Τεχνολογικό θαύμα

Η γυναίκα του τον είχε παρατήσει. Τα παιδιά του ζούσαν στο σπίτι της μητέρας τους, οι γονείς του και ο αδελφός του στην άλλη άκρη της Αμερικής. Ήταν προπαραμονή Χριστουγέννων. Αισθανόταν αφόρητη μοναξιά. Και στο μυαλό του τριγυρνούσε μια έρευνα που έδειχνε ότι τα συναισθήματα θλίψης και απομόνωσης μεταδίδονται από εκείνον που τα νιώθει όχι μόνο στους φίλους του, αλλά και στους φίλους των φίλων του. Υπήρχε λοιπόν κίνδυνος να κολλήσει την αρρώστια του η μισή Αμερική.

Παρ΄ όλα αυτά - και αφού δεν είχε τίποτα καλύτερο να κάνει - ο 45χρονος συγγραφέας Ουόλτερ Κερν κάθησε μπροστά στον υπολογιστή του και μπήκε στο Facebook. Δεν ήταν κανένας μανιακός των κοινωνικών δικτύων, το αντίθετο μάλιστα. Τον προηγούμενο μήνα είχε διατρέξει για επαγγελματικούς λόγους τις σελίδες τριών καλά δικτυωμένων συναδέλφων του και είχε γίνει «φίλος» με καμιά 300αριά αγνώστους. Δύσκολα θα του έλυναν αυτοί το πρόβλημα. Ήθελε όμως απεγνωσμένα με κάποιον να μιλήσει. Και δεν θα τον πείραζε αν του καθόταν μία από τις μόνες και ωραίες κυρίες της λίστας.

Ε, λοιπόν, μια τέτοια κυρία ήταν εκείνη την ώρα online, άρα θεωρητικά ήταν διαθέσιμη για chat. Μέσα σε δευτερόλεπτα είχε τσεκάρει τη φωτογραφία της και τα βασικά της χαρακτηριστικά, τα είχε εγκρίνει, και της είχε στείλει μήνυμα χωρίς να περιμένει πολλά. Η έρευνα που είχε διαβάσει, άλλωστε, τόνιζε ότι η αρνητική διάθεση προκαλεί ακόμη αρνητικότερη διάθεση. Να όμως που μερικές φορές οι έρευνες διαψεύδονται από τη ζωή. Την απάντηση δεν τη θυμάται, έχει περάσει πια πάνω από χρόνος. Είναι σίγουρος πάντως πως ήταν κάτι του τύπου «Έχω διαβάσει κι έχω λατρέψει ό,τι λέξη έχεις γράψει, αχ, τι κρίμα που δεν σε ήξερα νωρίτερα;». Τέλος πάντων, κάτι τέτοιο.

Το ότι δεν είχαν γνωριστεί νωρίτερα αποδείχθηκε πως δεν ήταν και τόσο σημαντικό. Όπως γράφει ο Κερν στο περιοδικό των Νιου Γιορκ Τάιμς, ήδη γιορτάζουν ένα χρόνο έγγαμου βίου. Κι αν για πολλούς Αμερικανούς αυτός ο χρόνος ήταν δύσκολος- απολύσεις, χρέη, κατασχέσεις σπιτιών- εκείνος είναι ευτυχισμένος. Με βάση λοιπόν την ίδια έρευνα που του είχε προκαλέσει κατάθλιψη, η ευτυχία του μπορεί να μεταδοθεί στη μισή Αμερική.

Ηθικό δίδαγμα: η τεχνολογία κάνει μερικές φορές θαύματα. Κι αν με το Facebook μπορείς με λίγη τύχη να βρεις σύντροφο, με το iΡad που παρουσίασε αυτή την εβδομάδα ο Στιβ Τζομπς μπορείς προφανώς να κάνεις ακόμη περισσότερα πράγματα. Προκύπτει βέβαια ένα ερώτημα. Αν αυτά τα μηχανήματα είναι ικανά να θεραπεύσουν τη μοναξιά σου, μπορούν αν μια μέρα μετανιώσεις να σου τη φέρουν πίσω;

Η κουλτούρα του καπιταλισμού

«Αδιάκοπα ανατρέπει την οικονομική δομή από μέσα, αδιάκοπα καταστρέφει την παλιά, αδιάκοπα δημιουργεί μια καινούργια».

Έτσι περιέγραφε στα μέσα του περασμένου αιώνα τον καπιταλισμό ο Γιόζεφ Σουμπέτερ. Για τον Αυστριακό οικονομολόγο, που το έργο του έχει έλθει πάλι τα τελευταία χρόνια στην επικαιρότητα, ο καπιταλισμός δεν μπορεί να μείνει ακίνητος. Είναι ένα σύστημα που οδηγείται από κύματα επιχειρηματικής καινοτομίας ή, όπως έλεγε, από μια διαρκή θύελλα «δημιουργικής καταστροφής». Με αυτές τις σκέψεις στο μυαλό της και με το φάντασμα του Σουμπέτερ να την καταδιώκει, έγραψε η Αμερικανίδα ιστορικός Τζόυς Άπλμπαϊ τη Διαρκή Επανάσταση (εκδ. W.W. Νorton & Company), ένα βιβλίο που ξεκινά από την Ολλανδία, αλλά η δράση του εκτυλίσσεται κυρίως στον αγγλοαμερικανικό κόσμο.

Η ανάδυση του οικονομικού συστήματος που ονομάστηκε καπιταλισμός ήταν απροσδόκητη, σημειώνει η συγγραφέας. Αντίθετα με τους κανόνες και τις αξίες που ίσχυαν τα προηγούμενα 4.000 χρόνια, αναπτύχθηκε μια νέα νοοτροπία που νομιμοποιούσε την επιδίωξη του κέρδους. Όπως επισήμαναν μια σειρά από συγγραφείς που προηγήθηκαν αρκετά του Άνταμ Σμιθ, τα στοιχεία οποιασδήποτε οικονομίας είναι ρευστά και διαπραγματεύσιμα. Η απόδειξη είναι ότι χάρις σε καινοτομίες που οδήγησαν σε μια νέα, εμπορική γεωργία, ο αγροτικός πληθυσμός της Βρετανίας έφτασε το 1800 να αποτελεί λιγότερο από το 40% του πληθυσμού έναντι 80% που ήταν τον 16ο αιώνα. Αυτό οδήγησε σε μια τεράστια δεξαμενή πλεονάζουσας εργατικής δύναμης που έθεσε τα θεμέλια του βρετανικού καπιταλισμού.

Με άλλα λόγια, «δεν μπορεί να υπάρξει καπιταλισμός χωρίς μια κουλτούρα του καπιταλισμού». Φυσικά, δεν είναι καλά όλα τα καινούργια στοιχεία που παίρνουν τη θέση των παλιών. Η αναζήτηση του κέρδους απελευθέρωσε και ολέθριες δυνάμεις, όπως η επέκταση του αφρικανικού δουλεμπορίου ή οι άθλιες συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια. Η ιστορία του καπιταλισμού περιλαμβάνει μοιραία και την αντίσταση στις επαναστάσεις που έφερε. Όπως γράφει πάντως ο βιβλιοκριτικός των Νιου Γιορκ Τάιμς, το βιβλίο της Άπλμπαϊ δίνει έμφαση στις καπιταλιστικές επιχειρήσεις, όχι στην αντίσταση σ΄ αυτές. Κι ένα από τα συμπεράσματά της είναι ότι οι κυβερνητικές παρεμβάσεις όχι μόνο δεν βλάπτουν αυτές τις επιχειρήσεις, αλλά αντίθετα τις στηρίζουν. Ο 13πλασιασμός των κονδυλίων της αμερικανικής κυβέρνησης για την έρευνα και τεχνολογία κατά την περίοδο 1941-1960 οδήγησε στη γέννηση πολλών καινοτομιών. Το ίδιο ισχύει και αντίστροφα: το Ιnternet ήταν προϊόν της κυβερνητικής λογοκρισίας.

Ένα τέτοιο βιβλίο δεν θα μπορούσε βέβαια παρά να τελειώνει με την Κίνα. Η εντυπωσιακή ανάπτυξη αυτής της χώρας, τονίζει η συγγραφέας, διαψεύδει όσους θεωρούσαν τον καπιταλισμό άρρηκτα συνδεδεμένο με τη δημοκρατία. Και επιβεβαιώνει πανηγυρικά ότι αυτό το οικονομικό σύστημα έχει την ικανότητα να προσαρμόζεται διαρκώς στις νέες συνθήκες.

Ο Κάρλες κι η παρέα του

Η καινούργια εκδοχή του Βig Βrother στην ισπανική τηλεόραση έχει μια μεγάλη διαφορά από τις προηγούμενες: τους πρωταγωνιστές τους στέλνουν εκεί ο μπαμπάς κι η μαμά- μπας και βάλουν μυαλό.

