Εκτός ελέγχου

Φτώχεια, πόλεμος μεταξύ των Μαφιών, ισλαμιστική τρομοκρατία: το Κρεμλίνο έχει χάσει τον έλεγχο του Βόρειου Καυκάσου. Και την πληρώνουν, όπως πάντα, οι άμαχοι.

Ας αρχίσουμε με τις «μαύρες χήρες», που έδωσαν πάλι τίτλο χθες σε όλες τις εφημερίδες του κόσμου. Για τον γάλλο συγγραφέα και φιλόσοφο Μαρέκ Αλτέρ, που γνωρίζει καλά την Τσετσενία, πρόκειται για νέες γυναίκες- οι περισσότερες απ΄ αυτές είναι 15 ώς 19 ετών- που είτε έχουν πουληθεί από τους γονείς τους είτε έχουν πέσει θύματα απαγωγής, όπως συνέβαινε στην Καμπότζη του Πολ Ποτ. Γυναίκες υποταγμένες - άλλωστε η ίδια η λέξη «μουσουλμάνος» σημαίνει υποταγμένος- που γίνονται εύκολα κρέας για τα κανόνια. Γυναίκες που δεν είναι κατ΄ ανάγκη Τσετσένες. Μπορεί να κατάγονται από την Υεμένη, τη Σαουδική Αραβία ή το Αφγανιστάν, αυτό υπαινίχθηκε άλλωστε χθες και ο ρώσος υπουργός Εξωτερικών. Στις χώρες αυτές, η Αλ Κάιντα προετοιμάζει καμικάζι που θα δράσουν ύστερα από ένα, τρία ή και πέντε χρόνια.

Αλλά ο ισλαμιστικός εξτρεμισμός δεν είναι η μοναδική παράμετρος του κύματος του τρόμου. Όπως επισημαίνει η Πιλάρ Μπονέτ στην Ελ Παΐς, στον Καύκασο υπάρχουν τεράστια κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Σε ορισμένες περιοχές, ο μισός πληθυσμός είναι άνεργος. Οι κάτοικοι της Ινγκουσετίας, της Τσετσενίας ή του Νταγκεστάν ζουν καθημερινά με τον φόβο ότι θα εμπλακούν σε κάποιο από τα δίκτυα βίας που μαστίζει την περιοχή: αστυνομικοί εναντίον εξτρεμιστών και αντιστρόφως, αστυνομικοί εναντίον αθώων τους οποίους εκλαμβάνουν για εξτρεμιστές, πράκτορες των ομοσπονδιακών οργανώσεων ασφαλείας εναντίον ντόπιων υπόπτων, εκπρόσωποι του «καθαρού» Ισλάμ εναντίον των υπερασπιστών του παραδοσιακού Ισλάμ, ξεκαθαρίσματα λογαριασμών ανάμεσα σε μαφιόζους. Και οι νεκροί αυξάνονται συνεχώς. Το 2009 σκοτώθηκαν 1.263 άνθρωποι (στρατιώτες, αστυνομικοί και άμαχοι) σε 786 επιθέσεις, έναντι 914 που έχασαν τη ζωή τους τον προηγούμενο χρόνο.

Δύσκολα μπορεί να υποστηρίξει έτσι το Κρεμλίνο ότι ελέγχει έστω και μερικώς αυτή την πυριτιδαποθήκη. Οι παραστρατιωτικές οργανώσεις του τσετσένου προέδρου Ραμζάν Καντίροφ μπορεί να εμποδίζουν τους τρομοκράτες να δράσουν στην Τσετσενία, αλλά αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μεταφέρονται οι δραστηριότητές τους σε πιο ευάλωτους τόπους, όπως είναι το μετρό της Μόσχας. Η μάχη του Κρεμλίνου κατά της τρομοκρατίας είναι για τα μάτια, ο χαρακτήρας της είναι εντελώς προπαγανδιστικός, λέει στη Ρεπούμπλικα ο Έντουαρντ Λιμόνοφ, διαφωνών την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης και δηλωμένος σήμερα αντίπαλος του Πούτιν. Όσες μεταρρυθμίσεις έγιναν στις μυστικές υπηρεσίες είχαν ως μοναδικό στόχο την πολιτική αντιπολίτευση. Ιδρύθηκε μια υπηρεσία «Τ» και μια υπηρεσία «Ε», που αντί να αναζητούν τους τρομοκράτες κατασκοπεύουν τους αντιπάλους του καθεστώτος. Την ίδια ώρα, στέλνονται τα τανκς στην Ινγκουσετία ή το Νταγκεστάν για να γκρεμίσουν μερικά σπίτια, να σκοτώσουν κανέναν ισλαμιστή και να εξασφαλίσουν μια περίοπτη θέση στις βραδινές ειδήσεις...

Μια άδικη ανάκαμψη

«Ο Ομπάμα και ο Μπράουν λένε πως επιδιώκουν μια πιο δίκαιη κοινωνία. Αποτελεί, λοιπόν, τραγική ειρωνεία ότι ηγούνται της πιο άδικης ανάκαμψης στη σύγχρονη οικονομική ιστορία» (Τζαβάλ Ζόσι, αναλυτής της βρετανικής RΑΒ Capital).

Ας δούμε τους αριθμούς. Το τελευταίο εννεάμηνο, το εθνικό εισόδημα στις Ηνωμένες Πολιτείες αυξήθηκε κατά 200 δισεκατομμύρια δολάρια. Αλλά ο αριθμός αυτός είναι παραπλανητικός, αφού τα κέρδη των επιχειρήσεων αυξήθηκαν κατά 280 δισ. ενώ οι μισθοί μειώθηκαν κατά 90 δισ. Την ίδια περίοδο, το εθνικό εισόδημα στη Βρετανία- όπου η ανάκαμψη είναι πιο αργή- αυξήθηκε κατά 27 δισ. λίρες, με τη μερίδα του λέοντος (24 δισ.) να αντιστοιχεί στα κέρδη και ένα πολύ μικρότερο ποσό (2 δισ.) στους μισθούς. «Είναι πρωτοφανές τα κέρδη των επιχειρήσεων να αυξάνονται πιο γρήγορα από τους μισθούς σε απόλυτους αριθμούς», σημειώνει ο Ζόσι.

Κατόπιν αυτών, ο οικονομικός συντάκτης της Γκάρντιαν Λάρι Ελιοτ ανακεφαλαιώνει με τον εξής τρόπο την πραγματική ιστορία του κραχ και των όσων ακολούθησαν. Στα πρώτα χρόνια αυτής της δεκαετίας, η Γουόλ Στριτ και το Σίτι απέκτησαν μεγάλη δύναμη και ακόμη μεγαλύτερη αλαζονεία. Οι παραχωρήσεις που απέσπασαν από τις κυβερνήσεις ήταν πρωτοφανείς. Υστερα ήλθε η κρίση. Οι τραπεζίτες έκλεισαν τους υπολογιστές και απέσυραν τα κεφάλαιά τους, με αποτέλεσμα οι πιστωτικές αγορές να στεγνώσουν. Το φθινόπωρο του 2008, όταν δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι καμιά δυτική τράπεζα δεν ήταν ασφαλής, οι κυβερνήσεις αποφάσισαν να διοχετεύσουν δημόσιο χρήμα και να δώσουν άτοκα δάνεια για να σώσουν τους αλαζόνες και τους ανίκανους. Γρήγορα οι τράπεζες επέστρεψαν στα κέρδηκαι στα υπέρογκα μπόνους.

Και το χειρότερο δεν έχει έλθει ακόμη. Τα πακέτα ανάκαμψης δεν είναι δωρεάν και η μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων θα γίνει στην πλάτη κυρίως των μισθωτών, με απολύσεις και μείωση ή, στην καλύτερη περίπτωση, πάγωμα των εισοδημάτων τους. Η Ελλάδα αποτελεί ασφαλώς ιδιαίτερη περίπτωση, αλλά τα πράγματα δεν είναι πολύ καλύτερα σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία ή η Βρετανία. Να περιμένουμε, έτσι, μια έκρηξη οργής; Ο αρθρογράφος της Γκάρντιαν δεν βλέπει τέτοια σημάδια στη χώρα του. Γίνονται βέβαια απεργίες στην Βritish Αirways, υπάρχει αναταραχή στους σιδηροδρόμους, αλλά τίποτα δεν θυμίζει το 1979, όταν είχαν χαθεί 30 εκατομμύρια ημέρες εργασίας λόγω των απεργιών. Η εξήγηση είναι μάλλον προφανής: η αποβιομηχάνιση, η παγκοσμιοποίηση και οι δρακόντειοι εργατικοί νόμοι έχουν γείρει την πλάστιγγα υπέρ των εργοδοτών και έχουν μειώσει δραστικά την αποτελεσματικότητα των απεργιακών κινητοποιήσεων. Αυτό που κυριαρχεί είναι ο τρόμος της ανεργίας.

Για να το πούμε με άλλα λόγια, κι ας στενοχωρήσουμε τον σύντροφο Αλέξη: η αντίσταση στη Θάτσερ- όπως άλλωστε και η ίδια η Θάτσερ- δεν μπορεί να επαναληφθεί παρά μονάχα ως φάρσα.

Δημοκρατική νομιμότητα

«Το πρόβλημα με τους διεθνείς θεσμούς είναι ότι πρέπει όλοι μας να μάθουμε να διοικούμαστε από ξένους».

Η φράση αυτή δεν ανήκει σε κάποιον σύγχρονο φανατικό ευρωπαϊστή, αλλά σ΄ έναν ισπανικής καταγωγής αμερικανό φιλόσοφο και ποιητή που έζησε στο δεύτερο μισό του 19ου και το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, τον Τζορτζ Σανταγιάνα. Ένας σπουδαίος συμπατριώτης του, ο Φερνάντο Σαμπατέρ, θέτει το ζήτημα με παρόμοιο τρόπο. «Η διακυβέρνηση σε παγκόσμια κλίμακα αποτελεί τη μεγάλη πολιτική πρόκληση του 21ου αιώνα», λέει σε συνέντευξή του στο περιοδικό Λ΄ Εσπρέσσο. «Τα κράτη πρέπει να υπόκεινται στη δικαιοδοσία μιας υπερεθνικής κυβέρνησης».

Τέτοιες κουβέντες αποτελούν βέβαια ανάθεμα για όσους ξεσπαθώνουν κατά των «γραφειοκρατών»- της Ευρώπης, των Βρυξελλών ή, ακόμη καλύτερα, των «ισχυρών»- που θέλουν να έχουν λόγο στη διαχείριση της καθημερινότητάς μας. Η παγκοσμιοποίηση, παρατηρεί ο Σαμπατέρ, έχει περιέργως ενισχύσει τους εθνικισμούς, καθώς δίπλα σ΄ αυτόν που βλέπει την αλληλοσύνδεση των πραγμάτων και καταλαβαίνει ότι είναι αδύνατο να δοθούν τοπικές λύσεις στα παγκόσμια προβλήματα υπάρχει εκείνος που φοβάται αυτήν την αλληλοσύνδεση και οχυρώνεται στην κοινότητα. Το κακό είναι ότι οι πολιτικοί προσπαθούν να κερδίσουν τις εκλογές εξυπηρετώντας τα συμφέροντα αυτής της κοινότητας, ακόμη κι αν είναι αντίθετα προς τα συμφέροντα της χώρας και του πλανήτη. Στα τελευταία του βιβλία, ο Τζον Γκαλμπρέιθ έγραφε ότι όλες οι σύγχρονες δημοκρατίες ζουν με τον μόνιμο φόβο της επιρροής των αδαών. Για πολλούς πολιτικούς, όμως, οι αδαείς και οι απαίδευτοι αποτελούν τη δεξαμενή των ψήφων τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Μπερλουσκόνι.

Ας ξεχάσουμε την εθνική ταυτότητα και ας μιλήσουμε καλύτερα για τη δημοκρατική νομιμότητα: αυτήν την έκκληση κάνει ο 62χρονος Σαμπατέρ, που με το νεοσύστατο κόμμα του «Ένωση, Πρόοδος και Δημοκρατία» αποτελεί την κριτική συνείδηση του ισπανικού Σοσιαλιστικού Κόμματος. Η ταυτότητα των ευρωπαϊκών χωρών είναι η δημοκρατική νομιμότητα. Ο καθένας από μας είναι χριστιανός, μουσουλμάνος, άθεος, αφοσιωμένος στην τέχνη ή ο,τιδήποτε άλλο. Κι ο καθένας ζει την προσωπική του περιπέτεια με την οποία κτίζει την ταυτότητά του. Αυτό που έχει σημασία είναι πώς συμβιώνουν όλες αυτές οι διαφορετικές ταυτότητες. Η πραγματική δημοκρατική ταυτότητα είναι ο σεβασμός των δικαιωμάτων που εγγυώνται τη λειτουργία των θεσμών. Κι όταν η ταυτότητα του ατόμου συγκρούεται με αυτήν τη δημοκρατική ταυτότητα, το κράτος έχει υποχρέωση να παρέμβει. Πριν από μερικά χρόνια, οι φεμινίστριες πήγαν στα δικαστήρια έναν ιμάμη που υποστήριζε ότι σε μερικές περιπτώσεις το Κοράνι δικαιολογεί τον ξυλοδαρμό των γυναικών από τους άνδρες τους. Κι ο δικαστής ζήτησε να του φέρουν διάφορες μεταφράσεις του Κορανίου για να διαπιστώσει αν πράγματι αναφέρεται κάτι τέτοιο! Ανήκουστα πράγματα για μια δημοκρατία. Και η Βίβλος μιλά για λιθοβολισμό των γυναικών που καταδικάζονται για μοιχεία, αλλά όποιος αποπειραθεί κάτι τέτοιο θα πάει φυλακή.

