: βρίσκουν πιο εύκολα δουλειά στην κινεζική ύπαιθρο, ενώ υπάρχει και µεγάλη ζήτηση γι' αυτές από τη βιοµηχανία του σεξ. Η τελευταία µόδα είναι να κάνουν «ζωντανά» στριπτίζ µέσω Ιντερνετ σε νοτιοκορεάτες άνδρες. Η Σονγκ-χέε δεν έχει φτάσει πάντως ακόµη σ' αυτό το σηµείο. Και ελπίζει τα πράγµατα σύντοµα να αλλάξουν, ο Κιµ Γιονγκ-ιλ είναι άρρωστος, ο µικρότερος γιος του που ετοιµάζεται να τον διαδεχθεί είναι ανίκανος και βλάκας, ο κόσµος πεινάει, η κατάρρευση του καθεστώτος ίσως να γίνει σύντοµα, και απότοµα.