O τίτλος της είναι «Γενιά ούτε-ούτε». Και αναφέρεται στην ομώνυμη κατηγορία Ισπανών που είναι κάτω των 30 ετών, έχουν παρατήσει τις σπουδές τους, δεν δουλεύουν ούτε ψάχνουν για δουλειά. Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ο αριθμός τους είναι 562.100 (μα πώς τους υπολόγισαν με τόση ακρίβεια;) και αντιστοιχούν στο 15% της ηλικιακής αυτής κατηγορίας. Επιπλέον, ένας στους δύο νέους της ίδιας κατηγορίας δηλώνει ότι δεν έχει κανένα σχέδιο για το μέλλον που να τον ενδιαφέρει.

Ο 20χρονος Κάρλες Μπενάσκες, που κατάγεται από μια πόλη κοντά στη Βαρκελώνη, είναι ένας αντιπροσωπευτικός εκπρόσωπος αυτής της γενιάς. Σύμφωνα με την περιγραφή του ανταποκριτή της Μοντ, δεν είναι κακό παιδί, αλλά εξοργίζει την οικογένειά του. Ο λόγος είναι απλός: όλη μέρα είναι κλεισμένος στο δωμάτιό του και δεν κάνει τίποτα. Κάθε τόσο εξαφανίζεται για μερικές μέρες. Η μητέρα του βρίσκεται ανάμεσα στην οργή και την κατάθλιψη. Η αδελφή του δεν καταλαβαίνει «τι περιμένει αυτό το παιδί από τη ζωή». Κάθε συζήτηση καταλήγει σε φωνές, βρισιές και πόρτες που βροντάνε.

Ο Κάρλες είναι ένας από τους οκτώ πρωταγωνιστές του νέου ριάλιτι που άρχισε να προβάλλεται την περασμένη εβδομάδα από το ιδιωτικό κανάλι La Sexta. Η παρέα θα μείνει κλεισμένη για έξι εβδομάδες σε ένα διαμέρισμα και δύο ψυχολόγοι θα τους βοηθήσουν να αλλάξουν στάση ζωής. Το έργο των τελευταίων θα είναι μάλλον δύσκολο αν λάβουμε υπόψη τα πράγματα που οι οκτώ νεαροί συμφώνησαν την πρώτη μέρα ότι αρέσουν σε όλους: το πόκερ, οι ντισκοτέκ, τα τσιγαριλίκια και, πάνω απ΄ όλα, το να μην κάνουν τίποτα. Η απομόνωση θα είναι πάντως σχετική, αφού οι γονείς θα μπορούν να τηλεφωνούν στα χαϊδεμένα τους κι εκείνα θα έχουν δικαίωμα να βγαίνουν από το διαμέρισμα - υπό τον όρο όμως να πάνε να δουλέψουν.

Όπως εξηγεί ένας από τους δύο ψυχολόγους, ο Αλμπέρτο Μπουάλε, στο διάστημα των έξι εβδομάδων θα ισχύουν στο διαμέρισμα αυστηροί κανόνες. Όποιος δεν δουλεύει δεν θα τρώει. Όποιος δεν πλένει τα ρούχα του θα τα φοράει λερωμένα. Μετά το τέλος του πειράματος, ο Κάρλες και οι φίλοι του θα είναι έτοιμοι να αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στις οικογένειές τους και στην κοινωνία. Αυτό λένε τουλάχιστον οι δημιουργοί της εκπομπής, που ελπίζουν να πάει καλύτερα από την προηγούμενη. Εκεί, τρεις ταλαίπωροι νεαροί προσπαθούσαν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις που έθεταν οι γονείς τους. Η θεαματικότητα έπεσε πολύ γρήγορα. Να μας συγχωρούν οι φίλοι Ισπανοί, αλλά το ίδιο θα συμβεί μάλλον και τώρα. Η απελπισία της νεολαίας είναι πραγματική, δεν αντιμετωπίζεται με πατροναρίσματα ούτε με τηλεοπτικά σόου.

Ο νέος ατομισμός

Οι δύο μεγάλες σχολές σκέψης του εικοστού αιώνα ήταν ο φιλελευθερισμός και ο μαρξισμός. Αλλά τώρα έχουμε περάσει σε ένα νέο στάδιο, η κοινωνική πραγματικότητα έχει αλλάξει.

Τα δύο αυτά ρεύματα, λέει ο Γάλλος κοινωνιολόγος Αλαίν Τουραίν σε συνέντευξή του στην Ελ Παΐς, αποτελούσαν δύο τρόπους αντίληψης του συστήματος, δύο αντιπάλους με αρκετά κοινά σημεία όπως η πίστη στον εκβιομηχανισμό και η ιδέα της προόδου. Ο εκβιομηχανισμός δεν βρίσκεται όμως πια στο κέντρο της κοινωνίας. Ταυτοχρόνως, έχουμε περάσει από το κοινωνικό στο πολιτιστικό, όπως ακριβώς κατά τον 19ο αιώνα είχαμε περάσει από το πολιτικό στο κοινωνικό. Τα μεγάλα προβλήματα της σημερινής εποχής είναι τα δικαιώματα των γυναικών, η πολιτιστική διαφορετικότητα, η οικολογία. Εξέχων μελετητής των κοινωνικών κινημάτων, με έμφαση στη Γαλλία και τη Λατινική Αμερική, ο 84χρονος Τουραίν βλέπει σε αυτές τις νέες τάσεις τόσο θετικά όσο και αρνητικά χαρακτηριστικά. Πολιτιστικό χαρακτήρα- τονίζει- έχουν τόσο τα δημιουργικά όσο και τα καταστροφικά κινήματα της εποχής μας. Ο ριζοσπαστικός ισλαμισμός, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί τη θρησκεία ως τρόπο ρήξης με το σύστημα κυριαρχίας από το οποίο υπέφερε πάντα ο αραβικός κόσμος. Το πρόβλημα όμως είναι ότι σε αυτές τις κοινωνίες (και όχι μόνο σε αυτές, προσθέτουμε εμείς) δεν έχει υπάρξει διαχωρισμός μεταξύ θρησκείας και κράτους. Και στο βάθος κάθε θρησκείας, στην ίδια την έννοια του ιερού, υπάρχει μια ολοκληρωτική πλευρά.

Ως αντίβαρο στον πειρασμό του ολοκληρωτισμού, ο Τουραίν προτείνει την έννοια της συνείδησης του πολίτη, που αποτελεί τη θεμελιώδη έκφραση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αφού μπορεί κάποιος να πει ότι θέλει να διατηρήσει την πολιτιστική, θρησκευτική ή γλωσσική του ταυτότητα υπό τον όρο να το κάνει στους κόλπους μιας κοινωνίας που δεν είναι μόνο το άθροισμα διαφορετικών ταυτοτήτων, αλλά ταυτοτήτων με κοινά οικουμενικά γνωρίσματα. Στο όνομα αυτής της συνείδησης απαγορεύτηκε η ισλαμική μαντίλα στα δημόσια σχολεία της Γαλλίας. Και θα προταθεί σήμερα η απαγόρευση της μπούρκας σε όλους τους δημόσιους χώρους της χώρας- αλλά όχι και στους δρόμους.

Το κλειδί της νέας σκέψης για την κοινωνία που προτείνει όμως ο Τουραίν είναι η εξής διαπίστωση: απέναντι σε μια κοινωνία που καταστρέφεται από την παγκοσμιοποίηση και την ανεξέλεγκτη οικονομία βρίσκεται η στάση των ανθρώπων, των ομάδων, των λαών, που διακηρύσσουν ότι το ανθρώπινο ον ορίζεται από το δικαίωμά του να έχει δικαιώματα. Από τη Νέα Υόρκη μέχρι την Ινδία και το Μεξικό, οι πολίτες ζητούν το ίδιο πράγμα: να τους σέβονται και να μην τους εξευτελίζουν. Ο νέος αυτός ατομισμός, που δεν έχει καμιά σχέση με τον ατομισμό που προτείνει η καταναλωτική κοινωνία, στηρίζεται στη συνείδηση του πολίτη. Αν η Αριστερά θέλει να αναγεννηθεί, αυτόν τον ατομισμό πρέπει να κάνει σημαία της.

Ένα δημοσιογραφικό πείραμα

Μάλλον δεν τους νοιάζει καθόλου. Ακόμη όμως και αν τους ένοιαζε, από το Facebook και το Τwitter οι πέντε συνάδελφοι δεν θα μάθουν σίγουρα τίποτα για την πορεία της ελληνικής οικονομίας.