Ο εξανθρωπισμός του στρατού

Η καλύτερη από τις τρεις, κατά τη γνώμη μας, είναι το Βαλς με τον Μπασίρ. Ο Λίβανος είναι μια αρκετά κουραστική ταινία, καθώς το μεγαλύτερο μέρος της δράσης εκτυλίσσεται στο εσωτερικό ενός τανκ, ενώ το πολυβραβευμένο Ηurt Locker είναι τόσο μονόπλευρο που δεν σε αφήνει να απολαύσεις τη σκηνοθετική προσέγγιση της Κάθριν Μπίγκελοου. Οι τρεις αυτές ταινίες, όμως, έχουν ένα κοινό σημείο: «εξανθρωπίζουν» τους στρατιώτες και αποφεύγουν να θέσουν ερωτήματα για τον ρόλο που παίζουν στα συγκεκριμένα μέτωπα.

Ο Λίβανος, για παράδειγμα, παρουσιάζει τέσσερις άπειρους και μπερδεμένους ισραηλινούς στρατιώτες σε ένα άρμα μάχης, με την αποστολή να «καθαρίσουν» μια λιβανική πόλη η οποία έχει βομβαρδιστεί από την ισραηλινή αεροπορία. Ο σκηνοθέτης Σάμουελ Μαόζ έσπευσε να διευκρινίσει ότι η ταινία του δεν συνιστά καταδίκη της πολιτικής της χώρας του αλλά μια προσωπική εκδοχή της εμπειρίας του από τον πόλεμο. «Κακώς ονόμασα έτσι την ταινία μου αφού ο πόλεμος στον Λίβανο δεν ήταν διαφορετικός από έναν οποιονδήποτε άλλο πόλεμο», τόνισε. Καλό αντιπολεμικό μάθημα, αλλά σχεδόν αθωώνει το Ισραήλ.

Την ίδια λειτουργία επιτελούν και τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης, παρατηρεί ο σλοβένος φιλόσοφος Σλαβόι Ζίζεκ σε άρθρο του που δημοσιεύθηκε στην Ελ Παΐς. Τον Ιανουάριο του 2003, με αφορμή την έρευνα Ισραηλινών στρατιωτών σε ένα παλαιστινιακό σπίτι, διαβάσαμε ότι η γυναίκα φώναξε την κόρη της με το όνομά της για να την καθησυχάσει. Έκπληκτος, ο ισραηλινός στρατιώτης είπε ότι το ίδιο όνομα έχει και η δική του κόρη. Έβγαλε μάλιστα από το σακίδιό του μια φωτογραφία της και την έδειξε στην παλαιστίνια μάνα. Εκεί τελειώνει το επεισόδιο. Η μάνα δεν ρωτά τον στρατιώτη, όπως θα ήταν το φυσιολογικό, για ποιο λόγο, αφού είναι εξίσου ευαίσθητος με εκείνη, δείχνει τόσο μεγάλη σκληρότητα στο πεδίο της μάχης.

Στο Ηurt Locker, πάλι, οι αμερικανοί στρατιώτες εμφανίζονται να διακινδυνεύουν καθημερινά τη ζωή τους στο Ιράκ για να απενεργοποιήσουν βόμβες που θα σκότωναν αμάχους. Γι΄ αυτούς, πάνω απ΄ όλα βρίσκεται η ανθρώπινη ζωή, είτε είναι αμερικανική είτε ιρακινή. Πολλοί θεώρησαν θετικό ότι μια τόσο σεμνή παραγωγή, που σε πολλές χώρες δεν είχε καν εξασφαλίσει τη διανομή της, νίκησε στα Όσκαρ μια υπερπαραγωγή όπως το Άβαταρ. Αλλά ο Ζίζεκ διαφωνεί. Η ταινία του Κάμερον παίρνει θέση: περιγράφοντας τον αμερικανικό στρατό ως μια καταστρεπτική δύναμη στην υπηρεσία μεγάλων βιομηχανικών συμφερόντων, στρατεύεται στο πλευρό εκείνων που αντιτίθενται στο παγκόσμιο βιομηχανοστρατιωτικό σύμπλεγμα. Η πρώην σύζυγός του, αντίθετα, «στρογγυλεύει» την πραγματικότητα ώστε να την προσαρμόσει στις κυρίαρχες απόψεις περί των ανθρωπιστικών επεμβάσεων και του μιλιταριστικού πασιφισμού. Διαλέγετε και παίρνετε.

Το αύριο που τραγουδά

«Ακόμη κι αυτή τη νύχτα, εξακολουθώ να πιστεύω ότι ο κομμουνισμός είναι η νιότη του κόσμου και ότι προετοιμάζει το αύριο που τραγουδά».

Αυτή ήταν η τελευταία φράση που εκστόμισε ο Γάλλος κομμουνιστής βουλευτής Γκαμπριέλ Περί την παραμονή της εκτέλεσής του από τους ναζί, το 1941. Το «αύριο που τραγουδά» έμεινε στην Ιστορία: αποτέλεσε τον τίτλο της βιογραφίας του Περί, που κυκλοφόρησε έξι χρόνια μετά τον θάνατό του, έγινε ταινία το 1985 από τον Ζακ Φενστέν, ενώ την περιέλαβε και ο Νίκος Μπελογιάννης στον λόγο που εκφώνησε το 1948 για τα εβδομηκοστά γενέθλια του Στάλιν. Κεντρική θέση θα έχει αυτή η φράση και στο φόρουμ που οργανώνει η Λιμπερασιόν σήμερα και αύριο στη Ρεν με τίτλο «Η ευτυχία, μια καινούργια ιδέα!». Κι όλα αυτά, για μια προφητεία που όχι μόνο διαψεύστηκε, αλλά βάφτηκε με αίμα ξανά και ξανά...

Στην καταθλιπτική μας κοινωνία, γράφει στη γαλλική εφημερίδα η ιστορικός και ψυχαναλύτρια Ελιζαμπέτ Ρουντινέσκο, η πολιτική έχει αντικατασταθεί από την αξιολόγηση, η επιθυμία από τον ηδονισμό, το υποσυνείδητο από τους νευρώνες και η ιδέα της οικουμενικότητας από το κλείσιμο στον εαυτό μας. Προσπάθησαν να ρίξουν στα σκουπίδια τον Μάη του ΄68 και να ισχυριστούν ότι οι άνθρωποι θα ήταν πιο χαρούμενοι σ΄ έναν κόσμο που κυριαρχείται από την κερδοσκοπία και έναν υγιεινισμό ο οποίος θεωρεί παθολογία κάθε φυσιολογική συμπεριφορά: το να πίνεις ένα ποτήρι κρασί ισοδυναμεί με αλκοολισμό, το να σου αρέσει να σερφάρεις αποτελεί εθισμό, το να σκέφτεσαι την επανάσταση είναι μια αιματηρή πράξη. Όποιος τολμά να εξεγείρεται πρέπει να σπεύδει να πάρει μερικά χαπάκια για να πάψει να ονειρεύεται ένα «αύριο που τραγουδά». Μην επιθυμείτε πια, μη σκέφτεστε πια, να είστε ρεαλιστές.

Δεν αρκεί βέβαια να διακηρύσσει κανείς την επιστροφή του «αύριο που τραγουδά», συνεχίζει η Ρουντινέσκο. Αυτό το αύριο πρέπει να αποτελεί πηγή ευτυχίας. Ξέρουμε πια καλά ότι από το 1789 κι ύστερα, καμιά επανάσταση δεν κατόρθωσε να συμφιλιώσει την ελευθερία και την ισότητα. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που, από τη Σοβιετική Ένωση ώς την Κίνα, είδαμε την αποτυχία του υπαρκτού σοσιαλισμού και τη μεταμόρφωση των επαναστατικών ιδανικών στο αντίθετό τους. Να σημαίνει όμως αυτό ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε τα επαναστατικά ιδανικά; Όχι βέβαια. Σ΄ όλο τον κόσμο γεννιούνται σήμερα καινούργιες ελπίδες. Για να εκπληρωθούν αυτές οι ελπίδες, δύο δρόμοι υπάρχουν. Είτε να αναπαράγουμε το μοντέλο της κατευθυνόμενης οικονομίας, κάτι που θα οδηγούσε και πάλι σε ένα εγκληματικό αδιέξοδο, είτε να εμπνευστούμε από τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης. «Η Επανάσταση είναι ένα σύνολο», έλεγε ο Κλεμανσώ. Αν πιστεύουμε σ΄ ένα σχέδιο αλλαγής που θα σέβεται τις θεμελιώδεις ελευθερίες και θα επιτρέπει την καταπολέμηση της άγνοιας και του σκοταδισμού, καταλήγει η Γαλλίδα φιλόσοφος, καλό είναι να θυμόμαστε αυτή τη φράση.

Τουλάχιστον τον αγαπά πάντα η Κάρλα

Η στήλη δεν διακρίνεται για τη συμπάθειά της προς τον Νικολά Σαρκοζί. Αυτή τη φορά, όμως, πρέπει να του αναγνωριστούν ορισμένα ελαφρυντικά.

«Το πρόβλημα του Γάλλου προέδρου είναι θεμελιώδες: δεν έχει δώσει αποτελέσματα. Βρίσκεται σε μια αιώνια προεκλογική εκστρατεία, αναλαμβάνοντας συνεχώς νέες πρωτοβουλίες και προσπαθώντας να βρίσκεται στην πρώτη σελίδα. Η Γαλλία θέλει όμως έναν πρόεδρο έξω και πάνω από την οχλαγωγία. Ο Ντε Γκωλ έκανε τη Γαλλία μια σύγχρονη, ισχυρή χώρα. Ο Μιτεράν την έκανε έναν βασικό ευρωπαϊκό παίκτη. Ο Σαρκοζί είναι ένας απλός πολιτικός σε μια χώρα πεινασμένη για έναν ηγέτη».

Αυτά έγραψε πρόσφατα ο βουλευτής του Εργατικού Κόμματος και πρώην υπουργός Ευρώπης Ντένις ΜακΣέιν στο περιοδικό Νιούζγουικ. Και σε έναν μεγάλο βαθμό έχει δίκιο. Η αλαζονεία του Σαρκοζί έχει εξοργίσει τους Γάλλους. Η ατολμία του έχει οδηγήσει τη Γαλλία να έχει το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν χρέος στην Ευρώπη, μεγαλύτερο κι από εκείνο της Ελλάδας! Όπως επισημαίνει όμως ο Σάιμον Τάινταλ στην Γκάρντιαν, αυτό που ξεχνούν οι αριστεροί επικριτές του είναι ότι τα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει- και για τα οποία τιμωρήθηκε στις κάλπες- δεν διαφέρουν πολύ από εκείνα που αντιμετωπίζουν σήμερα όλοι οι αρχηγοί κυβερνήσεων, όποια ιδεολογία κι αν υπηρετούν. Το σημαντικότερο είναι φυσικά η οικονομική κρίση και οι επιπτώσεις της. Ένα άλλο μεγάλο πρόβλημα, το οποίο εκμεταλλεύεται η ακροδεξιά για να αυξήσει την επιρροή της, είναι η μετανάστευση. Και το κερασάκι στην τούρτα είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων προς τους πολιτικούς τους και τα πολιτικά τους συστήματα. Οι μισοί Γάλλοι δεν έκαναν τον κόπο να ψηφίσουν σ΄ αυτές τις εκλογές.

Τι λύσεις θα δώσει η Ευρώπη σ΄ αυτά τα προβλήματα: «αριστερές» ή «δεξιές»; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό προϋποθέτει ότι υπάρχει ένας προβληματισμός σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ότι γίνεται μια ζύμωση, ότι αναζητούνται κάποιες οικουμενικές απαντήσεις. Τίποτα όμως δεν είναι λιγότερο σίγουρο απ΄ αυτό, όπως αποδεικνύει και η σύγχυση γύρω από την αντιμετώπιση του «ελληνικού προβλήματος». Στην περίπτωση της Γαλλίας, πάντως, ο Σαρκοζί μάλλον ετοιμάζει μια στροφή προς τα δεξιά. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, έχει συμπεράνει ότι το αριστερό του άνοιγμα δεν απέδωσε καρπούς και σκέπτεται να απομακρύνει από την κυβέρνηση τους ανθρώπους που προέρχονται από την Αριστερά, όπως είναι ο υπουργός Εξωτερικών Μπερνάρ Κουσνέρ και ο υπουργός Εθνικής Ταυτότητας Ερίκ Μπεσόν. Μία αξία παραμένει σταθερή, κι ας ξεγελάστηκαν κάποια στιγμή ορισμένοι συνάδελφοι στην Ελλάδα και το εξωτερικό: η Κάρλα. Το βεβαιώνει ο άνθρωπος στο σπίτι του οποίου γνωρίστηκε το προεδρικό ζεύγος: ο Ζακ Σεγκελά. «Μίλησα μαζί τους πριν από μερικές μέρες», λέει στην Κοριέρε ντέλα Σέρα. «Ποτέ δεν αγαπιόνταν περισσότερο. Και ποτέ οι Γάλλοι δεν αγαπούσαν περισσότερο την Κάρλα. Η γυναίκα αυτή παραμένει το μεγαλύτερο όπλο του προέδρου».

Αλληλεγγύη ίσον σοσιαλισμός

Ακόμη κι ο Κρούγκμαν αναρωτιέται: προς τι όλο αυτό το μίσος;Πώς έφτασε ένας βουλευτής να αποκαλεί έναν άλλο «δολοφόνο μωρών»; Γιατί το σύνθημα «περίθαλψη για όλους» προκαλεί τέτοια κατακραυγή;

Επειδή ολόκληρη η ιστορία της Αμερικής είναι σημαδεμένη από την καχυποψία απέναντι στην κυβέρνηση, λέει στη Λιμπερασιόν ο Τζέφρι Λέβι, διευθυντής του Τrust for Αmerica΄s Ηealth, μιας οργάνωσης που υποστήριξε από την αρχή τη μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας. Επειδή η έννοια της αλληλεγγύης δεν έχει στις Ηνωμένες Πολιτείες την ίδια αξία που έχει στην Ευρώπη: εκεί, η λέξη «αλληλεγγύη» παραπέμπει κατευθείαν στον «σοσιαλισμό». Επειδή οι περισσότεροι Αμερικανοί έχουν ήδη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και αδιαφορούν πλήρως για τους υπόλοιπους. Αυτό που δεν ξέρουν, βέβαια, είναι ότι ουσιαστικά πληρώνουν και για εκείνους, αφού οι ανασφάλιστοι συχνά δεν έχουν άλλη επιλογή από το να καταφεύγουν στα επείγοντα περιστατικά.

Η αντίδραση της αμερικανικής κοινωνίας σε αυτή τη μεταρρύθμιση είναι συχνά σχιζοφρενική, τονίζει ο Λέβι. Τα προγράμματα Μedicare και Μedicaid, για παράδειγμα, ήδη καλύπτουν τους συνταξιούχους και τους πολύ φτωχούς. Η απλούστερη λύση θα ήταν λοιπόν να επεκταθούν σε όσους το επιθυμούν. Αλλά οι ίδιοι Ρεπουμπλικανοί που υπερασπίζονται σήμερα το Μedicare σπεύδουν να μιλήσουν για σοσιαλισμό μόλις γίνει νύξη για επέκτασή του. Σε ό,τι αφορά το Μedicaid, δεν αρκεί να είσαι φτωχός για να σε καλύπτει. Πρέπει να πληροίς και ορισμένες άλλες προϋποθέσεις, όπως το να είσαι γονέας ή να έχεις μια σωματική αναπηρία. Ένας φτωχός και άτεκνος φορέας του ΑΙDS, για παράδειγμα, δεν έχει ασφάλιση... Όλα αυτά θα αλλάξουν με το νέο σύστημα, το οποίο θα δώσει επίσης έμφαση στην πρόληψη. Ειδική μέριμνα λαμβάνεται έτσι για την αποτροπή της παιδικής παχυσαρκίας. Αυτονόητα πράγματα δηλαδή για ένα ανεπτυγμένο κράτος της Δύσης. Λογικό είναι λοιπόν οι περισσότεροι Αμερικανοί να συμφωνούν με τις επιμέρους διατάξεις αυτού του νομοσχεδίου. Όταν όμως καλούνται να κρίνουν συνολικά τη μεταρρύθμιση, οι περισσότεροι δηλώνουν αντίθετοι!

Όπως αναγνώρισε βέβαια ο Ομπάμα, η μεταρρύθμιση δεν λύνει όλα τα προβλήματα. Παραμένουν ακόμη αρκετοί ανασφάλιστοι, όπως οι παράνομοι μετανάστες. Οι κανόνες χρηματοδότησης του συστήματος δεν αλλάζουν: όσο περισσότερες εξετάσεις κάνει ένας γιατρός, όσο περισσότερα φάρμακα γράφει, τόσο περισσότερα κερδίζει. Οι τιμές των φαρμάκων δεν είναι ενιαίες. Στην περίπτωση του Μedicare τις καθορίζει η κυβέρνηση. Στην περίπτωση του Μedicaid οι πολιτείες, με αποτέλεσμα οι τιμές να είναι πολύ μικρότερες. Έτσι εξηγείται και ότι πολλοί γιατροί δεν θέλουν να έχουν τους φτωχούς για πελάτες τους.

Για να πετύχει την ψήφιση του νομοσχεδίου, ο Ομπάμα έκανε αρκετούς συμβιβασμούς: με τα λόμπι της υγείας, με τα νοσοκομεία, με τα φαρμακευτικά εργαστήρια, με τους πολέμιους των αμβλώσεων. Αλλά αυτό δεν μειώνει τον επαναστατικό χαρακτήρα της μεταρρύθμισης. Η πολιτική, ως γνωστόν, είναι η τέχνη του εφικτού.

Γνωρίζουν οι δικαστές διαλεκτική;

Γνωρίσαμε το Ομοσπονδιακό Συνταγματικό Δικαστήριο της Καρλσρούης από τις αποφάσεις του υπέρ του Χριστοφοράκου. Αλλά οι Γερμανοί δικαστές ασχολούνται και μ΄ άλλα ζητήματα.

Πριν από δώδεκα χρόνια, τρεις καθηγητές οικονομικών και ένας γνωστός δικηγόρος- όλοι τους αντίπαλοι της ευρωπαϊκής ενοποίησης- προσέφυγαν στο Δικαστήριο κατά της απόφασης της χώρας τους να εγκαταλείψει το μάρκο και να υιοθετήσει το ευρώ. Το επιχείρημά τους ήταν ότι ο πληθωρισμός που ενδεχομένως θα συνόδευε το νέο νόμισμα θα έθετε σε κίνδυνο τα ιδιοκτησιακά τους δικαιώματα, τα οποία εγγυάται το Σύνταγμα. Η προσφυγή τους απορρίφθηκε. Αλλά οι δικαστές συνέδεσαν ευθέως στην ετυμηγορία τους την εγκατάλειψη του εθνικού νομίσματος με την ανάγκη να εξασφαλιστεί πάση θυσία η σταθερότητα του διαδόχου του.

Τα τελευταία δεκαεπτά χρόνια, το Συνταγματικό Δικαστήριο έχει λάβει διάφορες αποφάσεις που αφορούν τη σχέση της Γερμανίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ποτέ δεν έχει χαρακτηρίσει κάποια κυβερνητική απόφαση αντισυνταγματική. Εκ των πραγμάτων, όμως, η Καρλσρούη περιορίζει τα περιθώρια του Βερολίνου. Η Άνγκελα Μέρκελ το γνωρίζει. Γνωρίζει ότι οι καθηγητές και ο δικηγόρος μπορεί να προσφύγουν ξανά στο Δικαστήριο, αυτή τη φορά για το ενδεχόμενο να δοθεί οικονομική βοήθεια στην Ελλάδα. Και γνωρίζει επίσης ότι τυχόν δικαίωσή τους θα αποτελέσει κόλαφο για την ίδια και την κυβέρνησή της.

Όπως γράφει ο ανταποκριτής των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς στο Βερολίνο, είναι πιθανό η Γερμανίδα καγκελάριος να χρησιμοποιεί το φόβητρο του Συνταγματικού Δικαστηρίου ως δικαιολογία για να αποφύγει μια απόφαση που θα ενοχλούσε τους ψηφοφόρους της- ενόψει μάλιστα και των κρίσιμων εκλογών του Μαΐου στη Βόρεια ΡηνανίαΒεστφαλία, όπου απειλείται η πλειοψηφία του κυβερνητικού συνασπισμού στη Γερουσία. Ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, για παράδειγμα, θεωρεί ότι μπορεί να βρεθούν τρόποι να χορηγηθεί ενίσχυση στην Ελλάδα χωρίς να καταπατηθεί το Σύνταγμα. Αλλά το ζήτημα δεν είναι μόνο η Ελλάδα, ούτε μόνο αυτή η οικονομική κρίση. Με την τελευταία του απόφαση σε σχέση με τη Συνθήκη της Λισαβώνας, την οποία έλαβε πέρυσι, το Δικαστήριο επέκρινε το έλλειμμα δημοκρατίας στους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης και επισήμανε ότι η έσχατη πηγή νομιμότητας είναι το γερμανικό κοινοβούλιο. Αυτό είναι το βαθύτερο πρόβλημα: πώς είναι φτιαγμένη η Ευρώπη και ποιες είναι οι ευθύνες κάθε μέλους της.

Η Γερμανία είναι πιασμένη στην παγίδα που η ίδια έβαλε, έγραφε πρόσφατα ο Μάρτιν Γουλφ στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς. Θα ήθελε οι γείτονές της να της μοιάζουν όσο το δυνατόν περισσότερο. Αυτό όμως είναι αδύνατον, αφού η χαμηλή εγχώρια ζήτηση της Γερμανίας δεν θα μπορούσε να γενικευτεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Όπως θα έλεγε ο Χέγκελ, η γερμανική θέση φέρνει την ισπανική (ή ελληνική) αντίθεση. Και η σύνθεση οδηγεί σε μια δημοσιονομική καταστροφή για τη ζώνη του ευρώ. Ποια είναι η λύση; Μα, η Γερμανία να γίνει λιγότερο γερμανική! Αλλά οι δικαστές της Καρλσρούης μάλλον δεν είναι πολύ καλοί

Δεν ζούμε πια στον Μεσαίωνα!

«Αποτελεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου τη νέα πυρηνική αποκάλυψη;». Αυτός ήταν ο τίτλος ενός ρεπορτάζ που δημοσίευσαν προχθές οι Τάιμς του Λονδίνου, από το οποίο προκύπτει ότι οι Βρετανίδες μητέρες είναι όλο και πιο ανήσυχες για τον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά τους αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής. «Σε γενικές γραμμές θεωρείται καλό τα παιδιά να γίνονται πράσινα όσο πιο νωρίς γίνεται, γιατί η δική τους γενιά είναι εκείνη που θα κάνει τη διαφορά», λέει ο παιδοψυχολόγος Άνγκαραντ Ράντκιν. «Αναρωτιέμαι όμως μήπως το πρόβλημα έχει γίνει μεγάλο βάρος γι΄ αυτά».

Αρκετά παιδιά 10 ώς 15 ετών που μίλησαν στη βρετανική εφημερίδα, είπαν ότι φοβούνται πολύ για το μέλλον τους. «Ένας πολιτικός ήλθε τις προάλλες στο σχολείο μου και μας είπε ότι η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει πλημμύρες σε πολλές χώρες», τόνισε ο δεκάχρονος Ράφαελ Ρόσιτερ. «Είπε ότι ο Βόρειος Πόλος θα λειώσει. Μου κόπηκε η ανάσα. Δεν το είχα σκεφτεί μέχρι τότε. Ο πολιτικός είπε ακόμη ότι το μενού του σχολείου πρέπει να έχει λιγότερο κρέας και ψάρι, γιατί τότε θα είναι πιο φιλικό προς το περιβάλλον».

Ανάλογα αισθήματα φόβου έχουν καταγραφεί και σε άλλες χώρες. Τηλεφωνική δημοσκόπηση σε 500 παιδιά ηλικίας 6 ώς 11 ετών που πραγματοποιήθηκε πέρυσι στην Αυστραλία, έδειξε ότι ένα στα τρία παιδιά θεωρούν πως όταν ενηλικιωθούν, ο πλανήτης δεν θα υπάρχει πια.

Μήπως λοιπόν υπερβάλλουμε λίγο; Μήπως οι προειδοποιήσεις για τις επιπτώσεις του φαινομένου του θερμοκηπίου αγγίζουν μερικές φορές τα όρια της κινδυνολογίας; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να δείξουμε περισσότερη προσοχή για το περιβάλλον απ΄ ό,τι κάναμε τις προηγούμενες δεκαετίες, γράφει στη Μοντ ο ιστορικός του Μεσαίωνα, Ζακ Λε Γκοφ. Ταυτοχρόνως, όμως, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι οι φόβοι που προκαλούνται, συχνά με παράλογο τρόπο, από τη σχετική φιλολογία πλήττουν ακόμη περισσότερο πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν ήδη μεγάλα προβλήματα. Η απίστευτη επίθεση στην κατανάλωση κρέατος, για παράδειγμα, συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στις σοβαρές δυσκολίες των αγροτών, μιας κοινωνικής κατηγορίας που έχει βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στην ίδρυση της Ευρώπης. Το αυξημένο κόστος της βιολογικής διατροφής απομακρύνει λίγο περισσότερο τους φτωχούς από το τραπέζι των πλουσίων και αυξάνει τις δυσκολίες των κατοίκων του αναπτυσσόμενου κόσμου.

Πώς είναι δυνατόν- αναρωτιέται ο Γάλλος ιστορικός- το οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό πρόγραμμα ενός κόμματος σε μια δημοκρατία να περιορίζεται στην οικολογία; Η μέριμνα για το περιβάλλον δεν πρέπει να αποτελεί παρά ένα από τα θέματα ενός προγράμματος με μεγαλύτερο εύρος και βάθος. Εν πάση περιπτώσει, δεν ζούμε πια στον Μεσαίωνα!