Ένας άνδρας από το Τέξας ονόματι Μιτς Μάντοξ έκανε το 2000 ένα ενδιαφέρον πείραμα. Άλλαξε επισήμως το όνομά του σε DotComGuy και κλείστηκε στο σπίτι του προσπαθώντας να διαπιστώσει αν μπορεί να ζήσει για ένα χρόνο παραγγέλνοντας ό,τι χρειαζόταν αποκλειστικά από το Ιnternet. Δεν άντεξε. Πέντε δημοσιογράφοι από ραδιοφωνικούς σταθμούς τεσσάρων χωρών ξεκινούν τώρα κάτι λιγότερο φιλόδοξο, αλλά εξίσου τολμηρό. Την 1η Φεβρουαρίου θα κλειστούν για πέντε ημέρες σε ένα αγροτικό σπίτι που βρίσκεται στο Περιγκόρ της Νότιας Γαλλίας και θα παρακολουθήσουν την επικαιρότητα με μοναδικές πηγές το Facebook και το Τwitter.

Τα ερωτήματα στα οποία θα επιχειρήσουν να απαντήσουν οι δημοσιογράφοι από σταθμούς της Γαλλίας, του Καναδά, του Βελγίου και της Ελβετίας είναι δύο. Πόσο αξιόπιστα είναι αυτά τα δύο μέσα κοινωνικής δικτύωσης, που χρησιμοποιούνται σήμερα από 400 εκατομμύρια ανθρώπους; Και συνιστούν πράγματι σοβαρή απειλή για τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης; Οι δημοσιογράφοι, τέσσερις άνδρες και μία γυναίκα, δεν θα έχουν στη διάθεσή τους τηλεόραση, ραδιόφωνο και εφημερίδες. Θα μπορούν να χρησιμοποιούν μόνο κινητά τηλέφωνα χωρίς πρόσβαση στο Ιnternet, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές που θα τους διατεθούν θα έχουν «λευκό» σκληρό δίσκο και το σερφάρισμα σε άλλες ιστοσελίδες δεν θα επιτρέπεται (με εξαίρεση τους συνδέσμους στους οποίους παραπέμπουν το Facebook και το Τwitter). Κατά τη διάρκεια του πειράματος θα βγαίνουν στον αέρα στους ραδιοφωνικούς τους σταθμούς για να σχολιάζουν τις ειδήσεις που μαθαίνουν, θα ενημερώνουν ένα συλλογικό μπλογκ και- φυσικά- θα γράφουν στο Τwitter.

«Το πείραμα θα μας επιτρέψει να εξετάσουμε τους μύθους που υπάρχουν γύρω από το Facebook και το Τwitter», λέει η Ελέν Ζουάν από το France Ιnter, έναν από τους πέντε σταθμούς που συμμετέχουν. Στις διαδηλώσεις που γίνονται τους τελευταίους μήνες στο Ιράν, για παράδειγμα, το Τwitter παίζει σημαντικό ρόλο. Θα μπορούσε όμως κάποιος να ενημερώνεται με πληρότητα και ακρίβεια για το θέμα αυτό μόνο μέσα από το Τwitter; Με άλλα λόγια, μπορούν 140 χαρακτήρες να αντικαταστήσουν τις αναλύσεις, τις μαρτυρίες και τα ρεπορτάζ; Η απάντηση είναι προφανώς αρνητική. Τα πέντε πειραματόζωα θα πουν στον αέρα ανακρίβειες, η εικόνα που θα έχουν για την επικαιρότητα θα είναι ατελής, η ιεράρχηση των γεγονότων που θα πληροφορούνται μπορεί να τους μπερδέψει. Αν όμως οι οργανωτές του πειράματος ελπίζουν με τον τρόπο αυτό να «ξεσκεπάσουν» τα μέσα ενημέρωσης που προτιμά η νεολαία σε όλο τον κόσμο, είναι γελασμένοι.

Και στον ελεύθερο χρόνο τους οι συνάδελφοι τι θα κάνουν; Δικό τους θέμα. Τα βιβλία, πάντως, ευτυχώς δεν θα απαγορευτούν.

Αμφιπερίεργες

Είναι 15-16 ετών. Περπατούν χέρι χέρι. Ανταλλάσσουν κραγιόν, δανείζει η μία ρούχα στην άλλη, κοιμούνται στο ίδιο δωμάτιο, κοροϊδεύουν μαζί τα ηλίθια τα αγόρια, όταν αποχωρίζονται φιλιούνται. Και καμιά φορά κάνουν έρωτα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αναζητούν στη συνέχεια την περιπέτεια ή την ασφάλεια στο άλλο φύλο. Δεν αποκλείεται όμως και να τις δέσει ο έρωτας. Δεν είναι κατ΄ ανάγκην τα κορίτσια που αγαπούν άλλα κορίτσια. Είναι απλώς τα κορίτσια που αρνούνται να διαλέξουν. Έχουν μια λεσβιακή εμπειρία, ενώ πριν και ύστερα απ΄ αυτήν είναι ετεροφυλόφιλες. Θα μπορούσε να τις χαρακτηρίσει κανείς bisexual (αμφιφυλόφιλες). Αλλά εκείνες προτιμούν τον όρο bicurious (αμφιπερίεργες).

Η Μαλίντα Λο διηγείται μια τέτοια ιστορία στο βιβλίο της Αsh, μια λεσβιακή εκδοχή της Σταχτοπούτας, που έχει προκαλέσει μεγάλη αίσθηση στις Ηνωμένες Πολιτείες και μεταφράζεται τώρα σε άλλες γλώσσες. «Το να ερωτεύεσαι κάποιον του ίδιου φύλου είναι απολύτως φυσιολογικό», λέει η νεαρή συγγραφέας σε συνέντευξή της στο Λ΄ Εσπρέσσο . «Το βιβλίο μου είναι μια ρομαντική ιστορία για τη δύναμη του έρωτα. Η αμερικανική κοινωνία είναι σήμερα πολύ πιο ανοιχτή απέναντι στους Lgbt (λεσβίες, γκέι, μπάι, τρανς) σε σχέση με πριν από δέκα χρόνια. Είναι αλήθεια ότι εγώ μένω στο Σαν Φρανσίσκο, όπου η δυνατότητα επιλογής είναι μεγαλύτερη απ΄ ό,τι σε άλλες περιοχές. Γενικότερα, όμως, οι άνδρες και οι γυναίκες δηλώνουν σήμερα πιο εύκολα ότι είναι μπαϊσέξουαλ».

Βοηθούν, βέβαια, και οι διασημότητες. Κακά κορίτσια όπως η Λίντσεϊ Λόχαν, που μόλις άφησε την ερωμένη της Σαμάνθα Ρόνσον για ένα μοντέλο από το Τέξας. Θεότρελες τραγουδίστριες σαν τη Λέιντι Γκάγκα. Είδωλα της ποπ σαν τη Φέργκι, τη σταρ των Βlack Εyed Ρeas, που ανήγγειλε πριν από λίγο καιρό στη Σαν ότι είναι μπάι. Σύμφωνα με το αμερικανικό Κέντρο για τον Έλεγχο και την Πρόληψη των Επιδημιών, η πραγματική κοιτίδα αυτού του φαινομένου ήταν και είναι τα κολέγια. «Το παραδέχομαι: αγαπώ την καλύτερη φίλη μου και δεν βρίσκω τίποτα περίεργο σ΄ αυτό», γράφουν εκατοντάδες μηνύματα που φτάνουν σε ιστοσελίδες όπως το Αbout. com. Η προσοχή που δίνεται είναι τόσο μεγάλη, ώστε τον ερχόμενο Απρίλιο οργανώνεται στην Ουάσιγκτον ένα συνέδριο με αυτό ακριβώς το θέμα (www. because-conference. org).

Άραγε το φαινόμενο να περιορίζεται στην Αμερική; Δύσκολο. «Αρκεί να κοιτάξουμε τη συμπεριφορά των νεαρών Ιταλίδων για να καταλάβουμε ότι οι ομοφυλόφιλες εμπειρίες είναι πολύ διαδεδομένες», λέει η Σιμόνε Καλταμπελότα, εκδότρια της ιταλικής έκδοσης του Αsh. Για τους άνδρες δεν μιλάει κανείς, είναι ασφαλώς λίγο πιο πολύπλοκο σε μας, είναι και το ταμπού μεγαλύτερο, έτσι κι αλλιώς όμως οι γυναίκες ήταν πάντα εκείνες που έδειχναν τον δρόμο.

Ψηφιακός μαοϊσμός

Κάθε πρωί, μόλις ξυπνάμε και φυσικά πριν ανοίξουμε τον υπολογιστή μας, να στεκόμαστε μπροστά στον καθρέφτη και να λέμε: «Δεν είμαι γκάτζετ!».