Αστοί όλου του κόσμου, ενωθείτε!

Ιδού ο πραγματικός ορισμός της παγκοσμιοποίησης: το μέλλον των ελευθεριών και της δημοκρατίας στον πλανήτη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μεσαίες τάξεις της Κίνας, της Ινδίας και της Βραζιλίας.

Η τελευταία δεκαετία χαρακτηρίζεται από ένα αδιαμφισβήτητο στοιχείο: την αλματώδη άνοδο της μεσαίας τάξης στις αναδυόμενες οικονομίες. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έκθεση του ΟΟΣΑ, πάνω από 1,84 δισ. άνθρωποι ζουν σήμερα σε νοικοκυριά που έχουν κατά κεφαλήν εισόδημα από 10 ώς 100 δολάρια την ημέρα. Η αύξηση σε σχέση με το 2000, όταν ο αντίστοιχος αριθμός ήταν 1,36 δισεκατομμύρια, φτάνει το 35%. Η αντίστοιχη αύξηση για την περίοδο 1992-2000 ήταν μόλις 11,5%, δηλαδή τρεις φορές μικρότερη.

Χρησιμοποιώντας άλλες παραμέτρους, ορισμένοι αναλυτές υπολογίζουν ότι ο μισός πληθυσμός του πλανήτη ανήκει σήμερα στη μεσαία τάξη. Παρατηρείται όμως κάτι παράδοξο. Αντίθετα με αυτό που συνέβαινε τους περασμένους αιώνες στη Δύση, όπου η μεσαία τάξη ήταν ο μοχλός της ανάπτυξης της δημοκρατίας, οι μεσαίες τάξεις σε χώρες όπως η Ρωσία ή η Κίνα μοιάζει να ενδιαφέρονται περισσότερο για τη σταθερότητα παρά για την ελευθερία. Και είναι διατεθειμένες να ανεχθούν αυταρχικά ή δικτατορικά καθεστώτα στον βαθμό που τους προσφέρουν αυτήν τη σταθερότητα. Κάπως έτσι εξηγείται το γεγονός ότι, με βάση τα στοιχεία του ιδρύματος Freedom Ηouse, ο αριθμός των δημοκρατιών στον πλανήτη είναι σήμερα 116, ίδιος με το 1995, όταν υπήρχαν στον κόσμο 600 εκατομμύρια λιγότεροι αστοί.

«Οι νέες μεσαίες τάξεις στις αναδυόμενες χώρες είναι εύθραυστες και φοβούνται την αστάθεια», λέει στην Ελ Παΐς ο Βρετανός ιστορικός Λόρενς Τζέιμς, συγγραφέας της Ιστορίας της Μεσαίας Τάξης. «Αποδέχονται έτσι αυταρχικά καθεστώτα που προσφέρουν τάξη, υπό τον όρο η διαφθορά και η πελατειοκρατία να μην είναι τόσο μεγάλες ώστε να εμποδίζουν την κοινωνική εξέλιξη των αστών, τον ανταγωνισμό με ίσους όρους και την εξασφάλιση ενός καλύτερου μέλλοντος για τα παιδιά τους». Κάθε χώρα έχει βέβαια τα δικά της χαρακτηριστικά. Όπως σημειώνει όμως ο Τζέιμς, οι δημόσιοι υπάλληλοι της Κίνας, της Ρωσίας ή του Βιετνάμ αισθάνονται σήμερα όπως αισθάνονταν οι Ισπανοί κατά τη δεκαετία του ΄70. Με μια μεγάλη διαφορά: δεν έχουν στις αποσκευές τους την κληρονομιά της αρχαίας ελληνικής σκέψης και του ρωμαϊκού δικαίου.

«Η οικονομική ανάπτυξη παίζει θεμελιώδη ρόλο, αλλά δεν εγγυάται από μόνη της τη δημοκρατία. Σημασία έχει και η πολιτιστική αποσκευή», τονίζει ο Ρίτσαρντ Ουίλκι, υποδιευθυντής του Ρew Global Αttitudes Ρroject. Άλλοι διαφωνούν. Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Χόμι Χάρας, που εργάζεται στο Βrookings Ιnstitution και συνέταξε την προαναφερθείσα έκθεση του ΟΟΣΑ, το βασικό κίνητρο για τους αγώνες είναι το υλικό συμφέρον. «Οι μεσαίες τάξεις που αγωνίστηκαν στο παρελθόν δεν το έκαναν στο όνομα κάποιων αφηρημένων ιδεών, αλλά διεκδικώντας συγκεκριμένα οφέλη».

Ένα είναι σίγουρο: όπως είπε πριν από λίγες μέρες ο Χαβιέρ Σολάνα στη Βαρκελώνη, το κέντρο βάρους του πλανήτη μας μετακινείται ταχύτατα. Η αποδυτικοποίηση είναι εμφανής.

Ένα προαναγγελθέν ναυάγιο

«Φτιάξε κυβέρνηση με την Τζίπι Λίβνι, διώξε τον Λίμπερμαν και τον Γισάι, προχώρα στη διαίρεση της γης και δώσε τέλος στην κατοχή. Αλλιώς, θα βουλιάξεις και θα παρασύρεις κι εμάς μαζί σου».

Αυτές είναι οι συμβουλές που έδωσε χθες στον πρωθυπουργό Νετανιάχου ο αρθρογράφος της Χααρέτζ Ελντάντ Γιανίβ. Για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι με τα ισραηλινά πράγματα, η Λίβνι είναι αρχηγός της αντιπολίτευσης και πρώην υπουργός Εξωτερικών. Ο Άβιγκντορ Λίμπερμαν είναι ο σημερινός υπουργός Εξωτερικών και ο άνθρωπος που έχει προτείνει τον βομβαρδισμό της Αιγύπτου. Ο Έλι Γισάι είναι αντιπρόεδρος της κυβέρνησης, υπουργός Εσωτερικών, αρχηγός του θρησκευτικού κόμματος Shas- χάρις στο οποίο ο Νετανιάχου είναι πρωθυπουργός- και ο άνθρωπος που ανακοίνωσε την κατασκευή 1.600 νέων διαμερισμάτων στην Ανατολική Ιερουσαλήμ την ώρα που επισκεπτόταν το Ισραήλ ο αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών.

Ο αρθρογράφος δεν ανησυχεί ότι μπορεί να ξεσπάσει μια τρίτη ιντιφάντα. Οι παλαιστινιακές διαδηλώσεις των τελευταίων ημερών μπορεί να είναι βίαιες, οι πιο βίαιες από τότε που ανέλαβε την εξουσία ο Νετανιάχου πριν από έναν χρόνο, αλλά έχουν περιοριστεί κυρίως στα χωριά γύρω από την Ιερουσαλήμ. Η Παλαιστινιακή Αρχή δεν επιθυμεί αυτή τη στιγμή μια έκρηξη που θα έθετε υπό αμφισβήτηση την εξουσία της και δεν είναι διατεθειμένη να στραφεί εναντίον του Ισραήλ. Η Χαμάς που οργάνωσε την προχθεσινή «Ημέρα της Οργής» έχει περιορισμένη επιρροή έξω από τη Γάζα. Και τα αραβικά μέσα ενημέρωσης, που οραματίζονται την «Ιντιφάντα της αλ-Κουντς», ξεχείλιζαν πάντα από παχιά λόγια.

Αυτό που φοβούνται σήμερα οι σοβαροί πολιτικοί αναλυτές στο Ισραήλ είναι ότι η ακραία πολιτική του πρωθυπουργού τους και των συμμάχων του απομακρύνει εκ των πραγμάτων τη λύση των δύο κρατών και φέρνει πιο κοντά τη λύση ενός ενιαίου, δι-εθνικού κράτους δύο εθνών. Τον κίνδυνο αυτόν τον επισήμανε πρώτος ο πρώην πρόεδρος του ισραηλινού Κοινοβουλίου Αβραάμ Μπεργκ με άρθρο του που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2003 στην Γκάρντιαν και είχε τίτλο «Το τέλος του σιωνισμού». Επτά χρόνια μετά, το εφιαλτικό σενάριο είναι το ίδιο: αν δεν φροντίσουμε να δημιουργηθεί ένα βιώσιμο παλαιστινιακό κράτος, αργά ή γρήγορα (και μάλλον γρήγορα) θα μετατραπούμε σε μια σύγχρονη εκδοχή του απαρτχάιντ, όπου η μειοψηφία (οι Εβραίοι) θα διοικεί την πλειοψηφία (τους Άραβες). Αυτό, η διεθνής κοινότητα δεν θα το επιτρέψει.

Μπορεί ο Νετανιάχου να αλλάξει ξαφνικά ρότα και να γίνει ένας δεύτερος Νταβίντ Μπεν Γκουριόν; Όλα είναι δυνατά στην πολιτική. Μια ματιά στον χάρτη της Δυτικής Όχθης όμως, το 60% της οποίας έχει ήδη «φαγωθεί» από εβραϊκούς οικισμούς, χώρους ασφαλείας και κλειστές στρατιωτικές ζώνες, είναι αρκετή για να οδηγήσει ακόμη και τον πιο αισιόδοξο στην απελπισία.

Η «Κίνα της Ευρώπης»

΄Εξαλλοι είναι οι Γερμανοί με τις επικρίσεις της Γαλλίδας υπουργού Οικονομικών για το εμπορικό τους πλεόνασμα. Όλα μπαίνουν στη συζήτηση, ο πόλεμος, το Τείχος και, φυσικά, η Ελλάδα.

«Ε,όχι να μας δίνει μαθήματα κι η Γαλλία, που με την κρατική βιομηχανική της πολιτική αλλοιώνει μονίμως τον διεθνή ανταγωνισμό!», έγραψε χθες η Ντι Βελτ. «Οποιος θέλει να προχωρά μπροστά πρέπει να προσανατολίζεται χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα τον καλύτερο, και όχι να προσπαθεί να τον τραβήξει μαζί του προς τα κάτω», σάρκασε η Ζιντόιτσε Τσάιτουνγκ. Αφορμή γι΄αυτή την έκρηξη ήταν η συνέντευξη της Κριστίν Λαγκάρντ στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, όπου επιτέθηκε στη Γερμανία για την πολιτική των υψηλών εμπορικών πλεονασμάτων (135,8 δισ. ευρώ το 2009!) και την κάλεσε να αυξήσει την εγχώρια ζήτηση ώστε να τονωθεί η οικονομική ανάπτυξη στην ευρωζώνη.

Η Γερμανία έχει εν μέρει δίκιο, παρατηρεί ο Ερίκ Λε Μπουσέ στη γαλλική ιστοσελίδα Slate. Πλήρωσε ακριβά την ενοποίησή της. Πλήρωσε ακριβά και την υιοθέτηση του ευρώ. Το deal που παρουσιάστηκε στην κοινή της γνώμη προέβλεπε την εγκατάλειψη του μάρκου με αντάλλαγμα το οριστικό ξεκαθάρισμα των λογαριασμών με τους συμμάχους για τις επιπτώσεις του πολέμου. Τα 80 εκατομμύρια των Γερμανών δέχθηκαν να μειωθεί η αγοραστική τους δύναμη και η κοινωνική τους προστασία. Κι ύστερα διαπίστωσαν, πρώτα με θλίψη και στη συνέχεια με οργή, ότι άλλες χώρες συνέχιζαν να ζουν πάνω από τις δυνατότητές τους, χωρίς να καταβάλλουν προσπάθεια να κρατούν τα ελλείμματά τους χαμηλά. Πώς να τους ζητήσει λοιπόν τώρα η καγκελάριός τους- δύο μήνες μάλιστα πριν από κρίσιμες εκλογές στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία- να βοηθήσουν μια από αυτές τις χώρες για να μη χρεοκοπήσει;

Προκειμένου να αυξήσει την ανταγωνιστικότητά της και να μην πληγεί από τους φτηνότερους Ασιάτες και Ανατολικοευρωπαίους ανταγωνιστές της, η Γερμανία ακολούθησε την τελευταία δεκαετία πολιτική συγκράτησης των μισθών. Με τον τρόπο αυτό έδωσε ώθηση στις εξαγωγές της εις βάρος της εγχώριας ζήτησης. ΄Εγινε κατά κάποιο τρόπο η «Κίνα της Ευρώπης». Όπως παρατηρεί όμως ορθώς η Λαγκάρντ, αυτό το μοντέλο μακροπρόθεσμα δεν είναι βιώσιμο. Η Γερμανία είναι μέλος μιας ένωσης. Κι όταν υπάρχουν σημαντικές οικονομικές ανισορροπίες μεταξύ των μελών αυτής της ένωσης, πρέπει είτε να μετακινούνται άνθρωποι εκεί όπου υπάρχει δουλειά είτε να διοχετεύονται πόροι στις χώρες που μένουν πίσω. Αλλά η Ευρώπη δεν διαθέτει τέτοιους μηχανισμούς. Πρέπει λοιπόν να προταθεί στους Γερμανούς ένα νέο deal: δημοσιονομική και νομισματική πειθαρχία με αντάλλαγμα την αύξηση της εγχώριας ζήτησής τους. Ο τρόπος με τον οποίο θα επιτευχθεί αυτό είναι δική τους υπόθεση.

Και πώς θα επιτευχθεί η εισαγωγή στη Γερμανία περισσοτέρων ελληνικών προϊόντων ή, γενικότερα, προϊόντων «made in ΡΙGS»; Αυτό είναι (και) δική μας υπόθεση.

Μόνο ενδιαφέροντα πράγματα

Πολέμησε στις γραμμές της Αντίστασης, δραπέτευσε από στρατόπεδα συγκέντρωσης, έζησε τον πόλεμο κατά της αποικιοκρατίας. Στα 92 του, εξακολουθεί να αγωνίζεται για το διεθνές δίκαιο, που το θεωρεί κλειδί για το μέλλον του πλανήτη.

Oι γονείς του ενέπνευσαν τον Ανρί-Πιερ Ροσέ να γράψει το βιβλίο «Ζυλ και Τζιμ», που ανέβασε στον κινηματογράφο ο Φρανσουά Τρυφώ με πρωταγωνίστρια τη Ζαν Μορώ. Αυτός ήταν κι ο λόγος που ο Φραντς Χέσσελ και η Έλεν Γκρουντ μετακόμισαν μαζί του στο Παρίσι το 1924. Γεννημένος επτά χρόνια νωρίτερα στο Βερολίνο, ο Στέφαν έγινε έτσι Γάλλος. Αρχικά ήθελε να ασχοληθεί με τη φιλοσοφία. Αλλά το 1939 τον πρόλαβε ο πόλεμος. Πέρασε πολλά, αιχμαλωσίες, στρατόπεδα, βασανιστήρια, θανατικές καταδίκες, αλλά την έβγαλε χωρίς ούτε μια αμυχή. Όταν επέστρεψε στο σπίτι του, στις 8 Μαΐου 1945, η γυναίκα του σχεδόν απογοητεύτηκε: «Είσαι υπερβολικά υγιής, δεν είσαι καλός εκτοπισμένος...».

Κι έτσι άφησε τη φιλοσοφία και ασχολήθηκε με τη διεθνή πολιτική. Δάσκαλοί του, μεταξύ άλλων, ήταν ο Ρεϊμόν Αρόν και ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ. «Είμαι σαρτρικός», λέει στην Ελ Παΐς, «δεν έπαψα ποτέ να είμαι στρατευμένος». Μπήκε στο διπλωματικό σώμα και το 1946 ήταν ένας από τους 18 που με επικεφαλής την Ελινορ Ρούζβελτ συνέταξαν την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. «Οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι επέμεναν στα πολιτικά δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, όπως την ελευθερία της έκφρασης και της λατρείας. Οι κομμουνιστές έδιναν έμφαση στα κοινωνικά δικαιώματα: το δικαίωμα στην παιδεία, την κοινωνική ασφάλιση, τη στέγη, την υγεία. Καταφέραμε και γράψαμε ένα κείμενο που δεν καταψήφισε κανείς, ούτε καν η Σαουδική Αραβία...». Θα μπορούσε άραγε να επαναληφθεί ένα τέτοιο κατόρθωμα στη σημερινή εποχή;

Ο Στέφαν Χέσσελ ήταν στο Βιετνάμ λίγο μετά την ήττα των Γάλλων στο Ντιεν Μπιεν Φου, στην Αλγερία όταν κέρδισε την ανεξαρτησία της, στην Αφρική όταν απαλλάχθηκε από την αποικιοκρατία. Μια πλούσια ζωή, όπου έκανε μόνο ενδιαφέροντα πράγματα. Από το 2000 είναι στρατευμένος στο πλευρό των Παλαιστινίων. Σήμερα πιστεύει πως πρέπει να βοηθήσει κάποιος τους Ισραηλινούς να σωθούν από τον εαυτό τους. «Οι καλύτεροί μας φίλοι είναι οι Ισραηλινοί διαφωνούντες», τονίζει, «αλλά αποτελούν μια μικρή μειοψηφία». Στις αρχές του μήνα προήδρευσε στη Βαρκελώνη του Δικαστηρίου Ράσελ για την Παλαιστίνη, με στόχο να ασκηθεί πίεση στο Ισραήλ για να αναλάβει τις ευθύνες του.

Κάποτε ρώτησε έναν άλλο μεγάλο Γάλλο διανοούμενο, τον Εντγκάρ Μορέν, αν πιστεύει ότι όλα αυτά που συμβαίνουν θα οδηγήσουν στο τέλος της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη. Κι εκείνος τού απάντησε: «Ναι, είναι πιθανό, αλλά πάντα συμβαίνει το πιο απίθανο την πιο απροσδόκητη στιγμή». Αυτή η αρχή οδηγεί τον Χέσσελ, γι΄ αυτό παραμένει αθεράπευτα αισιόδοξος.

Το πάθος της ανωνυμίας

Η μηχανή δεν έχει την ίδια απόδοση που είχε, αυτό είναι φανερό. Και το σημείο όπου έπαθε βλάβη φαίνεται πως ήταν η Μασαχουσέτη.

Το περασμένο φθινόπωρο, ο Μπαράκ Ομπάμα ανακοίνωσε ότι απαγορεύεται ρητά σε κάθε υπάλληλο του Λευκού Οίκου να συνεργάζεται με μέσα ενημέρωσης για την παρουσίαση αξιωματούχων της κυβέρνησης. Ο Αμερικανός πρόεδρος φοβόταν ότι μια τέτοια συνεργασία θα υπονόμευε την ενότητα της κυβέρνησής του. Όπως έλεγε άλλωστε και ο Ρούζβελτ, οι άνθρωποι που δουλεύουν για τον Αμερικανό πρόεδρο πρέπει να διαπνέονται από το «πάθος της ανωνυμίας». Η απαγόρευση τηρήθηκε σε μεγάλο βαθμό μέχρι την απροσδόκητη ήττα στη Μασαχουσέτη, πριν από έξι εβδομάδες. Από τότε άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα ρήγματα, με αποκορύφωμα τον «εμφύλιο πόλεμο» για τον ρόλο του προσωπάρχη του Ομπάμα, του διαβόητου Ραμ Εμάνυελ.

Ο πόλεμος αυτός ενίσχυσε την εντύπωση που είχε ήδη δημιουργηθεί ότι ο Ομπάμα λειτουργεί αρκετά συγκεντρωτικά. Δύο άνθρωποι βασικά «μετράνε» στην κυβέρνησή του: ο Ραμ Εμάνυελ και ο Ντέιβιντ Άξελροντ. Ο στενός κύκλος του προέδρου συμπληρώνεται από άλλους δύο: τον υπεύθυνο επικοινωνίας Ρόμπερτ Γκιμπς και τη Βάλερι Τζάρετ. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη συνάντηση που είχε το περασμένο καλοκαίρι ο Ομπάμα με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου στον Λευκό Οίκο, δεν ήταν παρόντες ούτε η υπουργός Εξωτερικών Χίλαρι Κλίντον ούτε ο ειδικός απεσταλμένος στη Μέση Ανατολή Τζορτζ Μίτσελ. Η απαίτηση που προέβαλε στη συνάντηση εκείνη ο Ομπάμα να παγώσουν οι εβραϊκοί οικισμοί περιφρονήθηκε στη συνέχεια από τον Νετανιάχου. Και ο Αμερικανός πρόεδρος αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Πολλοί αναρωτιούνται λοιπόν ποιος πραγματικά τον συμβουλεύει σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. «Ο πρόεδρος έχει τουλάχιστον τέσσερις συμβούλους εθνικής ασφάλειας, και ο Τζιμ Τζόουνς (ο επίσημος σύμβουλος) δεν περιλαμβάνεται σ΄ αυτούς», λέει στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς ένας πρώην αξιωματούχος της κυβέρνησης Κλίντον. Εντάσεις υπάρχουν όμως και μεταξύ των ανθρώπων που είχαν δουλέψει προεκλογικά για τον Ομπάμα και εκείνων που είχαν συνεργαστεί με τη Χίλαρι Κλίντον. Όπως είναι φυσικό, οι σχέσεις του Λευκού Οίκου με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ δεν είναι οι πλέον ομαλές.

Δύο είναι οι μεγάλες δοκιμασίες που θα κρίνουν την πορεία αυτής της κυβέρνησης. Η μία είναι η μεταρρύθμιση της υγείας. Αν ο Ομπάμα κατορθώσει να προωθήσει ένα νομοσχέδιο μέσα στις επόμενες εβδομάδες, οι γκρίνιες θα ξεχαστούν και η κυβέρνηση θα πάρει μια μεγάλη ανάσα. Αν όχι, τα συντροφικά μαχαιρώματα θα συνεχιστούν μέχρι την κρίσιμη αναμέτρηση του ερχόμενου Νοεμβρίου για τη μερική ανανέωση του Κογκρέσου. Εκεί, η κυβέρνηση κινδυνεύει να χάσει τον έλεγχο του ενός ή και των δύο νομοθετικών σωμάτων. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, θεωρείται βέβαιο ότι ο Εμάνυελ θα παραιτηθεί. Αλλά αυτό θα είναι μάλλον το μικρότερο κακό.

Ήταν μπλόφα το «ισπανικό θαύμα»;

«Ο Θαπατέρο χειρίστηκε την κρίση πολύ άσχημα. Στην αρχή την αρνήθηκε, και στη συνέχεια προσπάθησε να την αντιμετωπίσει με την αποπομπή του υπουργού Οικονομικών. Αλλά μη βιάζεστε να τον ξεγράψετε. Η Ισπανία είναι κορεσμένη από τραγωδίες». Χαβιέρ Θέρκας.

Μέχρι πριν από λίγο καιρό, όλα ήταν τέλεια στην Ισπανία. Η οικονομία πετούσε, αναμενόταν μάλιστα να ξεπεράσει την ιταλική. Ο Ραφαέλ Ναδάλ ήταν ο καλύτερος τενίστας στον κόσμο. Ο Φερνάντο Τόρρες κέρδιζε με όποια ποδοσφαιρική ομάδα έπαιζε και παρουσιαζόταν ως εκπρόσωπος μιας νέας γενιάς ψηλών και ξανθών Ισπανών. Ο Μπαλτάσαρ Γκαρθόν ήταν ο πιο έντιμος δικαστής, ο Φεράν Αντριά ο πιο διάσημος σεφ και ο Πέδρο Αλμοδόβαρ ο πιο ταλαντούχος σκηνοθέτης. Όσο για τον Θαπατέρο, αποτελούσε το πρότυπο και την ελπίδα ολόκληρης της ευρωπαϊκής Αριστεράς. Και ξαφνικά, όλα άλλαξαν. Η οικονομία κατέρρευσε. Ο Ναδάλ «έσπασε». Ο Τόρρες άρχισε να κουράζει. Ο Γκαρθόν θα κάτσει στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Ο Αντριά έκλεισε το εστιατόριό του και θα το μετατρέψει σε Ακαδημία. Ο Αλμοδόβαρ γύρισε μια απογοητευτική ταινία, τις Ραγισμένες Αγκαλιές. Ο Θαπατέρο είδε το άστρο του να ξεθωριάζει. Και στο πρώτο δημοψήφισμα που έγινε σε ένα μικρό χωριό της Καταλωνίας, το Αρένις ντε Μουντ, το αποτέλεσμα ήταν 95% υπέρ της ανεξαρτησίας από τη Μαδρίτη!

Τι συνέβη; Μήπως το «ισπανικό θαύμα» ήταν στην πραγματικότητα μια μεγάλη μπλόφα; Ο Χαβιέρ Θέρκας διατηρεί την αισιοδοξία του. «Όπως δεν ήμασταν πριν μεγάλοι, δεν είμαστε και τώρα μικροί», λέει στην «Κοριέρε» ο Καταλανός συγγραφέας, γνωστός στην Ελλάδα από τους Στρατιώτες της Σαλαμίνας . «Οι παππούδες μας γνώρισαν τον εμφύλιο πόλεμο και την πείνα της δεκαετίας του ΄40. Οι γονείς μας έκτισαν τη δημοκρατία. Κι εμείς οι κακομαθημένοι νέοι Ισπανοί, παιδιά της ελευθερίας και του πλούτου, πρέπει να υψώσουμε το ηθικό μας ανάστημα για να αντιμετωπίσουμε τη μεγάλη κρίση».

Το καινούργιο βιβλίο του Θέρκας λέγεται «Ανατομία μιας στιγμής» και έχει ήδη πουλήσει μισό εκατομμύριο αντίτυπα στην Ισπανία. Διηγείται τα γεγονότα της 23ης Φεβρουαρίου 1981, της ημέρας που έγινε το πραξικόπημα του Τεχέρο. «Στην υπόλοιπη Ευρώπη έμεινε εκείνη η γελοία φωτογραφία του συνταγματάρχη με το τρίκοχο καπέλο. Όμως εκείνο το πραξικόπημα δεν ήταν οπερέτα. Παραλίγο να πετύχει. Το σταμάτησε ο βασιλιάς. Και τρεις βουλευτές που δεν έτρεξαν να κρυφτούν κάτω από τα έδρανα. Ο πρώτος (ο Αδόλφο Σουάρεθ) ήταν πρώην φαλαγγίτης. Ο δεύτερος (ο Μανουέλ Γκουτιέρεθ Μεγιάδο) ήταν πρώην στρατιωτικός της εποχής του Φράνκο. Και ο τρίτος (ο Σαντιάγκο Καρίγιο) ήταν ο ιστορικός ηγέτης του ισπανικού κομμουνισμού. Κανείς από τους τρεις δεν ήταν δημοκράτης. Αυτοί όμως έσωσαν τη δημοκρατία, προδίδοντας το παρελθόν τους. Η Ηθική της Προδοσίας: ίσως αυτός να ήταν ένας καλύτερος τίτλος για το βιβλίο μου».