Αυτή την άσκηση μας προτείνει ένας βετεράνος της Σίλικον Βάλεϊ και πρώην σύμβουλος της Μicrosoft, ο Τζάρον Λανίρ. Πιανίστας, συνθέτης της τάσης Νew Classical (μια μείξη της ασιατικής και της δυτικής μουσικής), ο 50χρονος Λανίρ είναι ο νονός του όρου «εικονική πραγματικότητα» και από τους αρχιτέκτονες του γνωστού διαδικτυακού παιχνιδιού Second Life. Τη δεκαετία του ΄90 επαινούσε με κάθε ευκαιρία τις τεράστιες δυνατότητες που δίνει το Ιnternet στους μουσικούς, τους καλλιτέχνες, τους επιστήμονες και τους μηχανικούς σε όλο τον κόσμο να μοιράζονται τους καρπούς της εργασίας τους. Σήμερα όμως έχει αναθεωρήσει τις απόψεις του.

Γύρω στην αλλαγή της χιλιετίας, γράφει ο Λανίρ στο βιβλίο του Υou are not a gadget που μόλις κυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες από τις Εκδόσεις Αlfred Κnopf, κάτι άρχισε να πηγαίνει στραβά με την ψηφιακή επανάσταση. Η εισβολή στη ζωή μας προγραμμάτων όπως το Web 2.0 υποτίθεται ότι θα οδηγούσε σε μια «ανοιχτή κουλτούρα» και μια νέα ελευθερία. Η ελευθερία αυτή, όμως, αποδείχθηκε ότι προοριζόταν για τις μηχανές, όχι για τους ανθρώπους. Σε ό,τι αφορά τους τελευταίους, μάλιστα, οδήγησε στο αντίθετο αποτέλεσμα: σε μια νέα μορφή συλλογικού αυταρχισμού, ένα «μαοϊσμό του Ιnternet» που παρουσιάζει εντυπωσιακές αναλογίες με τους ολοκληρωτισμούς του 20ού αιώνα.

Όπως κάθε δικτατορία, έτσι κι ο ψηφιακός μαοϊσμός, προκειμένου να γίνει αποδεκτός, πρέπει να παρουσιαστεί ως απελευθερωτικό κίνημα. Ο υπέρτατος στόχος του είναι η λαϊκή κυριαρχία. Και βασική αρχή του, η σοφία του πλήθους. Η μάζα έχει πάντα δίκιο: η απόδειξη είναι πως όποτε χρειαζόμαστε μια πληροφορία εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, ανατρέχουμε στη Wikipedia. Το ίδιο συμβαίνει με τον αλγόριθμο των ηλεκτρονικών μηχανών αναζήτησης τύπου Google: η σειρά με την οποία εμφανίζονται τα αποτελέσματα μιας αναζήτησης με μια λέξη-κλειδί ανταποκρίνεται στη δημοτικότητα των ιστοσελίδων που την περιέχουν. Και φυσικά, η «επιτυχία» ενός άρθρου σε μια εφημερίδα κρίνεται πλέον από τα «κτυπήματα» που έχει στο σάιτ...

Το δεύτερο στάδιο της υποδούλωσης είναι η διέγερση των πιο πρωτόγονων ενστίκτων της συλλογικής ψυχολογίας. Ένα ακραίο παράδειγμα αυτής της «κουλτούρας του σαδισμού»- όπως την αποκαλεί ο Λανίρ- είναι το ηλεκτρονικό κυνήγι που ξεκίνησε τα τελευταία χρόνια στην Κίνα, πρώτα εναντίον των μοιχών και στη συνέχεια εναντίον των υποστηρικτών του Θιβέτ. Και η τρίτη φάση είναι η καταστροφή της δημιουργικότητας και της διαφορετικότητας: εκεί οδηγούν σχέδια όπως το Μanhattan Ρroject της Google για την ψηφιοποίηση όλων των βιβλίων. Χρειάζεται λοιπόν ένας νέος ψηφιακός ανθρωπισμός. Και ως πρώτο βήμα, ας κάνουμε την άσκηση μπροστά στον καθρέφτη.

Οι πληγές είναι βαθιές

«Στη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, είχα πιστέψει ότι ο Ομπάμα θα μπορούσε να ενώσει την Αμερική. Έκανα λάθος. Οι πληγές είναι βαθιές, η πόλωση μεγάλη». Τζόναθαν Φράνζεν.

Η ήττα των Δημοκρατικών στη Μασαχουσέτη αποτελεί ασφαλώς ένα εκλογικό σοκ, που θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στη συνέχεια. Οφείλεται όμως σε μεγάλο βαθμό σε τοπικούς παράγοντες: στην κακή εκστρατεία της υποψήφιας των Δημοκρατικών, στο γεγονός ότι στην πολιτεία αυτή οι ανεξάρτητοι ψηφοφόροι είναι περισσότεροι και από τους Ρεπουμπλικανούς και από τους Δημοκρατικούς, στην κόπωση από μισό αιώνα Κένεντι. Πιο ανησυχητική είναι η ταχύτητα με την οποία πέφτει η δημοτικότητα του Ομπάμα, που σήμερα είναι η χαμηλότερη οποιουδήποτε Αμερικανού προέδρου ύστερα από ένα χρόνο στην εξουσία μετά τον Αϊζενχάουερ. Σύμφωνα μάλιστα με μια δημοσκόπηση που δημοσίευσαν οι Νιου Γιορκ Τάιμς, η λευκή Αμερική χαρακτηρίζει τον Αμερικανό πρόεδρο μεγαλύτερη απειλή για τη δημοκρατία ακόμη κι από τον προκάτοχό του, τον Τζορτζ Μπους!

Είναι αλήθεια ότι ο Ομπάμα, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες που καταβάλλει, δεν έχει να παρουσιάσει εντυπωσιακά επιτεύγματα ούτε στον εσωτερικό (υγεία, οικονομία, ασφάλεια) ούτε στον εξωτερικό (Ιράκ, Αφγανιστάν, Μέση Ανατολή) τομέα. Πολλοί του καταλογίζουν επίσης ότι έδωσε υπερβολική έμφαση στη μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας αντί να ασχοληθεί κατά προτεραιότητα με την καταπολέμηση της ανεργίας. Οι εξηγήσεις αυτές όμως δεν είναι επαρκείς. Ο Αμερικανός πρόεδρος φαίνεται να πληρώνει για δύο βασικά του μειονεκτήματα. Πρώτον, είναι υπερβολικά διαλλακτικός. Σε κάθε βήμα επιδιώκει τον διάλογο και τη συναίνεση. Απέναντί του έχει όμως έναν πολύ σκληρό μηχανισμό (που δεν ταυτίζεται κατ΄ ανάγκη με το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα), ο οποίος με κάθε ευκαιρία τον χαρακτηρίζει προδότη, κομμουνιστή ή κρυπτομουσουλμάνο. Όπως λέει ο συγγραφέας Τζόναθαν Φράνζεν ( Διορθώσεις ) στην Κοριέρε, «είναι καιρός να πάψει να κάνει το καλό παιδί, να βγει στην πλατεία και να φωνάξει ΄΄φτάνει πια!΄΄».

Το δεύτερο μειονέκτημά του είναι το χρώμα του δέρματός του. Μετά τις εκλογές του 2008 σπεύσαμε όλοι να αναγγείλουμε το τέλος των φυλετικών προκαταλήψεων στην Αμερική. Κάναμε λάθος. Το μαύρο χρώμα του Ομπάμα έρχεται στην επιφάνεια σε κάθε εκπομπή των δεξιών τηλεπαρουσιαστών. «Όλοι συμφωνούμε ότι ο Ομπάμα εξελέγη κυρίως από μαύρους ρατσιστές και λευκούς που αισθάνονταν ένοχοι», είπε ο αιδεσιμότατος Τζέσε Λι Πάτερσον. «Ο πρόεδρος αυτός αποδεικνύει συνεχώς ότι τρέφει βαθύ μίσος για τους λευκούς και τον πολιτισμό τους», ισχυρίστηκε ο Γκλεν Μπεκ. Πίσω από κάθε θέμα για το οποίο διαφωνούν οι Ρεπουμπλικανοί (πακέτο ανάκαμψης, μεταρρύθμιση της υγείας κ.λπ.) βρίσκεται το «κοινωνικό κράτος» (welfare). Και στη σύγχρονη αμερικανική αργκό, ο όρος αυτός ισοδυναμεί με το «να δίνεις τα χρήματα των σκληρά εργαζόμενων λευκών σε τεμπέληδες έγχρωμους».

Ακόμη και για τη βοήθεια στην Αϊτή του είπαν ότι υπονομεύει τη λευκή Αμερική! Κόντρα στο ρεύμα λοιπόν, θα προσυπογράψουμε τη δήλωση του Φράνζεν: «Η καρδιά μου παραμένει με τον Ομπάμα: είναι ένας μεγάλος πρόεδρος που έχει να αντιμετωπίσει μια απελπιστική κατάσταση».

Με τη Λόρνα, φυσικά

Η ευτυχία είναι άτιμο πράγμα. Λίγο αυθαίρετο, λίγο παραπλανητικό, συχνά επιφυλάσσει εκπλήξεις.