Οι ανισότητες κάνουν κακό στην υγεία

Ότι οι ανισότητες είναι ηθικά απαράδεκτες, το γνωρίζαμε. Ότι προκαλούν φθόνο και κυνισμό, επίσης. Τώρα μαθαίνουμε ότι είναι και θανατηφόρες.

Η έρευνα δημοσιεύτηκε τον περασμένο Νοέμβριο στη «Βρετανική Ιατρική Επιθεώρηση», αλλά για προφανείς λόγους αποκτά τώρα μια τραγική επικαιρότητα. Επιστήμονες του Χάρβαρντ και του ιαπωνικού Πανεπιστημίου Γιαμανάσι συνδύασαν 28 προηγούμενες έρευνες που στηρίχθηκαν σε 60 εκατομμύρια ανθρώπους και διαπίστωσαν ότι οι ανισότητες σε μια κοινωνία αρχίζουν και αφαιρούν ζωές όταν ένας συγκεκριμένος δείκτης που μετρά το επίπεδό τους, και λέγεται δείκτης Gini, ξεπερνά τις 0,3 μονάδες. Αυτό σημαίνει ότι σε 30 μεγάλες βιομηχανικές χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) κάπου 1,4 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν πρόωρα κάθε χρόνο εξαιτίας ανισοτήτων στα εισοδήματα.

Με σημείο αναφοράς τις χώρες όπου ο δείκτης Gini είναι κάτω των 0,3 μονάδων (στις οποίες περιλαμβάνονται η Γερμανία, η Γαλλία, η Σουηδία και η Ολλανδία), στην καλύτερη θέση βρίσκεται ο Καναδάς. Ο δείκτης εδώ ισούται με 0,301 και οι πρόωροι θάνατοι που αντιστοιχούν σε ανισότητες είναι 103. Ο αντίστοιχος δείκτης για την Ελλάδα είναι 0,345, γεγονός που σημαίνει ότι 674 συμπατριώτες μας πεθαίνουν πρόωρα κάθε χρόνο εξαιτίας των ανισοτήτων. Το μεγαλύτερο ποσοστό θανάτων επί του συνόλου ανήκει στις Ηνωμένες Πολιτείες: με δείκτη Gini 0,357, οι πρόωροι θάνατοι φτάνουν τους 883.914 τον χρόνο.

Όπως εξηγεί ο Ζαν-Φρανσουά Λιζέ στον ιστότοπο Rue89, υπάρχουν δύο τρόποι να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις των ανισοτήτων στη δημόσια υγεία. Σύμφωνα με τον πρώτο, αυτό που έχει σημασία είναι να υπάρχει ένα σύστημα που εξασφαλίζει την αύξηση των εισοδημάτων όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Σημασία έχει να μειώνεται η φτώχεια, κι ας αυξάνονται οι ανισότητες: αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα στην Κίνα. Η δεύτερη προσέγγιση, που επιβεβαιώνεται από τη συγκεκριμένη έρευνα, λέει πως όσος κι αν είναι ο πλούτος που κατανέμεται, οι υπερβολικά μεγάλες ανισότητες υπονομεύουν την υγεία όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Κι αυτό, επειδή αποτελούν παράγοντα διαίρεσης και κοινωνικής διάβρωσης.

Είναι πλέον σαφές ότι οι άνισες κοινωνίες υποφέρουν από μεγάλο αριθμό κοινωνικών προβλημάτων, τονίζουν οι συντάκτες της έκθεσης. Στα προβλήματα αυτά περιλαμβάνονται τα αυξημένα κρούσματα βίας, οι εκβιασμοί, η εγκυμοσύνη σε νεαρή ηλικία, το χαμηλό επίπεδο αλληλεγγύης και η μικρή κοινωνική κινητικότητα. Τα ψυχοκοινωνικά φαινόμενα είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την ανισότητα. Και τα πλεονεκτήματα μιας μεγαλύτερης ισότητας μπορεί να αφορούν κυρίως τους φτωχούς, αλλά εκτείνονται σε όλα τα μέλη της κοινωνίας.

Ποιο είναι το δίδαγμα για τη χώρα μας; Ότι ο μακροπρόθεσμος στόχος των όποιων μέτρων λαμβάνονται πρέπει να είναι η μείωση των ανισοτήτων. Διότι αν φτωχύνει το μεγάλο μέρος του πληθυσμού και οι πλούσιοι εξακολουθούν να είναι το ίδιο (ή περισσότερο) πλούσιοι, ο δείκτης Gini θα εκτοξευτεί στα ύψη. Και θα μετράμε τα κορμιά στους δρόμους.

Οταν η Ιστορία υποφέρει

Ταλαιπωρημένη λέξη η γενοκτονία. Με το παραμικρό την ξεστομίζουμε. Κι εκείνοι που την απορρίπτουν για τη δική τους αυλή σπεύδουν να τη χρησιμοποιήσουν για τους άλλους.

Ας πάρουμε τους Αρμένιους. Αγωνίζονται εδώ και δεκαετίες να χαρακτηριστεί γενοκτονία ο βιασμός και η σφαγή 1,5 εκατομμυρίου ομοεθνών τους το 1915 από τα οθωμανικά στρατεύματα. Αυτό δεν εμπόδισε όμως το Κρατικό Πανεπιστήμιο του Γερεβάν να τιμήσει το 2007 τον υπ΄ αριθμόν ένα αρνητή του Ολοκαυτώματος: τον Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ. Ο πρόεδρος του Ιράν δέχθηκε την τιμητική διάκριση, αλλά δεν επισκέφθηκε το Μνημείο της Γενοκτονίας των Αρμενίων επικαλούμενος ανειλημμένες υποχρεώσεις στην Τεχεράνη.

Οι Τούρκοι δεν είναι λιγότερο υποκριτές, γράφει ο Χένρι Μπάρκεϊ στην Ουάσιγκτον Ποστ. Διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους για την «γενοκτονία των Αρμενίων », αλλά έχουν κατηγορήσει επανειλημμένα το Ισραήλ για γενοκτονία στα παλαιστινιακά εδάφη. Ο πρόεδρος του τουρκικού Κοινοβουλίου δήλωσε πρόσφατα ότι ο φόνος 400 Αζέρων από Αρμένιους το 1992 στο Ναγκόρνο Καραμπάχ ήταν γενοκτονία. Αλλά και ο Ερντογάν κατηγόρησε πέρυσι τους Κινέζους ότι διέπραξαν γενοκτονία στη Σιντζιάνγκ, αν και αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει τον ίδιο όρο για τις σφαγές στο Νταρφούρ. Το επιχείρημά του; Ότι οι Μουσουλμάνοι δεν διαπράττουν γενοκτονίες...

Στην πράξη, όλα αυτά μικρή σημασία έχουν. Όπως μικρή σημασία έχει η πρόσφατη ψηφοφορία στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής των Αντιπροσώπων. Ακόμη κι αν το σχετικό ψήφισμα περί γενοκτονίας των Αρμενίων υιοθετούνταν από την ολομέλεια του Κογκρέσου, η αμερικανική κυβέρνηση δεν θα ήταν υποχρεωμένη να το δεχθεί αφού δεν είναι δεσμευτικό. Ακόμη κι αν η αμερικανική κυβέρνηση το υιοθετούσε, οι Αρμένιοι δεν θα μπορούσαν να διεκδικήσουν αποζημιώσεις αφού η Συνθήκη περί Γενοκτονίας που ψήφισαν τα Ηνωμένα Εθνη το 1948 δεν έχει αναδρομική ισχύ.

Μεγαλύτερη σημασία, αντίθετα, έχουν μερικές φορές οι λεπτομέρειες. Σε ένα τηλεγράφημα λοιπόν του Εβραϊκού Τηλεγραφικού Πρακτορείου (που αποτελεί, ας πούμε, το Ασοσιέιτεντ Πρες του εβραϊκού κόσμου) διαβάζουμε ότι το ισραηλινό λόμπι στις Ηνωμένες Πολιτείες ακολούθησε αυτή τη φορά πολύ διαφορετική στάση απ΄ ό,τι στο παρελθόν. Ενώ παλιότερα αγωνιζόταν σκληρά να μην ευδοκιμήσουν οι πιέσεις για την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων, με το επιχείρημα ότι θα πλήττονταν οι σχέσεις της Τουρκίας τόσο με τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και με το Ισραήλ, αυτήν τη φορά τήρησε ουδέτερη στάση. Ο λόγος; Η επιδείνωση των σχέσεων της Τουρκίας με το Ισραήλ και η άρνηση της τουρκικής κυβέρνησης να λάβει μέτρα κατά του αντισημιτισμού.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τα γεγονότα του 1915; Καμιά, φυσικά. Η Ιστορία υποφέρει και πάλι στα χέρια των πολιτικών. Κι ο Ρόμπερτ Φισκ της Ιντιπέντεντ υπενθυμίζει ένα ερώτημα που είχε απευθύνει το 1939 ο Χίτλερ στους στρατηγούς του λίγο πριν εισβάλλει στην Πολωνία: «Ποιος θυμάται τώρα τους Αρμένιους;» Ολο και λιγότεροι, θα απαντούσε κανείς. Και συνήθως για λάθος λόγους.

Οικονομικά παράδοξα

Έχουν και τα παράδοξα τα όριά τους. Όπως είπε ο πρόεδρος της Ισλανδίας, «απλοί άνθρωποι, αγρότες και ψαράδες, γιατροί, νοσοκόμες, δάσκαλοι, καλούνται να πληρώσουν για ένα πρόβλημα που δημιούργησαν ανεύθυνοι άπληστοι τραπεζίτες».

Λογικό ήταν, λοιπόν, από τη στιγμή που ρωτήθηκαν με δημοψήφισμα, οι Ισλανδοί να απορρίψουν με συντριπτική πλειοψηφία την αποζημίωση των Βρετανών και Ολλανδών πελατών της χρεοκοπημένης τράπεζας Ιcesave από τα δικά τους πορτοφόλια. Όπως βέβαια έσπευσε να διευκρινίσει η κυβέρνηση του Ρέικιαβικ, η απόρριψη αυτή ήταν «συμβολική». Τα χρήματα θα επιστραφούν (σε αντίθετη περίπτωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν θα χορηγήσει στη χώρα τη δεύτερη δόση του δανείου που έχει συμφωνηθεί και η Βρετανία θα μπλοκάρει την ένταξη της χώρας στην Ε.Ε.). Το παράδοξο παραμένει. Και δεν είναι βέβαια το μόνο.

Ας πάρουμε τα πολυσυζητημένα hedge funds. Σύμφωνα με την Ουόλ Στριτ Τζέρναλ, τα μεγαλύτερα αμερικανικά κερδοσκοπικά κεφάλαια στοιχημάτιζαν συντονισμένα (και ορθώς, όπως αποδείχθηκε) στην πτώση του ευρώ. Να τα ρίξουμε στην πυρά; Οχι βέβαια: να τα εκθειάσουμε, αφού συμβάλλουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας απέναντι στους Αμερικανούς και Ιάπωνες ανταγωνιστές της. Όπως είπε ο Νικολά Σαρκοζί, «μεγαλύτερη υποτίμηση οδηγεί σε περισσότερες εξαγωγές». Να εξέφρασε άραγε χθες τις ευχαριστίες του για το θέμα αυτό στον Έλληνα Πρωθυπουργό;

Άλλο παράδοξο: αφού οι τραπεζίτες ανάγκασαν τα κράτη να υπερχρεωθούν για να περιορίσουν τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης, σπεύδουν τώρα να τους σώσουν. Από τύψεις; Οχι βέβαια, γράφει ο Πιερ-Αντουάν Ντελομαί στη Μοντ. Η σωτηρία αυτή είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρα: οι τραπεζίτες δανείζονται από τις κεντρικές τράπεζες με επιτόκιο κοντά στο 0% και αγοράζουν κρατικά ομόλογα με κέρδος πάνω από 3%. Η διαφορά πάει στις τσέπες τους, όπως δείχνουν και τα κέρδη που αποκόμισαν το 2009. Με άλλα λόγια, οι Πόρσε που αγοράζουν (πάλι) τα golden boys και οι διακοπές που πηγαίνουν (πάλι) στις Σεϋχέλλες πληρώνονται με χρήματα των ευρωπαίων φορολογουμένων. Από την άλλη πλευρά, η μαζική αγορά κρατικών ομολόγων από τις τράπεζες κρατά τα επιτόκια σε χαμηλά επίπεδα, δίνοντας τη δυνατότητα στις βιομηχανικές χώρες να εκπληρώνουν χωρίς δυσκολία τις υποχρεώσεις τους. Η Goldman Sachs και οι άλλες τράπεζες επιτρέπουν την αποζημίωση εκατομμυρίων ανθρώπων που έχασαν τη δουλειά τους εξαιτίας της κρίσης που εκείνες δημιούργησαν!

Αρκετά μπερδεμένα όλα αυτά. Για να πάρουμε λίγο οξυγόνο, ο Γάλλος δημοσιογράφος προτείνει ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε πρόσφατα με τίτλο «Ο τραπεζίτης και ο φιλόσοφος» (εκδ. Ρlon). Ο Φρανσουά Ανρό, διευθύνων σύμβουλος της Rothschild & Cie, συνομιλεί με τον συγγραφέα Ροζέ-Πολ Ντρουά για τον Σοπενάουερ και τα subprimes, τον Πλάτωνα και τη Lehman Βrothers. Από την ανάγνωση του βιβλίου βγαίνεις πιο ενημερωμένος και λιγότερο οργισμένος, κάτι ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο μέσα στη σημερινή σύγχυση.

Εθισμένη στα βιβλία

Είναι το βιβλίο ένα είδος ναρκωτικού; Οι επιστήμονες δεν μπορούν να απαντήσουν. «Η ανάγνωση είναι κάτι το μυστηριώδες, και δεν κατανοούμε πραγματικά πώς απορροφάμε τα γράμματα που βρίσκονται στο χαρτί ή στην οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή», λέει ο Ρόμπερτ Ντάρντον, διευθυντής της Βιβλιοθήκης του Χάρβαρντ και ειδικός στην ιστορία του βιβλίου. «Πολλοί επιστήμονες έχουν προσπαθήσει να μετρήσουν τις χημικές διαδικασίες που γίνονται στον εγκέφαλο, αλλά κανείς δεν το έχει ακόμη καταφέρει». Η Μπίμπι βαν ντερ Ζέε αποφάσισε έτσι να γίνει η ίδια πειραματόζωο.

Η Βρετανή δημοσιογράφος και συγγραφέας (το τελευταίο της βιβλίο λέγεται «Το εγχειρίδιο του διαδηλωτή»)είναι μια φανατική αναγνώστρια βιβλίων. Όπως έγραψε αυτήν την εβδομάδα στην Γκάρντιαν, διαβάζει τρία με τέσσερα βιβλία μαζί.Διαβάζει ενώ περπατάει, ενώ ετοιμάζει το φαγητό των παιδιών, στο μετρό, στο κρεβάτι, στο μπάνιο, κάθε δυνατό δευτερόλεπτο της ημέρας. Δεν βγαίνει ποτέ από το σπίτι χωρίς βιβλίο, κι όταν είναι να πάρει το τρένο παίρνει πάντα και δεύτερο βιβλίο μαζί της για την περίπτωση που τελειώσει το πρώτο. Προτιμά πάντα να διαβάζει από το να βάζει πλυντήριο ή να ασχολείται με τα οικιακά, και πολύ συχνά προτιμά να διαβάζει από το να μιλά στην οικογένειά της ή στους φίλους της.

Τι συνέβη λοιπόν όταν αποφάσισε να κάνει αποχή από τα βιβλία για μια εβδομάδα; Το πρώτο σοκ το έπαθε στην τουαλέτα, όταν πρόσεξε τη σκόνη στο πάτωμα, τους ιστούς από αράχνη στο ταβάνι και τις τρύπες στον τοίχο όπου είχε αποφασίσει- πριν από έναν χρόνο - να κρεμάσει δύο πίνακες. Στη διάρκεια του πρωινού μασούσε κάθε μπουκιά πολύ καλά, κοιτάζοντας έξω από το παράθυρο. Στο τρένο άνοιξε το λάπτοπ. Όταν τα παιδιά γύρισαν στο σπίτι με μερικούς φίλους, τό ΄ριξε στη ζωγραφική. Κι όταν ξάπλωσε, κατέβασε ένα παιχνίδι στο iΡlayer και παρατήρησε με την ησυχία της τα νύχια της. «Είδες; Μια ιδέα είναι όλα», της είπε το κομμάτι του εαυτού της που θεωρούσε πάντα ότι η ζωή είναι απλούστερη χωρίς αυτές τις εκδρομές στον μυθιστορηματικό κόσμο. Αλλά εκείνη ήξερε ότι δεν είναι έτσι.

Όπως επισημαίνει ο Ντάρντον, «διαβάζουμε περισσότερο σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Στη διάρκεια της Μεγάλης Υφεσης, η δημόσια βιβλιοθήκη του Σικάγου ήταν γεμάτη. Το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και σήμερα. Το διάβασμα είναι μια απόδραση από το στρες». Αυτό είναι! Η Μπίμπι βαν ντερ Ζέε ήξερε γιατί ήταν τόσο εκνευρισμένη ήδη από την τρίτη ημέρα της αποχής. Ηξερε γιατί κανείς δεν τολμούσε να της απευθύνει τον λόγο. Το πείραμα πέτυχε. Το βιβλίο προκαλεί εθισμό. Κι ο εθισμός δεν είναι πάντα κάτι κακό.

Νέοι φτωχοί σε πλούσιες χώρες

Θα γίνουμε, λέει, φτωχότεροι με τα νέα μέτρα. Σιγά το πράγμα! Συμβαίνει και στις πλουσιότερες των οικογενειών.

Φτωχός, σύμφωνα με τα κριτήρια του ΟΟΣΑ, είναι όποιος εισπράττει κάτω από το 60% του μέσου εισοδήματος. Το όριο αυτό ισοδυναμεί στη Γερμανία με 965 ευρώ για έναν άνθρωπο που ζει μόνος και με 1.943 ευρώ για μια οικογένεια με δύο παιδιά. Με βάση αυτόν τον ορισμό, ο αριθμός των φτωχών στη χώρα αυξήθηκε μέσα σε μια δεκαετία από 8 σε 11,5 εκατομμύρια. Ένας στους επτά Γερμανούς είναι επισήμως φτωχός. Και στην κατηγορία των κάτω των 25 ετών, το ποσοστό αυτό φτάνει το 25%. Πρόκειται βέβαια για φαύλο κύκλο. Όταν είσαι νέος και δεν έχεις χρήματα, δυσκολεύεσαι να τελειώσεις τις σπουδές σου, άρα και να βρεις δουλειά. Όπως έχουν δείξει όμως διάφορες έρευνες, η ανεργία είναι ο κυριότερος λόγος που οδηγεί στη φτώχεια.

Εκτός από τους νέους, το άλλο θύμα της φτώχειας είναι τα παιδιά. Σύμφωνα με έρευνα του γερμανικού Ινστιτούτου οικονομικών ερευνών (DΙW), μόνο το 15% των παιδιών κάτω των 3 ετών βρίσκουν θέση σε παιδικό σταθμό. Αυτό αναγκάζει πολλές μητέρες να μένουν στο σπίτι. Η κατάσταση επιδεινώνεται όταν οι μητέρες μεγαλώνουν μόνες τα παιδιά τους. «Το ποσοστό των μονογονεϊκών οικογενειών που απειλούνται από τη φτώχεια φτάνει το 40%», τονίζουν οι συντάκτες της σχετικής έκθεσης Γιοακίμ Φρικ και Μάρκους Γκράμπκα. «Η οικονομική ενίσχυση μπορεί να θεραπεύει τα συμπτώματα, αλλά όχι και τα αίτια της φτώχειας. Η αύξηση των επενδύσεων στις υπηρεσίες φύλαξης των παιδιών θα ήταν πιο αποτελεσματική».

Αν αυτά συμβαίνουν στην πλουσιότερη χώρα της Ευρώπης, τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα στην πλουσιότερη χώρα του κόσμου. Εδώ, οι «νέοι φτωχοί» υπολογίζονται σε 25 εκατομμύρια. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Νortheastern University, η ανεργία στο πιο φτωχό ένα δέκατο του ενεργού πληθυσμού της Αμερικής (όπου το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα δεν ξεπερνά τα 12.500 δολάρια) έφτασε το τελευταίο τρίμηνο του 2009 το 30,8%. Το ποσοστό αυτό είναι κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερο της ανεργίας που καταγράφηκε στο αποκορύφωμα της Μεγάλης Ύφεσης, τη δεκαετία του ΄30, και τριπλάσιο του αμερικανικού μέσου όρου. Κοντά στο 20% είναι και η ανεργία στο αμέσως λιγότερο φτωχό ένα δέκατο του ενεργού πληθυσμού. Και στους αριθμούς αυτούς δεν περιλαμβάνονται εκατομμύρια άποροι που έχουν σταματήσει εδώ και χρόνια να ψάχνουν για δουλειά.

Όταν ένας Αμερικανός χάνει τη δουλειά του, γρήγορα χάνει και την ασφάλισή του (αν βέβαια είχε). Κι όπως λέει στους Νιου Γιορκ Τάιμς ο Ράντι Αλμπίντα, οικονομολόγος στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης, «όταν χάνεις την κοινωνική σου προστασία, βυθίζεσαι σ΄ έναν υπόγειο κόσμο». Κανείς δεν σε δανείζει ή, όταν σε δανείζει, το κάνει με εξωφρενικό επιτόκιο. Κάτι μας θυμίζει, κάτι μας θυμίζει...

Πεθαίνοντας στην Αβάνα

Η υπόθεση Μπόμπι Σαντς, που συγκλόνισε πριν από 29 χρόνια την Ιρλανδία και όλο τον κόσμο, δείχνει να επαναλαμβάνεται σήμερα στην Κούβα. Γιατί λοιπόν δεν κινητοποιείται αυτή τη φορά η Αριστερά;

O Γκιγιέρμο Φαρίνιας είναι πολύ πεισματάρης. Γιος ενός συμπολεμιστή του Τσε Γκεβάρα στο Κονγκό και μιας επαναστάτριας, σπούδασε στη Σοβιετική Ένωση και υπηρέτησε στον κουβανικό στρατό. Μετά την εκτέλεση όμως του στρατηγού Αρνάλντο Οτσόα, το 1989, παρέδωσε την κομματική του ταυτότητα και πέρασε στην αντιπολίτευση. Από τότε έχει περάσει 11,5 χρόνια στη φυλακή και έχει κάνει 23 απεργίες πείνας. Στη διάρκεια της προηγούμενης, που έκανε το 2006 ζητώντας ελεύθερη πρόσβαση στο Ιnternet για όλους τους Κουβανούς, χρειάστηκε να διακομιστεί επανειλημμένα στο νοσοκομείο. Το ίδιο συνέβη και χθες, όγδοη ημέρα της νέας του απεργίας όπου αρνείται και το νερό. Την ξεκίνησε την επαύριο του θανάτου του Ορλάντο Σαπάτα, που υπέκυψε ύστερα από απεργία δυόμισι μηνών. Το αίτημά του είναι το ίδιο μ΄ εκείνου: να αφεθούν ελεύθεροι 26 πολιτικοί κρατούμενοι που παρουσιάζουν προβλήματα υγείας.

Όπως δήλωσε ο 48χρονος ψυχολόγος και δημοσιογράφος σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε χθες στην Ελ Παΐς, ένας άλλος στόχος της απεργίας του είναι να πληρώσει η κυβέρνηση ένα υψηλό πολιτικό κόστος για τη δολοφονία του Σαπάτα. «Είμαι έτοιμος να πεθάνω», είπε. «Είναι ώρα να καταλάβει ο κόσμος ότι αυτή η κυβέρνηση είναι απάνθρωπη, και υπάρχουν στιγμές στην ιστορία των χωρών που είναι ανάγκη να υπάρχουν μάρ τυρες». Και δεν σκέφτεται τη γυναίκα του, τη μάνα του, την οκτάχρονη κόρη του; «Όταν έλαβα την απόφαση να ξεκινήσω πάλι απεργία πείνας, η μητέρα μου έκανε 16 ώρες να μου μιλήσει. Τώρα, παρόλο που διαφωνούν, σέβονται την απόφασή μου. Τους λέω ότι για χάρη της πατρίδας, η οικογένεια πρέπει να υποφέρει. Και η μητέρα του Χοσέ Μαρτί υπέφερε».

Ο Φαρίνιας είναι απαισιόδοξος. Αν δεν ξεκινήσουν απεργία πείνας 50 διαφωνούντες μαζί, λέει, δεν πρόκειται να αλλάξει τίποτα. Αλλά η (άτυπη) αντιπολίτευση δεν θέλει μια τέτοια εξέλιξη. Πάνω απ΄ όλα, λένε, μετράει η ανθρώπινη ζωή. Η κυβέρνηση των Κάστρο δεν το έχει σε τίποτα να αφήσει να πεθάνουν κι άλλοι απεργοί. Η αντίδρασή της στον θάνατο του Σαπάτα ήταν να συλλάβει δεκάδες ανθρώπους που πήγαιναν στην κηδεία, μεταξύ των οποίων και τη γνωστή μπλόγκερ Γιοάνι Σάντσες. Τι άλλο μπορούν όμως να κάνουν άραγε όσοι κουράστηκαν από 50 χρόνια «επανάστασης» και θέλουν να μπορούν επιτέλους να εκφράζονται ελεύθερα, να διαβάζουν ό,τι θέλουν, να ταξιδεύουν χωρίς περιορισμούς; Να κάνουν υπομονή μέχρι να νικηθεί τελειωτικά ο ιμπεριαλισμός; Να αρκεστούν στις διαβεβαιώσεις χωρών όπως η Ισπανία ότι όλα τα προβλήματα θα λυθούν με διάλογο;

Και για να επανέλθουμε στην αρχική μας απορία: γιατί έχει τυφλωθεί η παγκόσμια Αριστερά;

Κανείς δεν είναι προδότης

Σε αυτή τη σύγκρουση του στρατού με τους ισλαμιστές, ποιος είναι ο προοδευτικός και ποιος ο συντηρητικός;

Αυτή την απορία είχε στις 7.30 χθες το πρωί ένας ακροατής αθηναϊκού ραδιοφωνικού σταθμού. Κι ίσως την καλύτερη απάντηση να τη δίνει ένας αρθρογράφος της Χουριέτ, ο Μουσταφά Ακιόλ, που έχει χαρακτηριστεί συχνά από αναγνώστες «προδότης» της χώρας του. Κάποιοι, μάλιστα, έχουν ζητήσει την απόλυσή του από την εφημερίδα, την καταδίκη του σε ισόβια κάθειρξη, ακόμη και τον αποκεφαλισμό του.