O Ρίτσαρντ είναι ένας 36χρονος λευκός έμπορος που ζει στη Φλόριντα. Είναι υγιής, ωραίος, έχει μεγάλη επιτυχία στις γυναίκες, ζει μόνος σε ένα σπίτι με πισίνα, πέρασε τα Χριστούγεννα στην Ταϊτή και στον ελεύθερο χρόνο του διαβάζει, τρέχει Μαραθώνιο και γράφει ποίηση. Τις τελευταίες ημέρες γράφει μια ελεγεία για τον σεισμό στην Αϊτή.

Η Λόρνα είναι μια 64χρονη μαύρη που ζει στη Βοστώνη. Είναι παχιά, μάλλον άσχημη, κάνει αιμοκάθαρση, αλλά αυτό δεν την εμποδίζει να έχει πλούσια κοινωνική ζωή και να προσέχει τα εγγόνια της. Έχει στενή σχέση με τον 67χρονο άνδρα της, διαθέτει το 10% του εισοδήματός της για φιλανθρωπικούς σκοπούς, χαίρει μεγάλης εκτίμησης στην κοινότητά της και τις τελευταίες ημέρες έχει αναλάβει την πρωτοβουλία να συγκεντρώσει μέσω της εκκλησίας 10.000 δολάρια για τα θύματα του σεισμού στην Αϊτή.

Αν βάζατε στόχο να γίνετε ευτυχέστερος το 2010, με ποιο από τα δύο προαναφερόμενα πρόσωπα θα ταυτιζόσασταν; Με τον Ρίτσαρντ, φυσικά. Όπως γράφει όμως ο Νίκολας Κριστόφ στους Νιου Γιορκ Τάιμς, η Λόρνα είναι πιθανότατα ευτυχέστερη. Πρώτα απ΄ όλα, η επιστήμη έχει αποδείξει ότι οι άνδρες δεν είναι πιο ευτυχείς από τις γυναίκες ούτε οι άνθρωποι που ζουν σε ηλιόλουστες περιοχές είναι πιο ευτυχείς από αυτούς που ζουν σε ψυχρό κλίμα. Τα πράγματα με την υγεία είναι πιο μπερδεμένα, ακόμη όμως και χρόνια προβλήματα (που οδηγούν, για παράδειγμα, σε αιμοκάθαρση) έχουν μακροπρόθεσμα μικρή επίπτωση στην ευτυχία αφού προσαρμοζόμαστε σε αυτά. Οι όμορφοι δεν είναι ευτυχέστεροι από τους άσχημους. Οι λευκοί είναι ελάχιστα πιο ευτυχείς από τους μαύρους. Και οι νέοι είναι λιγότερο ευτυχείς από τους μεγάλους, τουλάχιστον εκείνους που δεν έχουν συμπληρώσει ακόμη τα 65 τους χρόνια.

Στην πραγματικότητα, η Λόρνα έχει αρκετά πλεονεκτήματα έναντι του Ρίτσαρντ. Έχει λιγότερο άγχος και ο περίγυρός της τρέφει βαθύ σεβασμό γι΄ αυτήν. «Οι άνθρωποι είναι σαν τις μέλισσες, ο προορισμός τους είναι να ζουν μέσα σε κοινωνικές ομάδες», λέει ο καθηγητής ψυχολογίας Τζόναθαν Χάιντ, συγγραφέας του βιβλίου Η Υπόθεση της Ευτυχίας. Η ευτυχία συνδέεται επίσης με τη φιλανθρωπία, τον εθελοντισμό και την αιμοδοσία- δεν είναι τυχαίο ότι οι θρήσκοι είναι πιο ευτυχείς από τους άθεους. Πειράματα έχουν δείξει πως όταν ένας εθελοντής ενθαρρύνεται να σκεφτεί ότι προσφέρει χρήματα σε μια φιλανθρωπική οργάνωση, φωτίζονται τα τμήματα του εγκεφάλου του που συνδέονται με εγωιστικές απολαύσεις όπως είναι το φαγητό και το σεξ...

«Το πιο εγωιστικό πράγμα που μπορεί να κάνει κανείς είναι να βοηθά άλλους ανθρώπους», λέει ο Μπράιαν Μαλέινι, ιδρυτής της οργάνωσης Smile Τrain που βοηθά δεκάδες χιλιάδες παιδιά τα οποία γεννιούνται κάθε χρόνο με χειλεοσχιστία ή υπερωιοσχιστία. Ζωντανό παράδειγμα, ο ίδιος: πραγματικά ευτυχισμένος ένιωσε μόνο όταν πέταξε τη Φεράρι και αφοσιώθηκε στα παιδιά.

Ε, όχι και καταραμένη!

Έγινε κι αυτό: για τον τηλε-ευαγγελιστή Πατ Ρόμπερτσον, ο σεισμός στην Αϊτή ήταν μια ένδειξη της κατάρας που έχει πέσει στη χώρα επειδή συμμάχησε με τον διάβολο για να διώξει τους Γάλλους!

Όταν η Αμερικανίδα συγγραφέας Έιμι Ουίλεντς επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Αϊτή, το 1986, οι εικόνες που αντίκρυσε κάθε άλλο παρά ανταποκρίνονταν στην περιγραφή μιας «καταραμένης χώρας». Οι Αϊτινοί δεν ήταν υποχρεωμένοι να ανταγωνίζονται τα φτηνότερα προϊόντα που έρχονταν από το εξωτερικό, η χώρα ήταν λίγο πολύ αυτάρκης, ο πληθυσμός δεν πεινούσε. Οι κάτοικοι δεν έκοβαν τα δέντρα για να επιβιώσουν. Και κάθε τόσο συγκεντρώνονταν, τραγουδούσαν και βοηθούσαν ο ένας τον άλλο να μαζέψουν τη σοδειά ή να επισκευάσουν μια σκεπή. Στην Αϊτή, η παράδοση αυτή λέγεται coumbite.

Κι ύστερα ήρθε η παγκοσμιοποίηση. Οι αγρότες άρχισαν να συρρέουν στο Πορτο-Πρενς για να βρουν μια δουλειά, μια διέξοδο, έναν τρόπο να πάνε στη Φλόριντα ή στις Μπαχάμες. Όπως ήταν φυσικό, έκτισαν πρόχειρες παράγκες για να μείνουν, τις ίδιες αυτές παράγκες που είδαμε την περασμένη εβδομάδα να καταρρέουν καταπλακώνοντας χιλιάδες ανθρώπους. Ένας σεισμός αναλόγου μεγέθους έπληξε πριν από 20 χρόνια το Νότιο Σαν Φρανσίσκο. Και οι νεκροί ήταν 63. Στο Πορτ-ο-Πρενς είναι δεκάδες χιλιάδες.

Εκτός από τους νεκρούς, όμως, υπάρχουν και οι ζωντανοί. Αυτό που έσωσε την πόλη, λέει ο βραβευμένος Αϊτινός συγγραφέας Ντανί Λαφεριέρ σε συνέντευξή του στη Μοντ, «είναι η ενεργητικότητα των πιο φτωχών. Μετά το πρώτο σοκ, οι άνθρωποι αυτοί βγήκαν στους δρόμους και άρχισαν να οργανώνονται. Αυτοί μετέδωσαν την ενεργητικότητά τους σ΄ όλη την πόλη. Χωρίς αυτούς, το Πορτ-ο-Πρενς θα ήταν μια νεκρή πόλη, αφού οι πιο εύποροι έμειναν στα σπίτια τους. Αντί να μιλάτε λοιπόν για κατάρα, μιλήστε καλύτερα γι΄ αυτούς τους άνδρες και τις γυναίκες που αλληλοβοηθούνται. Η πόλη έχει εν μέρει καταστραφεί, το κράτος έχει αποκεφαλιστεί, κι αυτοί μένουν, εργάζονται και ζουν».