Ο χαρακτηρισμός αυτός φαίνεται πως χρησιμοποιείται αρκετά συχνά στην Τουρκία. Πιο πολύ αρέσει στους κεμαλιστές. Ο Κεμάλ Ατατούρκ έλεγε συχνά ότι οι πολιτικοί του αντίπαλοι είχαν «προδοτικό μυαλό», ενώ ένας από τους στενότερους συμβούλους του, ο Ρετζέπ Πεκέρ, δήλωσε το 1935 στη Βουλή ότι ο φιλελευθερισμός ισοδυναμεί με υψηλή προδοσία. Αλλά και οι ισλαμιστές έχουν τη δική τους φρασεολογία μίσους και παράνοιας. Επί πολλές δεκαετίες- προτού δηλαδή αισθανθούν ότι παίρνουν τα ηνία της εξουσίας στα χέρια τους- θεωρούσαν τους κοσμικούς «μασόνους» ή «κρυπτοεβραίους» που υπηρετούν τα συμφέροντα κάποιων ξένων κύκλων με στόχο την αποσταθεροποίηση της χώρας. Για τους μαρξιστές, τέλος, οποιαδήποτε θετική αναφορά στην οικονομία της αγοράς είναι αρκετή για να σε κατατάξει στους «πουλημένους διανοούμενους», αν όχι στους «πράκτορες της CΙΑ».

Απαντώντας σε αυτές τις κατηγορίες, ο Ακιόλ έγραψε πριν από μερικούς μήνες ένα άρθρο με τίτλο «Κανείς δεν είναι προδότης». Όλοι πατριώτες είναι- ο καθένας αντιλαμβάνεται απλώς την ευημερία της Τουρκίας με διαφορετικό τρόπο. Και κανείς δεν κατέχει την απόλυτη αλήθεια. Ο ίδιος, για παράδειγμα, θα ήθελε να δει μια μετακεμαλική Τουρκία: αυτό δεν σημαίνει ούτε καταδίκη της κεμαλικής ελίτ ούτε επιστροφή στις οθωμανικές ημέρες. Ως πρόγραμμα ενός αυταρχικού εκσυγχρονισμού, ο κεμαλισμός έφερε θετικά αποτελέσματα (όπως είναι η προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών) αλλά είχε και αρνητικές επιπτώσεις (όπως η καταστολή των δικαιωμάτων των Κούρδων). Σε κάθε περίπτωση, είναι καιρός να πάψει να αποτελεί την κρατική ιδεολογία και να γίνει μια από τις ανταγωνιστικές ιδεολογίες της σύγχρονης Τουρκίας. Υπάρχει κίνδυνος αυτή η μετακεμαλική Τουρκία να μετατραπεί σε ισλαμικό κράτος; Μάλλον όχι, απαντά ο Τούρκος αρθρογράφος. Οι ισλαμιστές που θέλουν ένα Σύνταγμα βασισμένο στο Κοράνι περιθωριοποιούνται όλο και περισσότερο. Η τάση που κερδίζει έδαφος είναι όλοι οι πολίτες, μουσουλμάνοι, μη μουσουλμάνοι, κοσμικοί, αγνωστικιστές, άθεοι ή οτιδήποτε άλλο, να μπορούν να επιλέγουν ελεύθερα τον τρόπο που ζουν. Το κράτος που επιτρέπει κάτι τέτοιο δεν λέγεται ασφαλώς ισλαμικό, ίσως να μη χρειάζεται να λέγεται καν κοσμικό, λέγεται όμως σίγουρα ελεύθερο και δημοκρατικό. Σ΄ ένα τέτοιο κράτος, μπορεί οποιοσδήποτε να λέει ελεύθερα τη γνώμη του χωρίς να κινδυνεύει να απολυθεί, να φυλακιστεί ή να αποκεφαλιστεί.

Πατρίδα του νερού και του κρασιού

«Η ιστορία της χώρας μας αποκαλύπτει τη δύναμη και την επιμονή του λαού μας. Όπως ύστερα από κάθε δυσκολία, δεν έχω αμφιβολία ότι θα τα βγάλουμε πέρα. Για μια ακόμη φορά, ζήτω η Χιλή!» Μισέλ Μπατσελέτ

O χειρότερος σεισμός που έπληξε ποτέ τη Λατινική Αμερική σημειώθηκε στις 22 Μαΐου του 1960 στη γεωγραφική ζώνη του Παράλ, στη Νότια Χιλή. Είχε μέγεθος 8,9 της κλίμακας Ρίχτερ και κράτησε τρία λεπτά. Όπως γράφει ο Χιλιανός συγγραφέας Ρομπέρτο Αμπουέρο στη Ρεπούμπλικα , γκρεμίστηκαν ολόκληρες πόλεις, άνοιξε η γη καταβροχθίζοντας ανθρώπους, ζώα και κτίρια, τραβήχτηκε η θάλασσα, κι όταν επέστρεψε είχε τη μορφή κύματος μεγάλου σαν ουρανοξύστης, που άλλαξε για πάντα τη γεωγραφία της περιοχής. Πόλεις, ποτάμια και λίμνες εξαφανίστηκαν, κι εμφανίστηκαν καινούργια, όπου κτίστηκαν καινούργιες πόλεις.

Λένε πως σε κάθε δύο Χιλιανούς αντιστοιχούν τρία κόμματα. Κι ότι αυτό που τους ενώνει είναι η γεωγραφική απομόνωση και η μεγάλη συλλογική τραγωδία που, σύμφωνα με τους γεωλόγους, τους περιμένει. Κάθε Χιλιανός ξέρει ότι στη διάρκεια της ζωής του θα γνωρίσει τουλάχιστον δύο μεγάλους σεισμούς. Κι όπως κοιτάζει τις Άνδεις για να τοποθετείται στον χώρο, έτσι χρησιμοποιεί τους σεισμούς για να προσδιορίζει τη θέση του στον χρόνο. Για πρακτικούς λόγους, μάλιστα, τους δίνει το όνομα του εκάστοτε προέδρου. Υπάρχει ο σεισμός του Εδουάρδο Φρέι, ο σεισμός του Πινοτσέτ, ο σεισμός του Αλλιέντε. Με τον σεισμό του περασμένου Σαββάτου υπάρχει ένα πρόβλημα, αν θα του δώσουν το όνομα της απερχόμενης ή του νεοεκλεγέντος. Λογικά θα τον ονόμαζαν «σεισμό της Μπατσελέτ», αλλά ίσως να προτιμήσουν τον «σεισμό του Πινιέρα», με την ελπίδα ότι τα επόμενα τέσσερα χρόνια δεν θα γνωρίσουν ανάλογη τραγωδία.

Ο σεισμός του 1960 ονομάστηκε «σεισμός του Χόρχε Αλεσάντρι». Κι επειδή σημειώθηκε στη γενέτειρα του Πάμπλο Νερούδα, ο μεγάλος ποιητής - που βρισκόταν εκείνη την ημέρα στο Παρίσι- του αφιέρωσε μερικούς στίχους: «Για τους γκρεμισμένους τοίχους, / το κλάμα στο θλιμμένο νοσοκομείο,/ για τους δρόμους που σκεπάστηκαν/ με συντρίμμια και φόβο,/ για το πουλί που πετά χωρίς φτερά/ και το σκυλί που ουρλιάζει χωρίς μάτια/ πατρίδα του νερού και του κρασιού,/ κόρη και μάνα της ψυχής μου,/ άσε με να μπερδευτώ μαζί σου/ στο θρήνο και στον άνεμο/ κι η οργισμένη μοίρα/ ας εκμηδενίσει το σώμα μου/ και τη γη μου».

Αντίθετα με τον Νερούδα, ο Άριελ Ντόρφμαν βρισκόταν τότε στο Σαντιάγο. Και είναι σε θέση να κάνει συγκρίσεις. Η σημερινή Χιλή, γράφει στην Κοριέρε , δεν έχει καμιά σχέση μ΄ εκείνη τη χώρα. Πολλά κτίρια είναι αντισεισμικά, υπάρχουν περισσότερα νοσοκομεία, οι φτωχοί είναι πιο λίγοι, οι Χιλιανοί έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Ίσως μάλιστα ο σεισμός να έχει κι ένα καλό: να κλονίσει την τυφλή εμπιστοσύνη του νέου προέδρου στην αγορά, η κρατική παρέμβαση στην ανοικοδόμηση της χώρας θα είναι αποφασιστική.

Ντίλερ πρώτης κατηγορίας

Η Γερμανία συμπεριφέρεται σαν τον έμπορο ναρκωτικών που πουλά τα προϊόντα του σε πελάτες από την Ελλάδα, την Ισπανία, την Πορτογαλία ή την Ιρλανδία, όλους τζάνκι της κατανάλωσης.

Η παρομοίωση δεν ανήκει σε μας, δεν θα τολμούσαμε ποτέ κάτι τέτοιο σε μια στιγμή που μοιάζει να εξυφαίνεται ένας απροσδόκητος ελληνογερμανικός έρωτας, με τους Γερμανούς δημοσιογράφους να ζητούν σύσσωμοι συγγνώμη για το εξώφυλλο του Focus και την καγκελάριο Μέρκελ να ετοιμάζει το ωραίο της φόρεμα με το μεγάλο ντεκολτέ για να υποδεχθεί την Παρασκευή τον Γιώργο Παπανδρέου και να τον παρακαλέσει να πάρει βοήθεια από εκείνη, κι όχι από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αυτός που χαρακτηρίζει τη Γερμανία «ντίλερ της Ευρώπης» είναι ο Μπερτράν Γκρολαμπέρ, καθηγητής στο Skema Βusiness School της Γαλλίας. Η σημερινή οικονομική κατάσταση της Ελλάδας- γράφει στη Λιμπερασιόν - δεν θα ήταν τόσο δραματική αν η Ευρώπη δεν είχε δώσει λευκή επιταγή στους Έλληνες να αγοράζουν σε χαμηλές τιμές Μercedes, ΒΜW και άλλα προϊόντα made in Germany. Η οικονομική στρατηγική της Γερμανίας συνίσταται στη δημιουργία εμπορικών πλεονασμάτων σε σχέση με τους εταίρους της. Κι αφού τους έθισε στην κατανάλωση, τώρα τους ζητά να αποτοξινωθούν.

Σφίξτε το ζωνάρι, ο πληθωρισμός θα πέσει, η ανταγωνιστικότητά σας θα ανεβεί, τα έσοδα από τη φορολογία θα αποζημιώσουν τους ξένους δανειστές σας και θα μπορέσετε να γίνετε κι εσείς ντίλερ πρώτης κατηγορίας: αυτή είναι η θεραπεία που προτείνουν σήμερα οι Βρυξέλλες στην Ελλάδα και τις άλλες χώρες του προβληματικού Νότου, ανάλογη με τη θεραπεία που είχε επιβάλει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο τη δεκαετία του ΄90 στην Αργεντινή, οδηγώντας την σε μια παρατεταμένη ύφεση. Ήδη, όμως, το ΔΝΤ κάνει την αυτοκριτική του και αναθεωρεί τη στάση του. Σε άρθρο τους που δημοσιεύτηκε στις 12 Φεβρουαρίου, ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ταμείου Ολιβιέ Μπλανσάρ και οι συνεργάτες του διερωτώνται μήπως θα ήταν καλύτερα να μην έχει επιδιωχθεί ένας τόσο χαμηλός πληθωρισμός. Αν ο στόχος ήταν 4% και όχι 2%, τονίζουν, οι κεντρικές τράπεζες θα είχαν μεγαλύτερα περιθώρια ελιγμών όταν τα πράγματα άρχισαν να πηγαίνουν άσχημα.

Ο πληθωρισμός δεν είναι λοιπόν τελικά και τόσο κακό πράγμα. Σε ένα ανάλογο συμπέρασμα αναμένεται να καταλήξουν, αργά ή γρήγορα, οι οικονομικοί ιθύνοντες της Ευρώπης και για το έλλειμμα. Όπως γράφει ο Γκρολαμπέρ, η Ευρώπη δεν μπορεί να αρκεστεί να επιβάλλει μέτρα λιτότητας στους κακούς της μαθητές. Πρέπει να επεξεργαστεί και μία οικονομική πολιτική που θα τους δώσει χρόνο να συγκλίνουν προς τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές χωρίς να καταστραφούν ολόκληροι τομείς της οικονομίας τους. Σε αντίθετη περίπτωση, οι χώρες αυτές θα είναι αναγκασμένες να πλέουν ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη: την οικονομική στασιμότητα ή την οδυνηρή (για όλους) έξοδο από το ευρώ.