Σε ένα από τα ταξίδια της στην Αϊτή, η Έιμι Ουίλεντς γνώρισε τον Ρενάλ Κλερίσμ, πρώην ιερέα που υπηρέτησε ένα διάστημα και ως υπουργός Εξωτερικών. Ήταν φανατικός δημοκράτης και πολύ αισιόδοξος άνθρωπος με έντονη αίσθηση του χιούμορ. Δεν είχε σημασία ποιος είχε δολοφονηθεί τελευταία, πόσο βαθιά ήταν η οικονομική κρίση στην οποία βρισκόταν η χώρα του, τι δασμούς είχε επιβάλει ο Αμερικανός πρόεδρος, τι είχε πει ο Τζέσε Χολμς (ένας άνθρωπος που μισούσε βαθιά την Αϊτή, όπως άλλωστε κι ο Πατ Ρόμπερτσον). Εκείνος χαμογελούσε, έπινε το τσάι του από τζίντζερ κι έλεγε ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα και η Αϊτή θα επιβιώσει. Ο ίδιος, πάντως, κατοικούσε σε μια περιοχή του Πορτ-ο-Πρενς που έπαθε μεγάλες καταστροφές. Βρισκόταν άραγε στο σπίτι του την ώρα του σεισμού;

Η ποικιλία της Ευρώπης

Σε τι χρησιμεύει η Ευρώπη; Στην ερώτηση αυτή, ο Ισπανός φιλόσοφος Χόρχε Σεμπρούν δίνει δύο απαντήσεις. Η μία είναι ρεαλιστική. Αν δούμε τους φοιτητές με εμπειρία από το πρόγραμμα Εrasmus, θα διαπιστώσουμε ότι με τα ίδια δέκα ευρώ που ξοδεύουν κάθε μέρα, μπορούν να ταξιδέψουν σε όλη την Ευρώπη. Γι΄ αυτούς, η Ευρώπη είναι κάτι πρακτικό, ένας χώρος ελευθερίας και μετακινήσεων. Αν κληθούν να ψηφίσουν γι΄ αυτήν, ενδεχομένως να ταχθούν για διάφορους λόγους εναντίον της. Αλλά την Ευρώπη τη ζουν στην πράξη. Η άλλη απάντηση είναι θεωρητική: η Ευρώπη χρησιμεύει πάνω απ΄ όλα για την ειρήνη. Και η ψυχή της είναι η δημοκρατία, όπου υπάρχουν στοιχεία του ελληνικού ορθού λόγου, στοιχεία ιουδαιο-χριστιανικά, αραβικά. Μια ποικιλία που πρέπει πάση θυσία να προστατεύσουμε και να διατηρήσουμε.

Σε μια συνέντευξή του στον Μπερνάρ Πιβό, ο νομπελίστας φυσικής Ζορζ Σαρπάκ είχε πει ότι έφτασε στη Γαλλία με την οικογένειά του από την Πολωνία σε ηλικία έντεκα ετών. Ο δάσκαλος τον δέχθηκε στην τάξη λέγοντας ότι είναι ένα παιδί από την Πολωνία που δεν ξέρει γαλλικά, και γι΄ αυτό θα τον βάλει να καθήσει δίπλα στον καλύτερο μαθητή, ώστε να μάθει το ταχύτερο τη γλώσσα. Κάτι τέτοιο σήμερα δεν μπορεί πια να γίνει, αναγνωρίζει ο Σεμπρούν σε συνέντευξή του στην Ελ Παΐς. Οι σημερινοί μετανάστες δεν έχουν την ομοιογένεια που χαρακτήριζε τους προηγούμενους και η ενσωμάτωσή τους δεν μπορεί να γίνει με τους ίδιους μηχανισμούς. Αλλά η Ευρώπη τους χρειάζεται. Για να συνεχίσει η Ευρώπη να είναι παραγωγική, χρειάζεται δεκάδες εκατομμύρια νέους μετανάστες. Η άρνησή της, η περιχαράκωσή της, την κάνει φτωχότερη. Η φράση ενός Αλβανού μετανάστη που τον απέλασαν από την Ιταλία τα λέει όλα: «Δεν πειράζει, τουλάχιστον είδα τα φώτα του Μπρίντιζι»...

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι η Ευρώπη είναι μια αλτρουιστική, μια ανθρωπιστική και φιλανθρωπική ένωση. Έχει συμφέροντα, τα οποία πρέπει να υπερασπιστεί. Ένα από τα συμφέροντά της είναι να λύσει το πρόβλημα της μετανάστευσης. Ένα άλλο είναι να αποκτήσει μια κοινή ενεργειακή πολιτική που θα αποτρέπει προβλήματα με τη Ρωσία για το φυσικό αέριο. Μεγάλη σημασία έχει βέβαια και η υπεράσπιση της ειρήνης. Στην ομιλία που εκφώνησε παραλαμβάνοντας το Νόμπελ Ειρήνης, ο πρόεδρος Ομπάμα αναφέρθηκε στους δίκαιους πολέμους, και συμπεριέλαβε σ΄ αυτούς τον πόλεμο στο Αφγανιστάν. Είναι έτσι; Ο Σεμπρούν δεν είναι σίγουρος. Όπως δεν είναι σίγουρος αν οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι έτοιμες να δεχθούν μια αυτόνομη ευρωπαϊκή πολιτική. Αλλά η αυτονομία αυτή είναι απαραίτητη, ένας απλός συντονισμός των γραμμών που ακολουθούν οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες δεν είναι αρκετός.

Καθεστώς απαρτχάιντ

Ο Χένρι Σίγκμαν είναι πρώην διευθυντής του αμερικανικού Εβραϊκού Κογκρέσου και του Συμβουλίου Συναγωγών της Αμερικής. Μ΄ άλλα λόγια, δύσκολα μπορείς να τον πεις πράκτορα των Παλαιστινίων...

O άνθρωπος αυτός, που διευθύνει επίσης το U.S./Μiddle Εast Ρroject της Νέας Υόρκης (στο οποίο συμμετέχουν εξέχουσες φυσιογνωμίες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής όπως ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι και ο Μπρεντ Σκόουκροφτ), έγραψε λοιπόν στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Νation ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον άρθρο με τίτλο «Επιβολή της ειρήνης στη Μέση Ανατολή». Το Ισραήλ - σημειώνει- επιδιώκει και ουσιαστικά έχει καταφέρει να δημιουργήσει τετελεσμένο στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη, παραβιάζοντας το ήδη περιορισμένο πάγωμα των οικισμών που έχει υποσχεθεί ο πρωθυπουργός Νετανιάχου. Το αποτέλεσμα της «επιτυχίας» αυτής, για την οποία έχουν εργαστεί διαδοχικές ισραηλινές κυβερνήσεις, είναι να καθίσταται αδύνατη η δημιουργία ενός ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους. Το Ισραήλ έχει εκ των πραγμάτων παραβιάσει το όριο που διαχωρίζει τη «μοναδική δημοκρατία της Μέσης Ανατολής» από το μοναδικό καθεστώς απαρτχάιντ του δυτικού κόσμου.

Όταν ένα κράτος αρνείται τα ατομικά και εθνικά δικαιώματα ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού του, συνεχίζει ο Σίγκμαν, παύει να αποτελεί μια δημοκρατία. Όταν η άρνηση αυτή βασίζεται στην εθνική και θρησκευτική ταυτότητα αυτού του πληθυσμού, το κράτος αυτό ασκεί μια μορφή απαρτχάιντ, ή ρατσισμού, που δεν διαφέρει πολύ από την πολιτική την οποία ακολούθησε η Νότια Αφρική από το 1948 ώς το 1994. Αργά ή γρήγορα, ο Λευκός Οίκος, το Κογκρέσο και η αμερικανική κοινή γνώμη- για να μη μιλήσουμε για ένα εβραϊκό κατεστημένο που έχει χάσει την επαφή με μια νέα γενιά Εβραίων, η στάση της οποίας απέναντι στο Ισραήλ αρχίζει να αλλάζει- θα αναγνωρίσουν το γεγονός ότι η «ειδική σχέση» των Ηνωμένων Πολιτειών με το Ισραήλ ισοδυναμεί με τη στήριξη ενός αποικιοκρατικού εγχειρήματος.

Ο αρθρογράφος δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι η Ουάσιγκτον πρέπει να λαμβάνει σοβαρά υπόψη τις πραγματικές ανάγκες του Ισραήλ στον τομέα της ασφάλειας, όσο κι αν τη δυσαρεστεί η πολιτική της μιας ή της άλλης ισραηλινής κυβέρνησης. Θεωρεί όμως εξίσου αδιανόητο οι Ηνωμένες Πολιτείες να εγκαταλείψουν τις θεμελιώδεις αξίες τους ή να θέσουν σε κίνδυνο τα στρατηγικά τους συμφέροντα, προκειμένου να διατηρήσουν την κυβέρνηση Νετανιάχου στην εξουσία. Ιδιαίτερα όταν στήριξη αυτής της κυβέρνησης σημαίνει στέρηση των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού.

Με λίγα λόγια, καταλήγει ο Χένρι Σίγκμαν, η ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή θα εξακολουθήσει να παραπαίει, και η λύση των δύο κρατών θα εξαφανιστεί, αν η αμερικανική πολιτική συνεχίσει να αγνοεί την πραγματικότητα στα κατεχόμενα εδάφη και στο εσωτερικό του Ισραήλ. Μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να αντιστραφεί παρά με μια εξωτερική παρέμβαση. Μια τέτοια παρέμβαση, ή «επιβολή», δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Είναι η καθημερινή ατζέντα της διεθνούς διπλωματίας.

Ο τελευταίος τυφλός του δάσους

«Το περίεργο είναι ότι τη νύχτα, στον ύπνο μου, μέσα στα όνειρά μου, εγώ βλέπω. Βλέπω πολύ καλά. Βλέπω το πρόσωπο της μάνας μου. Βλέπω το χιόνι, ένα χορταράκι, μια μύγα, βλέπω όλα τα χρώματα».

Το όνομά του είναι Βόλφγκανγκ Φάσερ. Ζούσε με τους γονείς του και τα τέσσερα αδέλφια του στο Γκλάρους της Ελβετίας, μπροστά στα βουνά, πάντα στο φως. Το βράδυ άκουγαν όλοι μαζί Μότσαρτ. Η όρασή του άρχισε να επιδεινώνεται στα οκτώ του χρόνια εξαιτίας μιας ανίατης ασθένειας, της μελαγχρωστικής αμφιβληστροειδοπάθειας. Την άνοιξη της χρονιάς που έκλεισε τα δεκαπέντε, τα πράγματα άρχισαν να χειροτερεύουν. Ένα πρωί, ενώ περπατούσε σε ύψος 3.600 μέτρων, όλα γύρω του άρχισαν να σκοτεινιάζουν. Ύστερα από έξι ώρες κάθησε μπροστά σ΄ έναν παγετώνα. Θυμάται τη μυρωδιά του αέρα, τον ήλιο που έκαιγε. Και τα χρώματα που γίνονταν όλο και πιο θαμπά. Ήταν η αρχή της καινούργιας μοναξιάς του, κι εκείνη την ημέρα την αποδέχθηκε.

Χρειάστηκε δέκα ώρες για να γυρίσει στο σπίτι. Κι από τότε δεν σταμάτησε ποτέ. Έμαθε να διαβάζει με τη μέθοδο Βraille. Έμαθε να παίζει σαξόφωνο. Έμαθε να απομνημονεύει τον χώρο, να αισθάνεται τα εμπόδια, να μυρίζεται τον κίνδυνο. Πήγε στη Ζυρίχη, όπου σπούδασε για τρία χρόνια φυσικοθεραπευτής. Κι όταν απέκτησε πίστη στον εαυτό του, έφυγε για τα βουνά του Λεσότο, 15.000 χιλιόμετρα νοτιότερα. «Έφτασα το 1981», λέει στη Ρεπούμπλικα. «Φτώχεια, αρρώστιες, σκόνη, λίγα ζώα. Η χώρα είχε τόσο λίγα, που ακόμη κι ένας τυφλός φυσικοθεραπευτής ήταν κάτι». Σκόπευε να μείνει τρία χρόνια. Έμεινε πέντε. Πήγαινε από το ένα χωριό στο άλλο για να θεραπεύει τους ασθενείς του. Όλοι τον γνώριζαν, όλοι του διηγούνταν την ιστορία τους, με αντάλλαγμα τη δική του. Όταν δεν επισκεπτόταν ασθενείς, δίδασκε. Κι όταν έφυγε, άφησε πίσω του δεκάδες νέους φυσικοθεραπευτές.

Μετά την Αφρική, δεν μπορούσε να επιστρέψει πια στη Ζυρίχη. «Ήθελα ένα μέρος όπου να μπορώ να αναπνέω, να περπατώ, να ζω». Διάλεξε την Τοσκάνη, την είχε ήδη επισκεφθεί μια φορά και τον είχε κατακτήσει το άρωμα των δασών. Το χωριό στο οποίο κατέφυγε λέγεται Κουόρλε, και έχει 28 κατοίκους. Στα 53 του, ο Φάσερ έγινε νυχτερινός ξεναγός. Όταν πέφτει το σκοτάδι, οδηγεί τους επισκέπτες σε ένα ιδιαίτερο ταξίδι, στη μαύρη καρδιά του δάσους. Ένα ταξίδι όπου όλοι οι χάρτες είναι περιττοί κι όπου ο μόνος που βλέπει είναι εκείνος. Τις άλλες ημέρες περπατάει μόνος του, μέχρι πέρυσι είχε τον σκύλο του, τον Ντάστι, αλλά του πέθανε. Παρ΄ όλα αυτά δεν έχει χαθεί ποτέ, ούτε κι όταν το χιόνι σβήνει τα ίχνη και τους θορύβους. Ούτε έχει φοβηθεί, τους λύκους τους καταλαβαίνει πολύ πριν πλησιάσουν. Πρόσφατα έγραψε κι ένα βιβλίο, το ονόμασε «Αόρατο για τα μάτια» και το αφιέρωσε στους νέους.

Με σύμβολο τη Μαφάλντα

«Βlacks Οut», έξω οι μαύροι. Δεν πρόκειται για ρατσιστικό σύνθημα, αλλά για τον τίτλο της απεργίας που οργανώνουν για την 1η ή την 20ή Μαρτίου οι μετανάστες στην Ιταλία.

Η ιδέα γεννήθηκε από το βιβλίο του Βλαντίμιρο Πόλκι με τίτλο «Βlacks Οut, μια ημέρα χωρίς μετανάστες» που κυκλοφορεί αύριο στην Ιταλία από τις εκδόσεις Laterza. «Έγραψα ένα μυθιστόρημα όπου όλα τα πρόσωπα και όλοι οι αριθμοί είναι πραγματικοί», λέει ο συγγραφέας στη Ρεπούμπλικα. «Περιγράφω μια ημέρα όπου οι Ιταλοί, έκπληκτοι, ανακαλύπτουν ότι οι ξένοι δεν πήγαν να δουλέψουν. Κι έτσι συνειδητοποιούν πόσο απαραίτητοι είναι. Στη συνέχεια, όμως, έγινε κάτι περίεργο. Τους μήνες που έγραφα το βιβλίο, και συναντιόμουν με οργανώσεις μεταναστών, συνδικάτα και καθολικές ενώσεις, γεννήθηκε ένα πραγματικό κίνημα. Ο στόχος του; Να προσπαθήσουμε να περάσουμε από τη λογοτεχνία στην πραγματικότητα».

Την ίδια περίοδο δημιουργήθηκε μια ομάδα και στο Facebook, που έχει ήδη πάνω από 20.000 μέλη. Αποφασίστηκε έτσι να οργανωθεί μια απεργία, ει δυνατόν σε συντονισμό με ανάλογη κινητοποίηση που θα γίνει στη Γαλλία. Το χρώμα της απεργίας θα είναι το κίτρινο και σύμβολό της θα είναι μια γνωστή απείθαρχη, η Μαφάλντα. Λάδι στη φωτιά ήλθε να ρίξει ο υπουργός Νομοθετικής Απλοποίησης Ρομπέρτο Καλντερόλι, γνωστός και από προηγούμενες προκλήσεις του (είχε φορέσει, για παράδειγμα, μπλουζάκι με τα σκίτσα που σατίριζαν τον Μωάμεθ), σύμφωνα με τον οποίο τα πράγματα είναι απλά: «Οι μετανάστες που διαθέτουν άδεια παραμονής δεν θα απεργήσουν. Και οι παράνομοι που θα απεργήσουν θα μας δώσουν με τον τρόπο αυτό την ευκαιρία να τους εντοπίσουμε και να τους απελάσουμε!».

Ένας δημοσιογράφος της Ρεπούμπλικα πήγε στη Στανγκέλα, μια πόλη 4.500 κατοίκων στην επαρχία της Πάδοβας όπου το ποσοστό των μεταναστών είναι ανάλογο με τον εθνικό μέσο όρο (6%- 7%), για να διαπιστώσει αν ο υπουργός έχει δίκιο. Όπως προέκυψε από το ρεπορτάζ του, την «ημέρα Χ» θα είναι δύσκολο να πιει κανείς καφέ, αφού οι σερβιτόρες ενός από τα πιο γνωστά μπαρ, του Ντούε Άρκι, είναι Κινέζες. Δύσκολη θα είναι και η τροφοδοσία με είδη πρώτης ανάγκης: οι περισσότεροι εργαζόμενοι στους φούρνους κατάγονται από την Ανατολική Ευρώπη και τη Βόρεια Αφρική, οι χασάπηδες είναι Τυνήσιοι ή Σενεγαλέζοι, τα φρούτα και τα λαχανικά μαζεύονται από ξένα χέρια. Αγώνες ράγκμπι δεν θα γίνουν, αφού στην τοπική ομάδα αγωνίζονται τρεις Μαροκινοί και ένας Νιγηριανός. Ακόμη και η εκκλησία θα είναι κλειστή: ο πατέρας Βικτόρ Ούγκο Τοαπάντα Μπαστίδα κατάγεται από τον Ισημερινό.

«Όχι, δεν μπορώ να διανοηθώ μια Ιταλία χωρίς μετανάστες, δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα δουλέψουν οι επιχειρήσεις χωρίς αυτούς», γράφει ο Μάρτσο Μπαρμπάλι. Κι όμως: σύμφωνα με την τελευταία έρευνα, το 49% των Ιταλών (κατά 4% περισσότεροι από πέρυσι) πιστεύουν ότι η μετανάστευση συνιστά μάλλον πρόβλημα παρά ευκαιρία...

Η τελευταία ελπίδα

Ουδεμία έκπληξη: λίγες ημέρες αφού τέθηκε σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβώνας, ξέσπασε η γνωστή διαμάχη ανάμεσα στους ευρωπαϊστές και τους ευρωσκεπτικιστές.

Αφορμή ήταν το κοινό αίτημα του Χοσέ Λουίς Ροντρίγκεθ Θαπατέρο (που ασκεί αυτό το εξάμηνο την προεδρία της Ένωσης), του Χέρμαν βαν Ρόμπαϊ (πρώτου προέδρου της Ε.Ε.) και του Γκυ Φέρχοφστατ (επικεφαλής των Φιλελευθέρων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο) να αυξηθούν οι οικονομικές εξουσίες της Ε.Ε. και να θεσπιστεί η επιβολή κυρώσεων για όποιες χώρες δεν εκπληρώνουν τους στόχους που θέτουν οι Βρυξέλλες. Η Ατζέντα της Λισαβώνας, που προέβλεπε τη μετατροπή της ευρωπαϊκής οικονομίας στην πιο δυναμική και ανταγωνιστική οικονομία του κόσμου μέχρι το 2010, «απέτυχε», τονίζει ο Φέρχοφστατ σε επιστολή που έστειλε την περασμένη Παρασκευή στον πρόεδρο της Κομισιόν Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο. Για να αυξηθεί η ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, και να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης των 80 εκατομμυρίων υπηκόων της Ε.Ε. που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, πρέπει να αλλάξει ριζικά ο τρόπος λειτουργίας της Κομισιόν. Να συγκροτηθούν νέα διαρθρωτικά ταμεία για τις χώρες που υποβάλλουν αξιόπιστα σχέδια και παρουσιάζουν αποτελέσματα. Και, το κυριότερο, να επιβάλλονται οικονομικές κυρώσεις στις χώρες που δεν δαπανούν με ορθό τρόπο τα ευρωπαϊκά χρήματα.

Η επιστολή αυτή στάλθηκε την ίδια ημέρα που ο Θαπατέρο τασσόταν από τη Μαδρίτη υπέρ μιας «οικονομικής κυβέρνησης της Ε.Ε.» και ο βαν Ρόμπαϊ υποστήριζε έναν αυστηρότερο έλεγχο της όλης διαδικασίας. Η αντίδραση της Γερμανίας ήταν άμεση, με τον υπουργό Οικονομικών Ράινερ Μπρίντερλε να διαφωνεί ριζικά με την ιδέα της επιβολής κυρώσεων. Ακόμη σθεναρότερη αναμένεται να είναι η αντίδραση του Λονδίνου, που προετοιμάζεται για μια πολύ πιο ευρωσκεπτικιστική κυβέρνηση υπό τον Ντέιβιντ Κάμερον, αλλά και ορισμένων κυβερνήσεων της Βόρειας Ευρώπης. Γίνεται έτσι από πολύ νωρίς φανερό ότι το πρόβλημα της Ευρώπης είναι πολύ βαθύτερο από το αν είναι εφοδιασμένη με μια σύγχρονη και σαφή Συνθήκη. Αν ο Θαπατέρο παραμέρισε τον εγωισμό του και παραχώρησε την πρωτοβουλία στον νεοεκλεγέντα πρόεδρο της Ένωσης, οι ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας ή της Βρετανίας δεν είναι διατεθειμένοι να κάνουν το ίδιο. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, αν ο βαν Ρόμπαϊ διαψεύσει τη φήμη του άχρωμου και άοσμου γραφειοκράτη και αποφασίσει να αναλάβει ουσιαστική δράση.

Οι παραπάνω πρωτεύουσες, για παράδειγμα, δέχθηκαν με μεγάλη επιφύλαξη τη σύγκληση έκτακτης συνόδου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις 11 Φεβρουαρίου, με αντικείμενο την οικονομική ανάκαμψη και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας. Μα θα μας κάνει τώρα μαθήματα- σκέφτηκαν- ο συγγραφέας των χαϊκού για «τις μύγες που βουίζουν» και «τα μαλλιά που δεν υπάρχουν πια»; Το είχαμε γράψει: ο κύριος βαν Ρόμπαϊ μπορεί να κάνει την έκπληξη. Ίσως να αποδειχθεί μάλιστα και η τελευταία ελπίδα της Ευρώπης.

Στον αντίποδα του Μπους

Ε, όχι κι «ο Μπαράκ Ομπάμα σιγά σιγά θυμίζει Μπους», αγαπητέ συνάδελφε... Το μόνο κοινό τους σημείο είναι το δεύτερο γράμμα του αλφαβήτου.

Στην πραγματικότητα, η ομιλία του Αμερικανού προέδρου την περασμένη Πέμπτη κινήθηκε στον αντίποδα των ομιλιών του προκατόχου του. Ο τελευταίος επέρριπτε πάντα στους άλλους τις ευθύνες για τα λάθη και τις παραλείψεις, ενώ ο πρώτος δεν δίστασε να αναλάβει ο ίδιος την ευθύνη για τα όσα προηγήθηκαν της παραλίγο επιτυχημένης νέας τρομοκρατικής επίθεσης. Ο Μπους χρησιμοποίησε τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου για να περιορίσει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των Αμερικανών πολιτών, ενώ ο Ομπάμα αρνείται να κάνει κάτι τέτοιο (η χρησιμοποίηση των σαρωτών σώματος μοιάζει να αποτελεί αναγκαίο κακό). Ο προηγούμενος πρόεδρος άνοιξε το ιρακινό μέτωπο για να απαντήσει σε ανύπαρκτες απειλές, ενώ ο διάδοχός του προσπαθεί να κλείσει τα μέτωπα που κληρονόμησε χωρίς να εμπλακεί σε νέες περιπέτειες (για να μη θυμηθούμε τον Μπιλ Κλίντον, που δεν δίστασε να βομβαρδίσει το Σουδάν ως αντιπερισπασμό στις περιπτύξεις του με τη Μόνικα Λιουίνσκι...)

Ο Ομπάμα δέχεται διάφορες κριτικές τόσο από τα δεξιά όσο και από τα αριστερά του. Οι περισσότερες αφορούν την ατολμία του είτε να προχωρήσει σε σκληρά μέτρα για την αντιμετώπιση των εχθρών της Αμερικής είτε να προχωρήσει σε ριζοσπαστικά μέτρα για την επίλυση των προβλημάτων της Αμερικής και του υπόλοιπου πλανήτη. Το περιοδικό Foreign Ρolicy τον παρομοίασε στο τελευταίο του τεύχος με τον Κάρτερ. Ίσως ο Αμερικανός πρόεδρος να κινείται με βραδύτερους ρυθμούς απ΄ ό,τι θα θέλαμε. Ξεχνάμε όμως συχνά ότι στην Αμερική αυτός που νομοθετεί δεν είναι ο πρόεδρος, αλλά το Κογκρέσο. Έργο του προέδρου είναι, στο μεν εσωτερικό να κτίζει συμμαχίες και να διαμορφώνει πλειοψηφίες ώστε να ψηφίζονται τα αναγκαία νομοσχέδια, στο δε εξωτερικό να διαβουλεύεται με τους συμμάχους του για την προώθηση κοινών μέτρων στους τομείς της οικονομίας, της ασφάλειας ή του περιβάλλοντος. Κάποιοι άλλοι ίσως να ήθελαν να ακούσουν μεγαλόστομες διακηρύξεις. Όπως λέει όμως ο Τόμας Μαν από το Ινστιτούτο Μπρούκινγκς, «ο Ομπάμα ούτε είναι ούτε μπορεί να παραστήσει τον λαϊκιστή. Είναι ένας πολύ καλά πληροφορημένος και ανοιχτόμυαλος πολιτικός, που δίνει σημασία στη λεπτομέρεια και θα συνεχίσει να απογοητεύει όλους όσους απλουστεύουν τα πράγματα».

Ένας άλλος συνάδελφος έγραψε χθες ότι ο Ομπάμα άφησε στην άκρη όλα τα καυτά θέματα της εσωτερικής ατζέντας για να αφοσιωθεί στην ασφάλεια. Στην πραγματικότητα, μόλις ολοκλήρωσε την ομιλία του την Πέμπτη, έσπευσε να συναντηθεί σε μια άλλη αίθουσα του Λευκού Οίκου με ηγέτες της Γερουσίας και τους ζήτησε να του υποβάλουν το ταχύτερο την τελική εκδοχή του νομοσχεδίου για την υγεία. Το μόνο που αφοπλίζει τους επικριτές είναι τα αποτελέσματα, o πρόεδρος αυτό το ξέρει καλά.